Kinderspel

Trouwe bezoekers van Hotel Modern weten ongeveer wat ze van het gezelschap kunnen verwachten. Met een camera, geluidseffecten en talloze objecten maken de acteurs illusies die op een projectiescherm tot leven komen. Met die vorm hebben ze inmiddels een rijk oeuvre opgebouwd, variërend van het hilarische Garnalenverhalen tot Kamp, een gruwelijk portret van het leven in een concentratiekamp. In Banaan en Oestermes is echter geen camera te bekennen. Hotel Modern stapt af van hun formule, en experimenteert met objectentheater dat zich enkel en alleen op de vloer afspeelt.

De setting van Banaan en Oestermes oogt eenvoudig. We zien zes blokken met objecten. De acteurs beginnen een spel, door een voor een objecten te plaatsen en met elkaar te combineren. Als schakers overdenken de acteurs hun volgende zet. Een zo hoog mogelijke combinatie van een paar objecten lijkt het doel te zijn. Ik bemerk aan mezelf dat ik de objecten ga zien zoals ik ze als kind kon zien: niet als simpele gebruiksvoorwerpen, maar als dingen waar je van alles en nog wat mee kan maken. Na een aantal zetten is het kunstwerk klaar. De spelers kijken ernaar, applaudisseren, en beginnen met nieuwe combinaties. Zo wordt dit tafereel een commentaar op kunst: over de absurditeit die het kan hebben, de zelfbevlekking van de kunstscene, maar ook over de vergankelijkheid van kunst. Even is het te zien, daarna is het verdwenen.

Leven in levenloze dingen

Vervolgens wordt de opstelling met de objecten losgelaten, en ontstaat er meer vrijheid om beelden met de objecten te maken. Hier krijgt Hotel Modern ons weer zo ver om ons dingen voor te stellen die er niet zijn. Een bloemkool wordt een stel hersenen als het in een schedel wordt gepropt, een pot pindakaas lijkt niet zo lekker meer als er een toiletborstel in wordt gedipt. Als de acteurs opgezette dieren doorprikken, is er een korte schrikreactie te horen. We weten dat het niet echt is, maar trappen er toch in. Uiteindelijk verschuift de focus op de acteurs zelf, en hun pogingen om zichzelf tot objecten te transformeren. Het levert mooie beelden op – met name Arlène Hoornweg en Pauline Kalker die in hun kostuums lijken te verdwijnen – maar het wordt nergens zo interessant als de suggestie van leven in levenloze dingen. Door te kiezen voor een meer fundamentele vorm in deze performance blijkt dat toch – samen met de humor en verwondering die het oplevert – de grote kracht van het gezelschap.

Hotel Modern had gemakkelijk kunnen vertrouwen op hun succesformule. Ze zijn de enigen in Nederland die op deze manier theater maken, en trekken een publiek aan dat goed bekend is met hun eerdere werk. De keuze om nu niet te voldoen aan verwachtingen en een andere weg in te slaan, getuigt van groot lef. Banaan en Oestermes is een vormoefening die veel ervaren gezelschappen niet meer nodig achten of aandurven. Alleen al daarom is deze performance de moeite waard.

De naam windt er geen doekjes om: in deze voorstelling gaat alles fout, perfect getimed fout. Een amateurgezelschap, bestaande uit winkeliers, sluit jaarlijks haar feestweek af met een toneelstuk. Ditmaal kiezen ze voor The murder at Haversham Manor, een detectiveachtige thriller à la Agatha Christie’s Poirot. De ‘Poirot’ in dit toneelstuk is de voorzitter van het gezelschap (Bas Hoeflaak), die zich met een pijp en vergrootglas een echte inspecteur waant. Al vanaf minuut één wordt zijn personage aangedikt met een vettig lachje, een grijns die gedurende het toneelstuk langzaam in een grimas verandert. Want tjonge jonge, wat gaat er veel mis in het toneelstuk. De eerste scène maakt inzichtelijk hoe belangrijk timing binnen een toneelstuk is: keer op keer is de geluids-/lichttechnicus te laat met het toevoegen van een duister licht of spannend muziekje, waardoor de spelers extra sukkelig overkomen. Het decor blijft steevast hetzelfde: een ouderwetse, chique aandoende woonkamer met kroonluchter, schoorsteen en ander kostbaar meubilair. Op de canapé rust het lichaam van Charles Haversham (Frieda Barnhard), de here des huizes. ‘Vermoord’, verkondigt de inspecteur, tot grote schrik van zijn verloofde Florence Colleymoore (Tina de Bruin), broer Cecil (‘Sessel’) Haversham (Rop Verheijen), Florence’ broer Thomas Colleymoore (Ergun Simsek) en butler Perkins (André Dongelmans).

Inside jokes

Het belooft allesbehalve een klassieke ‘Whodunit?’ te worden. Door de continue stommiteiten, worden grootse geheimen te vroeg verklapt, ontbreken attributen (en erger: spelers op de vloer) en wordt het decor meerdere malen gesloopt. Daarnaast worden zinnen over en over en over gespeeld totdat iemand zijn zin herinnert en moeten zelfs de technici inspringen om rollen te vervangen (o.a. Anne-Marie Jung). Het verhaal is uiteindelijk bijzaak – hoewel het een verrassende ontknoping kent. Deze voorstelling is een parodie op theater als kunstvorm. Deze voorstelling geeft een kijkje achter de schermen van een voorstelling, over hoe gepolijst en vlot alles achter het toneeldoek moet verlopen om een goede show neer te zetten. Als de spelers ‘per ongeluk’ de regieaanwijzingen als tekst voorlezen (‘AF!’), roepen en tekst of woorden verkeerd spellen (‘verdonkere-mannen’), moet dit worden beschouwd als een subtiele inside joke over de theaterwereld. Ook stapt de winkelier die Thomas Colleymoore speelt af en toe uit zijn rol en begint dan vervolgens in het Turks te schelden. Hier doorbreekt een acteur die een amateurspeler speelt, de zogenaamde ‘vierde wand’. Naast zulke grapjes, die niet meteen met het blote oog zijn waar te nemen, zijn er ook veel expliciete grappen. Zo gooit butler Perkins per ongeluk een gehele fles whisky leeg en vervangt dit vervolgens door een dodelijk, brandend huishoudelijk middel. De acteurs die dit drinken, spugen keer op keer simultaan dit levensgevaarlijke goedje uit en krijgen zo de lachers op de hand.

Clowneske toestanden

Dit toneelstuk smaakt naar meer, of sterker nog: je zou willen dat je hem nogmaals kunt bekijken. Dat eindoordeel is opmerkelijk. Aan het begin van de voorstelling overheerst namelijk een ander sentiment. Als theaterbezoeker moet je echt wennen aan de extreem flauwe opzet en heeft het geheel iets ‘clownesk’ door de acties die uit het repertoire van Laurel & Hardy lijken te zijn overgenomen. Na een tijdje rest alleen nog de bewondering voor alle ontzettend goed getimede handelingen en de waardering voor de humor zoals die bedoeld is. Het zijn dan niet eens zozeer de flauwe grappen waarom je lacht, maar ook de miscommunicatie die steeds ontstaat en het feit dat het script totaal niet wordt gevolgd (tot steeds groter ongenoegen van het zogenaamde gezelschap). Het leuke is het ‘paradoxale’ aan deze voorstelling: juist doordat alles misgaat, maakt het een voorstelling. Dát maakt deze voorstelling zo ontzettend speciaal, interessant en heerlijk om naar te kijken.

Onbeholpen vampiers

Kinderen van Judas is een vampierengekte van een heel andere soort. In deze voorstelling zijn het de vampiers zelf die elkaar opjutten en hun terrein tot een wirwar van duistere prullaria maken. De voorstelling wordt gekenmerkt door de overvloed aan geluiden in negatieve zin. Acteurs roepen, fluisteren,  zingen door elkaar heen en laten het publiek in onduidelijkheid achter. De acteurs vertolken allemaal een unieke persoonlijkheid: leider Tristan – die, gehuld in een broek met print van Batman, iets wegheeft van een Duitse schurk uit The Matrix , een blonde bimbo-vampier die in bruidsjurk/speeljurkje het publiek verleidt, een grungy geval met een zware stem, een armloze hyperactieve, een travestiet en een klein praatgraag vampiertje. Ook onder vampiers kennen ze stereotypen, blijkbaar. Het vampiergezelschap komt samen, omdat Tristan een plan wil bedenken tegen de vercommercialisering van de vampier. De ontmoeting begint akelig stil, in een tergend langzaam tempo worden woorden uitgewisseld. De vampiers besluiten menselijke acties te ondernemen en in de huid te kruipen van een ‘echt’ mens. Door de hectiek die ontstaat, wordt duidelijk wat voor een onbeholpen figuren de vampieren zijn. Ook verliezen ze zich totaal in hun verkleedpartijen en slaat hun fantasie steeds verder op hol. Deze acties maken vooral  inzichtelijk dat het lastig is om het na de dood leuk te houden. Ondanks al zijn vrolijke medleys op de piano en zijn komische toneelstukjes, verdwijnt Tristan langzaam in het zwarte gat dat een burn-out heet. Of, zoals een andere mannelijke vampier verwijst naar Plato: Tristan zit in een duistere grot, niet wetend waar de deur zit die leidt naar het licht – de ontsnapping.

Gefragmenteerde chaos

De voorstelling is bij vlagen komisch, vooral door de knipogen naar oude vampierklassiekers, de aanstekelijke liedjes van Tristan en de ridiculisering van het mensbeeld. Daarnaast is het mooi om te zien hoe – vooral – Vincent van der Valk, Judith van den Berg en Joris Smit één zijn met hun personage en zo bruisend van de energie op het podium blijven staan. Zij kunnen sterke monologen neerzetten, maar verliezen zich soms ook in de chaos die ze zelf creëren. Wie van een sterk geconstrueerd verhaal houdt waarin iedere handeling duidelijk en doelgericht is, zal deze bloederige voorstelling niet kunnen uitzitten. Iedere vorm van structuur ontbreekt. Niet vreemd voor een voorstelling die is gemaakt zonder tekst en script en zich toelegt op zichzelf losstaande acts.

Wat rest is een gefragmenteerde en verwarrende voorstelling. Je wordt gedwongen om na te denken over de intentie achter deze warboel. Gaat het werkelijk om het opzoeken van de grenzen tussen leven en dood? Is dit het ware gezicht van een burn-out? Als toeschouwer ben je op een gegeven moment voorbij het stadium om ook maar enige grip op de voorstelling te krijgen. Twee uur lang met argusogen letten op de spastische uithalen van de acteurs, zien hoe klodders spuug over het podium slingeren als een passage extra woedend wordt gebracht en die rommelige, die ontzettend rommelig ogende enscenering, moet díe de toeschouwer laten inzien hoe vampiers zich in een parallel universum voortbewegen? Vooral de scènes die tonen in welk vertraagd tempo de vampiers leven (tikkende klok, lange stiltes), zorgen ervoor dat het publiek ongemakkelijk in haar zetel zit. Het moet allemaal maar gek en drukker dan druk zijn. Een extatisch muziekje hier, een bloederig kunstwerk daar en op z’n tijd natuurlijk een oneliner van een vampierklassieker, om de lachers op de hand te houden.

Artistieke parodie

Het cliché lijkt rond: zowaar er bijna geen goede vampierfilms te vinden zijn, zijn er dito geen goede vampiervoorstellingen te aanschouwen. Dat is wellicht het ironische aan de voorstelling: Tristan verkondigt namelijk zelf aan het begin dat er geen goede vampierfilms zijn, maar weet als vampier notabene zélf geen goede indruk achter te laten. Als deze voorstelling moet worden beschouwd als een parodie op vampierfilms, dan is dat gelukt. Maar als aan het einde de lichten aan gaan en het vampiermasker – waarachter de acteurs zich hebben verscholen – wegvalt, ontstaat er toch een knagend gevoel. Het sentiment dat zich onder de toeschouwers verspreidt, lijkt in eerste instantie plaatsvervangende schaamte te zijn. Geneigd ben je om een negatief oordeel te vermijden en eruit te floepen: ‘Poeh, dat was uh… apart.’

Fantasierijk is deze voorstelling zeker, maar het heeft ook veel weg van een kaartenhuis: continu wankelt het, de basis is niet stevig genoeg: er is geen grond, geen houvast, geen rode draad. En dat gepaard met de ergernis rondom die chaos, zorgt dat ik me niet goed kan verplaatsen in wat ik heb gezien.