Het Ik overwonnen
Filosoof en onderzoeker voor het Titus Brandsma Instituut Marc de Kesel onderzoekt in zijn nieuwste boek Zelfloos de menselijke fascinatie voor ikloosheid.
De Kesel doet filosofisch onderzoek naar religie en godsdienst. Zijn nieuwste werk richt zich op het pad van de mysticus. In de mystiek bestaat het streven om volledig één te worden met God – daarin het eigen ik verliezend. De Kesel laat zien dat precies dat streven paradoxaal is. Om het ‘zelf’ volledig te verliezen is iets nodig dat dat niets liever wil: een sterke zelf met een duidelijke wil.
Essays
Zelfloos is een verzameling van een zevental thematisch sterk samenhangende essays. In deze voor de niet-filosofisch geschoolde lezer vaak moeilijke schrijfsels staat het moderne subject centraal. De Kesel laat zien hoe vanaf de moderniteit een grote fascinatie is ontstaan voor het mystieke zelfverlies. Hij beschrijft hoe dit verlangen het ‘zelf’ te verliezen in een God of in de Waarheid alles zegt over hoe wij als modernen tegen het begrip ‘zelf’ aankijken. De fascinatie voor zelfloosheid in de moderniteit is volgens De Kesel eenvoudig te verklaren. ‘Het zelfzuchtige en ikgerichte dat onze moderniteit zo eigen is, lijkt in die traditie een welkom tegenwicht te zoeken.’
Typisch modern verlangen
Bij de intrede van de moderniteit in de 17e eeuw werden het ik en de werkelijkheid voor het eerst niet vanzelf vanuit God begrepen. De grond voor ons bestaan kwam bij ons vrije ik te liggen, zoals Descartes’ cogito ergo sum illustreert. Het bestaan wordt – in de eerste plaats – bewezen vanuit mijzelf. Daarmee is het moderne subject tot in zijn grond zelfbewust. Maar direct na deze wereldschokkende verandering van visie ontstond het verlangen datzelfde subject te verliezen.
Paradoxaal verlangen
De Kesel laat dit bijna onmogelijke streven zien aan de hand van teksten van mystici uit het zeventiende-eeuwse Frankrijk, zoals Malebranche en Fénelon. In de loop van het boek wordt duidelijk dat ook wij nog altijd deelgenoten zijn van die moderne manier van denken over het subject. Daarmee zijn ook wij – zij het nu op andere terreinen – nog altijd op zoek naar zelfverlies. Sinds het wetenschappelijk materialisme een einde maakte aan het Cartesiaanse dualisme wordt alles voortaan toegeschreven aan het lichaam. Het enige dat de wetenschap nog rest is het beter leren kennen van dat lichaam. De wetenschapper poogt volledig objectief te zijn in zijn onderzoek. Om tot de waarheid te komen moet hij voortdurend zijn eigen ik verliezen en dus zelfloos worden.
Bevlogen schrijfsels
De Kesel schrijft vol passie over dit paradoxale verlangen van de moderne mens dat nog altijd actueel is. De inzichten in het boek zijn prikkelend en de manier waarop De Kesel zijn ideeën linkt aan tal van bekende voorbeelden uit de westerse cultuur maken ze invoelbaar. Zo gaat een van de essays over de verfilmde roman Silence van Shusaku Endo, waarin een christelijke zendeling niet anders kan dan twijfelen aan zijn eigen waarheid. De Kesels teksten zijn boeiend en bevlogen, maar richten zich duidelijk op een publiek dat ervaring heeft.
