~

Matchstick Men beschrijft drie verhalen: dat van een man die last heeft van obsessieve en dwangmatige handelingen, dat van twee oplichters die hun grote slag kunnen slaan en dat van een vader die de dochter leert kennen die hij nooit gekend heeft. De obsessieve, kettingrokende oplichter Roy (Nicolas Cage) en zijn protégé Frank (Sam Rockwell) kunnen in een klap heel erg rijk worden. Om Roy van zijn fobieën en dwangmatige handelingen af te helpen, als hij voor de zoveelste keer volledig doordraait, besluit Frank om Roy in contact te brengen met een psychiater. Bij de psychiater leren we dat Roy getrouwd is geweest en dat hij zijn zwangere vrouw achterliet omdat hij haar in een dronken bui geslagen had. Zou zijn vrouw ooit bevallen zijn van een kind, zijn kind? Met behulp van de psychiater wordt Roys leven op z’n kop gezet door de ontmoeting met zijn 14-jarige dochter, Angela (Alison Lohman).

Uitentreure

~

Sympathie

Na zijn grote kaskraker Gladiator (2000), die deze week voor het eerst op tv was, is de wereld van Matchstick Men heel wat anders voor regisseur Ridley Scott. Terwijl het bij Gladiator vooral ging om kostuums en grootse effecten, moet Matchstick Men het vooral van het verhaal en de filmkunst hebben. En laat dat maar aan Scott over. Hij bewees al met Thelma and Louise (1991) dat hij de kunst van sympathie creëren perfect in de vingers heeft. Hij heeft alleen het juiste script nodig, blijkt nu. Heb je in het begin nog een bloedhekel aan de leugenachtige Roy, maar als hij zijn dochter probeert te leren kennen en van zijn tics af probeert te komen, kan het toch niet anders dan dat je Roy in de eerste plaats gaat zien als een nog ietwat onervaren vader, die het beste met zijn dochter voor heeft en dan pas als de oplichter die hij zijn hele leven is geweest.

Big Bang

En dan slaat Scott genadeloos toe. Wat een idyllische situatie had moeten worden in de film, loopt uit op een regelrechte ramp. Een echt Scott-moment. Terwijl de film over het geheel je op het puntje van je stoel laat zitten om vooral maar niets te missen, is het toch een beetje jammer dat Scott de laatste minuut aan de film heeft geplakt. Scott moet gedacht hebben dat hij het publiek toch met een blij gevoel de bioscoop moest doen verlaten. Hij laat de kijker niet aan de rand van het ravijn achter zoals in Thelma and Louise, maar rondt het verhaal mooi af. Roy laat zich een vrouw en kind aanmeten, die het eerder mislukte huwelijk van de meesteroplichter doet verbleken. Het einde van Thelma and Louise had een inspiratie kunnen en moeten zijn voor Matchstick Men, maar blijkbaar heeft Scott zich iets te veel laten beinvloeden door de scripts van zijn films van de afgelopen jaren.

~

B-films zijn, voor wie het nog niet weet, films van veelal terecht miskende talenten die zonder geld toch hun artistieke visie op het witte doek willen brengen. Er wordt bezuinigd op acteurs, effects, lokaties, kleding, een goede scriptschrijver, materiaal, geloofwaardigheid, logica, spanning en fatsoenlijk nepbloed. Ergens in een bezuinigingsprobleem op nepbloed moet het idee voor de Killer Tomatoes bedacht zijn. Een cultfilm werd geboren.

Amerika

Het wat en hoe van de dodelijke pomodori’s is onbelangrijk in dit vervolg op Attack of the Killer Tomatoes uit 1987: feit is dat ze er waren, dat ze een gevaar voor de Amerikaanse volksgezondheid vormden (zoals alle vreemde elementen een gevaar voor de Amerikaanse volksgezondheid vormen) en dat de Yanks ze overwonnen (zoals de Yanks eigenlijk iedereen overwinnen). Nu zijn tomaten verboden (zoals Amerikanen eigenlijk alles wat hen niet zint verbieden) en de bevolking reageert hysterisch en xenofoob op alles wat rood en rond is. De pizzeria van een Tomatenoorlogsveteraan Wilbur Finletter en zijn bezorger Chad loopt echter als een trein: wie hoeft er nog tomatensaus op een pizza als je pindakaas hebt, of kersenjam? Mag ik een pindakaas-kokos-ansjovis-kaas-marshmallowpizza?

Borsten

~

Logica

Return of the Killer Tomatoes is gezegend met een relatief sterk script, vol logica en met een snuifje spanning. Aan de uitvoering is te zien dat Return eigenlijk al geen B-film meer mag heten: de sets zijn relatief groot en stevig, de acteurs zijn beter dan verwacht (George Clooney ging na dit staaltje tomatengore verder met realistisch bloed in ER) en ook de bijrollen worden leuk uitgewerkt, zelfs al helpen ze het verhaal nauwelijks vooruit. Return of the Killer Tomatoes is meer een ode aan de B-film, maar daarmee krijgt de film een dubbele agenda: zowel cult zijn als cult eren. Dit maakt dat je niet voluit kunt lachen om de absurditeit van het idee en de uitvoering, omdat je het gevoel hebt dat alles met opzet gedaan wordt.

Hilarische momenten

Het is het enige rotte plekje op een goede tomaat – eh film -, deze opzettelijke camp- en cultsfeer. Je moet in de stemming zijn voor Return of the Killer Tomatoes, maar dat moet je ook voor titels als Wayne’s World en Dude, Where’s My Car?. De agressieve groenten (of fruit?) spelen in ieder geval een hoofdrol in vele hilarische momenten. Je kunt niet anders dan tenminste een paar keer voluit lachen.

Merchandise

Wanneer je op de fansite Killertomatoes.com kijkt, zie je dat al die tomatenhumor in totaal vier films heeft opgeleverd, plus een tekenfilmserie, een videospel en een hoop merchandise. De merchandise moet betrekkelijk eenvoudig te regelen zijn geweest: verse tomaten, tomatenblokjes, gezeefde tomaten, tomatenpuree, ketchup, spaghettisaus, kookboeken… Return of the Killer Tomatoes doet voor de tomaat wat Jaws voor zwemmen in de zee deed, maar dan met een moddervette knipoog. Pak je scherpste keukenmes en een kilo tomaten, en leef je uit!

~

Het verhaal draait om een aantal studenten aan een college in New England: de drugs dealende Sean Bateman (het broertje van Patrick Bateman uit American Psycho), de bisexuele Paul en de onzekere Lauren. Het zijn bijna allemaal egoïstische, onsympathieke figuren die verveeld en decadent door het leven gaan. Ze liggen allemaal met zichzelf in de knoop, maar kunnen daar niet mee omgaan. Ze neuken, zuipen, gebruiken drugs en geven niets om elkaar – behalve als ze verliefd zijn, wat binnen hun onvolwassen wereld soms desastreuze gevolgen heeft. Een scène waarin iemands zelfmoordpoging alleen irritatie bij een van de hoofdpersonen losmaakt – hij heeft haast en geen zin om hulp te halen – zegt wat dat betreft genoeg.

Nihilisme

~

Vorm boven inhoud

De perikelen van Ellis’ antihelden worden in de film samengevlochten door middel van een arsenaal aan flitsende foefjes als split-screens, surreële uitstapjes, versnelde scènes, terugspoelend beeld, enzovoorts. Bovendien gebruikt hij een ingewikkelde vertelstructuur: de film begint aan het einde en wisselt voortdurend in perspectief en tijd. Dit houdt de film aan de ene kant wel boeiend, maar het is ook waar het fout gaat: Avary richt zich zozeer op de buitenkant dat hij de essentie van zijn bronmateriaal vergeet. Zijn debuut Killing Zoe (1994) had ook geen inhoud, maar was in al zijn glorieuze nihilisme wel fascinerend en indrukwekkend. Ook de films Pulp Fiction en True Romance, die hij met Quentin Tarantino schreef, verkiezen vorm boven inhoud, maar dat zal niemand hen kwalijk nemen. Nu Avary een boek geadapteerd heeft (hij schreef het scenario zelf), gaat die vlieger helaas niet op.

Onverschillig

De Amerikaanse auteur Bret Easton Ellis (American Psycho, Glamorama, Less Than Zero) beschrijft op gedetailleerde en realistische wijze egoïsme en materialisme, onverschilligheid, wellust en hebzucht, en houdt de westerse mens daarmee een spiegel voor. Zijn boodschap is een uiterst serieuze, die hij in al zijn boeken overbrengt door middel van bijtend, extreem sarcasme. Daar valt in deze verfilming zeker wel wat van te bespeuren, maar Avary is te druk bezig om het er allemaal flitsend uit te laten zien, zodat van Ellis’ achterliggende moralisme bar weinig overblijft. Dit doet de film de das om: het is een halflege huls, als een parodie die zijn eigen onderwerp vergeet. Ellis’ boeken zijn ook grappig, maar dat gaat nooit ten koste van de duistere en vaak huiveringwekkende moraal die je erin terugvindt. Bij Avary is dat, op één prachtig akelig zelfmoordscène na, helaas wel zo. Wat hij doet is choqueren zonder er zelf al te serieus over te zijn. Je kunt wel lachen om het relaas van de personages in de film, en blijft bij de leest door Avary’s visuele aanpak, maar uiteindelijk blijf je net zo onverschillig voor de hier geschilderde werkelijkheid als de personages zelf.

Links

Avary’s domain, Roger Avary’s eigen website

~

Het verhaaltje is noch zoet Amerikaans noch magisch-spiritueel Japans. Een oma woont met haar kleinzoon in een Frans dorpje. Het dikke, vroegoude jongetje is met niets te plezieren, tot hij op een dag een fiets krijgt van zijn oma. Een twintigtal jaren later is het dikke jongetje veranderd in een afgetrainde renner met ballonkuiten en doet hij mee aan de Tour de France. Zijn oma begeleidt hem, het ritme van de pedaalslagen fluitend terwijl zij op het dak van de bezemwagen zit. Maar wanneer oma haar kleinzoon uit het oog verliest, wordt deze ontvoerd. Waar naartoe? Waarom?

Geniale observator

Chomet weet met veel okertinten een beeld op te roepen van een vervlogen tijd: de jaren vijftig, toen de wereld op de rand van de moderne tijd stond, maar toch nog klein en knus en vooral: eenvoudig was. De Tour de France-scènes aan het begin van de film zijn meesterlijk en Chomet is een geniale observator. Metaforen uit het radiocommentaar komen tot leven: de renners staan inderdaad bijna stil tegen de berg en in de wijd opengesperde ogen van de renners lees je wanhoop, berusting en wezenloosheid tegelijk. De Tour die Chomet afbeeldt voelt echter dan die reclamekaravaan van afgelopen zomer.

~

Paarden en muizen

De personages in Les Triplettes de Belleville zijn eigenlijk menselijke lichamen met dierlijke trekjes. De renners zijn paarden, de mafiamannen zijn gorilla’s en er lopen muizen en olifanten door de straten. Chomet is niet bang een mannetje met grote oren en grote tanden ook als een muis te laten piepen en de renners klinken soms ook echt als vermoeide paarden. De uiterlijke kenmerken zijn zo ver doorgevoerd dat ze deel gaan uitmaken van het personage. Dat er in de film bijzonder weinig gesproken wordt (als er al iets gezegd wordt is het een onverstaanbaar mengelmoesje van Frans, Engels en Italiaans) draagt bij aan de herkenbaarheid van de dierlijke trekjes in de mens. Het gebrek aan dialoog betekent echter niet dat Les Triplettes de Belleville een stille film is. Er is meer dan genoeg te horen: muziek, kikkers, maar ook verzengende hitte, uitputting en onverzettelijkheid.

Ik kan nog wel uren doorgaan, maar het voldoet hier te zeggen dat Chomet een meesterlijk oog voor detail heeft. Les Triplettes de Belleville is een film die je moet zien en die je dwingt tot kijken,