Boven ieder verhaal prijkt een postzegel die verklapt in welk land we ons bevinden. Nederland zit daar niet bij. Kosmopoliet Van der Kolk woont en werkt (als journalist) al decennialang buitengaats, waarvan het langst in de VS, waar de meeste verhalen zich afspelen. Ook blijkt hij goed thuis in landen als Polen en El Salvador.

Niet van de lucht
Dat hij veel in die wereld heeft rondgedoold wil hij laten weten ook, want exacte aanduidingen van routes en plaatsen zijn niet van de lucht. Op Manhattan wordt overgestapt op de Seventh Avenue Line naar de Upper West Side. Op Broadway, hoek 108th Street, wordt het kantoortje van Air Hitch bezocht, ‘boven een coffeebar die zijn glazen deuren had opengezet op de stoep (sic).’ Prettig is ook de informatie dat het een prachtige dag is en de hele West Side zonder jas loopt.

Locaties in het algemeen worden trouwens toegewijd aan beschrijvingen onderworpen. Er wordt een atelier betreden. De ruimte zelf wordt beschreven en vervolgens de beelden die er in staan: twee lange alinea’s waarvan de lading maar niet wil knetteren binnen een dringende verhaallijn, die mede daardoor zelf ook al niet spectaculair knettert. Deze beschrijving maakt deel uit  van het langste verhaal in de bundel, dat stroef begint en zich maar voortsleept. De lezer zou mee moeten leven met  personages die het met elkaar amoureus niet zo nauw nemen, maar die de personages raken in hun vermeend interessante leventjes niet bijster op drift. De titel Op drift geraakt slaat eerder op andere verhalen, die zich meermaals in oorlogsomstandigheden afspelen. Daarin kan het driftleven bruut de vrije loop gelaten worden. Dat mensen door hun driften bar en boos met elkaar omgaan is onmiskenbaar het thema van de bundel.

Uitgesmeerde dialogen
Van der Kolk lijkt geen al te groot psycholoog, of hij mist fantasie en stijlkracht om de vereiste verhaalpsychologie over het voetlicht te brengen. De figuren verzanden niet alleen in toeristische couleur locale, maar ook in hun oninteressant uitgesmeerde dialogen. Het verhaal De dansers (waarin het dansmotief niet echt uit de verf wil komen) eindigt aldus: ‘”Goeie reis.” “Goeie reis.” “Ik –” “Ja, ik ook.” “Goeie reis, dan.” “Goeie reis.”‘ In een tv-soap zou dit misschien nog kunnen. Als een schrijver zo’n einde fabriceert, lijkt hij ervan overtuigd te zijn dat het een effect sorteert dat de lezer meevoert en pakt. Helemaal niet dus. Vlees noch vis.

Daar komt nog bij dat de dialoog her en der gekruid wordt met veelal stoere Engelse taal die maar niet stoer wil worden, zoals: ‘Who the fuck do you think you are?’. Van der Kolk doet zijn best namens zijn figuren de ruwe bolster uit te hangen, maar die vereenzelviging verloopt nogal houterig. Aangenomen moet worden dat een stoere inslag de schrijver zelf enigszins vreemd is. Om met de termen van een verhaalfiguur te spreken: ‘Daar heb je niet genoeg kloten voor, darling.’ Hiermee hangt waarschijnlijk samen dat juist de ik-figuren nergens genoeg body krijgen. Die blijven zo onbepaald dat ze in zekere zin niet eens aanwezig lijken. Het openingsverhaal kent geen ik-figuur, overschreeuwt zich niet en is waarschijnlijk mede daardoor indrukwekkend.

Het geeft te denken dat in Op drift geraakt, na wikken en wegen, de béste verhalen zijn verzameld. De aanbevelingen die de bundel voor een gesmeerde verkoop begeleiden, plaatsen Van der Kolk in gezelschap van Gogol, García Márquez, Tsjechov en meer grote namen. De loftrompet zou een demper passen.

Phil Klay (1983 –) diende zelf in tot 2008 als persvoorlichter in Irak. Na terugkomst in Amerika vervolgde hij zijn opleiding en schreef hij de verhalen die eerder dit jaar verschenen als Redeployment – nu door Lebowski uitgegeven als Oorlogsverhalen. De verhalen belichten de oorlogen in Irak en Afghanistan vanuit een reeks invalshoeken. Daarbij laveren ze tussen de strijdgebieden en de situatie aan het thuisfront, waar de soldaten na hun uitzending terugkeren.

Achteloze waanzin

Niet de heroïek of spanning van oorlog staan daarbij centraal, maar de achteloze wreedheid en banaliteit. In ‘Operationeel verslag’ schiet een Amerikaanse soldaat een Iraakse jongen dood. Diens moeder komt net op tijd toegesneld om het bovenlijf van haar zoon uit elkaar te zien spatten. Terug op het legerterrein pakt de soldaat zijn Nintendo DS om Pokémon Diamond te spelen. Zijn metgezel, die getuige was van het voorval, zet de Playstation aan en gaat op in Grand Theft Auto. Het is een vervreemdende scène die doet denken aan Herman Melvilles beroemde uitspraak dat ‘All wars are boyish’.

Een minstens zo absurde situatie kenmerkt ‘Geld als wapensysteem’. In dit verhaal moeten de Amerikanen Iraakse jongeren leren honkballen; daarmee zou immers de kiem van democratie gezaaid worden. Het is een vertoon van Amerikaanse arrogantie dat tegelijkertijd de enorme kloof tussen het leger en de Iraakse bevolking blootlegt. Wat het project oplevert? Een foto van een stel verdwaasde Iraakse ‘honkballers’ voor de Amerikaanse PR-machine. Hoewel Klay zich beperkt tot verslag leggen, klinkt in verhalen als deze ook zijn verontwaardiging door over de soms bizarre politieke besluitvorming.

Het thuisfront

Toch zijn de verhalen die zich in de Verenigde Staten afspelen overtuigender dan de verhalen van het front. Deels is dit omdat de oorlog in het hoofd van de oud-soldaten heftiger naar voren komt door het contrast met de ‘gewone’ wereld, waar alles doorgaat alsof er niets is gebeurd, en waar films en vervormde berichtgeving een schijnvoorstelling van de werkelijke strijd geven. Daarbij komt dat de emotionele en mentale groeven die de oorlog slaat pas volledig aan het licht komen wanneer de personages losgerukt worden uit de afgezonderde wereld in het Midden-Oosten.

Wat dit betreft is het titelverhaal een van de hoogtepunten van Oorlogsverhalen. Het gaat over de vriendschap tussen twee ex-mariniers waarvan de ene door een bermbom onherkenbaar verminkt is geraakt. Ze hebben in een bar afgesproken, waar de zwaar verwonde Jenkins door een meisje wordt geïnterviewd voor een artikel. In de dialoog die ontspint toont Klay zijn schrijverstalent: met een scherpe blik, wrange humor en onderkoelde stijl schetst hij de getroebleerde vriendschap van de twee oud-soldaten, die vooral verbonden worden door hun gedeelde isolatie van de maatschappij.

Anti-oorlogsverhalen

‘Er zijn geen anti-oorlogsfilms’, stelt de verteller in het titelverhaal, ‘Die bestaan niet’. Die (discutabele) stelling is gelukkig niet door te trekken naar de literatuur. Met zijn debuut schaart Phil Klay zich in een rijke traditie van Engelstalige anti-oorlogsschrijvers, van Wilfred Owen tot Kurt Vonnegut en Joseph Heller. Oorlogsverhalen is een vernietigend portret van de gaten die oorlog slaat, in het land waar de strijd zich afspeelt maar ook aan het thuisfront, waar de ‘gelukkigen’ die de oorlog overleefden zich gehavend weer voegen tussen onwetende burgers.