Kunst / Expo binnenland

Het lied van zijn leven

recensie: Odilon Redon. La litterature et la musique

Bij de tentoonstelling Odilon Redon in het Kröller-Müller Museum vallen geen literaire teksten te lezen of muziekstukken te horen, zoals dat bij soortgelijke tentoonstellingen wel eens gebeurt. Wat zou daar achter steken? Gaandeweg de tentoonstelling wordt het duidelijk.

Odilon Redon

Zaaloverzicht Odilon Redon, La littérature et la musique, foto Marjon Gemmeke

Geen teksten, of het zouden twee pagina’s uit La tentation de Saint-Antoine van Flaubert bij Redons illustraties moeten zijn. Geen muziek, of het moet er worden ingelegd, zoals een zaaltekst bij Het rode kamerscherm: intens rood voor fortissimo (krachtige klank) en piano (zacht) voor de zachte tinten groen.

Odilon Redon

Odilon Redon, La fleur du marécage (De moerasbloem), circa 1884-1885

Verschillende kenmerken

Natuurlijk, we weten dat Redon (1840-1916) viool en piano speelde en dat hij bevriend was met de schrijver Mallarmé en de componist Chausson, dat zijn lievelingscomponist Wagner was en zijn lievelingsauteur Dante.
Is de litho Moerasbloem. Een menselijk en bedroefd gelaat (uit Hommage à Goya)  kenmerkend voor zijn werk dat rond 1885 ontstond, dan is de pastel Boeket van veldbloemen kenmerkend voor wat hij rond de eeuwwisseling met kleur wilde zeggen: ‘het aanslaan van een vrolijke noot’, zoals hij zelf zei, met een verwijzing naar muziek. Enige nuancering is overigens wel op zijn plaats: de fantasiewezens, ontleend aan mythologie en literatuur, maakten iemand, zoals zij zei, ‘een beetje angstig’.

Dát is het dubbelzinnige van Redons werk; Sur la coupe betekent bijvoorbeeld zowel ‘hoofd op de schaal’ als ‘over de snee’. Het is zoals hij zelf zei: een ‘titel is alleen maar gerechtvaardigd als die vaag is, onbepaald en zelfs op verwarrende wijze is gericht op tweeslachtigheid’.

Odilon Redon

Odilon Redon: L’art céleste (De hemelse kunst) 1894, private collection

In dit verband is de aquarel/gouache/pastel/potlood De stilte voor alles kenmerkend voor Redon, alsof hij door middel van een vrouw die haar hand voor de mond houdt, wil zeggen: “Keer naar binnen en hoor wat je horen wilt met je innerlijke oor, in je ziel”. Of, op een iets andere manier: op de litho L’art céleste ontbreekt op de banderol die de engel met de vedel draagt een tekst. Of hij/zij wil zeggen: “Lees wat je erin wilt lezen”.

Muziek, literatuur en meer

Het gaat Redon, en deze tentoonstelling, dan weliswaar om muziek en literatuur, maar óók, en misschien wel vooral, om de stilte van een dromer die een wereld schiep die soms, in enkele werken (Mijmering en Het bezoek) uit de jaren rond 1895, aan de verstilling van Jan Toorop of Pierre Puvis de Chavannes doet denken.

Odilon Redon

Odilon Redon: Les origines, Foto Marjon Gemmeke

De klankkleuren van literatuur en muziek lijken vooral te liggen in de kleurenpracht van bijvoorbeeld de vrouwfiguren met bloemen die het begin en het eind van de mooie tentoonstelling vormen. Naast beide thema’s is er nog een toegift: de invloed van de wetenschap en Darwin op het werk van Redon. Al is ‘toegift’ niet het juiste woord; voor hem vormden muziek, literatuur en wetenschap een eenheid, zoals uit de serie Les origines blijkt. Hierin vallen ze, als in een mythische wereld, samen.

Zelfs als dit laatste onderdeel wat teveel zou zijn, of te ‘intellectualistisch’ zoals iemand zei, rest het door de verschillende achtergronden van de wanden ritmisch opgehangen, wonderschoon werk dat een reisje naar het tachtigjarige museum op de Hoge Veluwe meer dan de moeite waard is!