In Eternal Sunshine of the Spotless Mind zien we hoe Joels hart uiteengerukt wordt wanneer hij erachter komt dat Clementine alle herinneringen aan hem en hun stukgelopen relatie heeft later wissen door Lacuna Inc., een bedrijf dat gespecialiseerd is in het laten verdwijnen van nare herinneringen. In een vlaag van woede en verdriet besluit Joel om ook een behandeling te ondergaan en zo het verdriet van hun kapotgelopen relatie niet meer met zich mee te hoeven dragen. Wanneer hij zich halverwege de behandeling, in een soort slaap, bedenkt en Clementine toch niet kwijt wil, wordt hij gedwongen om duistere plekjes in zijn geheugen te zoeken waar hij Clementine kan behouden. Dit resulteert in een geniaal gefilmd surrealistisch spelletje verstoppertje in het hoofd van Joel.

Schot in de roos

Slecht één hoofd in Hollywood is zo verwrongen en creatief dat het zo’n script kan produceren: Charlie Kaufman. Eerder was hij al verantwoordelijk voor de vervreemdende scripts van Being John Malkovich en Adaptation. Ditmaal werkte hij samen met regisseur Michel Gondry, die met videoclips van Daft Punk, White Stripes en The Chemical Brothers ook al bewees over de nodige (visuele) creativiteit te beschikken. In tegenstelling tot hun vorige gezamenlijke product, Human Nature, die niet erg veel indruk maakte, is dit een schot in de roos. De heren hebben werkelijk een prachtige film gemaakt, zowel narratief als visueel.

Naast dit duo verdient Jim Carrey alle eer. Om eerlijk te zijn vond ik Carrey vroeger met afstand de meest verschrikkelijke en irritante acteur die ik ooit op het witte doek gezien had. Na het zien van The Truman Show en nu Eternal Sunshine of the Spotless Mind is het me duidelijk dat dat gevoel niet zozeer door het acteerwerk van Carrey komt, maar door het soort films waarin hij speelde. Zijn komedies zijn uiterst vervelend, maar elke keer als hij in een dramatische rol speelt, haalt hij het beste in zichzelf naar boven.

Eerlijk is eerlijk, hij speelt echt formidabel. Geen moment zie je Carrey: je ziet Joel tot in het kleinste detail. Hij degradeert alle andere acteurs tot figuranten, terwijl dat toch niet de minste zijn (Mark Ruffalo, Elijah Wood, Kirsten Dunst). Alleen de fris ogende en spelende Kate Winslet biedt hem enig tegenwicht waardoor de film in balans blijft. Ze spelen zo natuurlijk dat hun liefde geen seconde te zoet of sentimenteel is maar zo puur en kwetsbaar overkomt dat je ondanks het hoge surrealistische gehalte van het verhaal ervan overtuigd bent dat het geen film is. Het voelt alsof het echt gebeurt, ter plekke, en dat je een gelukkige toeschouwer bent van iets wat zo natuurlijk is dat het niet verzonnen kan zijn.

Behoudend

Met de Oscarnominaties van komend najaar in vooruitzicht, zal het mij niet verbazen wanneer er enkele nominaties binnengesleept zullen worden (Beste Script, Beste Mannelijke Hoofdrol). Wanneer de Acadamy zo behoudend zal stemmen als altijd, zal The Terminal er wel met de meeste prijzen vandoor gaan. Maar zelfs wanneer dat zou gebeuren, zal ik me Eternal Sunshine of the Spotless Mind altijd blijven herinneren als een meesterwerk dat originaliteit op een meeslepende wijze met romantiek combineert. Daar kan zelfs een behandeling van Lacuna Inc. niets aan veranderen.

Hij rijdt met zijn auto gegen die Wand, maar overleeft zijn zelfmoordpoging. Hij wordt opgenomen in een kliniek, waar hij in de wachtkamer van de psychiater de Turkse Sibel (Sibel Kekilli) ontmoet. Ze is begin twintig en heeft geprobeerd haar polsen door te snijden. Zij wil uit haar beklemmende Turkse gezinsmilieu ontsnappen om het vrije westerse leven te ontdekken. Zij wil ook zuipen, snuiven en neuken, met veel mannen, en dansen op new-wavemuziek uit de jaren 80. Haar eerste vraag aan Cahit is of hij met haar wil trouwen. Door een huwelijk voor de buitenwereld met hem aan te gaan, hoopt zij toegang te krijgen tot het door haar gedroomde vrije westerse leven. Gegen die Wand werd dit jaar bekroond met diverse prijzen op het filmfestival van Berlijn. De voortekenen en verwachtingen zijn veelbelovend. Is dit de film die een psychologisch inzicht geeft in de multiculturele problematiek van jonge mensen die zich in de vrije Westerse wereld willen losmaken van hun ouderlijke milieu?

Verbijsterd

Cahit gaat zonder noemenswaardige twijfels in op de wens van Sibel om met elkaar te trouwen. Hiervoor dient eerst echter uiteraard de familie van Sibel toestemming te verlenen. Na een kort en vooral kolderiek gesprek tussen alle betrokken, waarbij Cahit wordt voorgesteld aan de familie, geeft de vader opvallend snel en gemakkelijk toestemming voor het huwelijk. Cahit hoeft alleen toe te geven dat hij van zijn dochter houdt. Wie is pa dan om twee mensen hun geluk te ontnemen? Moeder heeft nog wel haar bedenkingen en vraagt aan Sibel of zij misschien ook aan een jongere man heeft gedacht. Dit is de enige kritische vraag die Sibel voorgelegd krijgt van haar familie over haar aanstaande man. De brug voor Sibel naar het vrije leven is geslagen, maar de kijker die verwachtingsvol en nieuwsgierig is naar de achtergronden van de Turkse moraal over het huwelijk – en uithuwelijking – zal verbijsterd zijn. Heeft Sibel zelfmoord proberen te plegen vanwege deze zogenaamd starre en verstikkende houding van haar ouders ten aanzien van de vrijheid die zij wenst?

Vrijheid

Sibel en Cahit trouwen, ze trekt bij hem in, knipt zijn haren en ruimt zijn kamer op. Ze eten samen en gaan samen op stap in het Hamburgse nachtleven. Sibel flirt met andere mannen en neukt er lustig op los. Het kan Cahit niet raken, hij doet namelijk precies hetzelfde met andere vrouwen. Totdat Cahit bij zichzelf merkt dat hij het toch wel vervelend begint te vinden dat Sibel minaars heeft. Door de aandacht van Sibel voor hem herontdekt Cahit zichzelf. Hij merkt dat hij niet alleen kan vechten, hij kan zelfs dansen! De grote vraag in Gegen die Wand wordt dan of het in scène gezette huwelijk tussen Sibel en Cahit daadwerkelijk kan uitgroeien tot een liefdesrelatie tussen hen.

Onbeholpen en agressief

In de film verzucht Sibel dat zij Cahit amper kent, waarop hij antwoordt dat zij dan maar moet proberen hem te leren kennen. Ongetwijfeld geheel ongewild schetst de 31-jarige regisseur Akin hier het grote probleem van zijn eigen film en is hij gelijk zijn eigen grootste criticus. Hij geeft zijn hoofdpersonen namelijk helemaal niet de kans elkaar te leren kennen. Als Sibel Cahit voorzichtig vraagt naar zijn overleden vrouw, antwoordt hij schreeuwend dat Sibel kan opdonderen, waarna hij allerlei flessen in zijn kamer kapot smijt. Sibel vlucht de kamer uit en het beginnende gesprek is alweer afgelopen. Dit is hoe Cahit met anderen communiceert: schreeuwend, geweld niet schuwend, onbeholpen en agressief. Hij kan en wil geen diepgaand gesprek voeren. Door te kiezen voor een dergelijke hoofdpersoon heeft de regisseur bij voorbaat alle ambities en pretenties om een psychologisch portret van zijn generatie te schetsen, overboord gezet. Ook het personage Sibel kan de film niet redden. Zij is intelligent en sociaal voldoende onderlegd om verdieping aan te kunnen brengen in de relaties die zij aangaat, maar Akin laat haar ook niet verder komen dan een jonge vrouw die graag wil dansen, snuiven, zuipen en neuken. Ook zij komt in aanraking met drugs en geweld. Het gevolg is dat de karakters van Sibel en Chahit zich niet ontwikkelen, waardoor elke verdieping ontbreekt van de op voorhand interessante thema’s van de film. Zij leven wel door en worstelen wel met het bestaan, maar we komen niets te weten over hun drijfveren, achtergronden en motieven. Ze willen dansen, zuipen en neuken. Is dat echt het enige?

Geen interesse

Akin heeft helemaal niet de ambitie gehad om met Gegen die Wand een dieper inzicht te geven in de problematiek van zijn generatie en de vraag hoe je een eigen identiteit opbouwt tussen meerdere culturen. Hij gebruikt dit thema slechts als achtergrond in de film. Het is het decor waarin Cahit de botte gefrustreerde veertiger kan zijn die geweld niet schuwt en zuipt en snuift tot hij er bij neervalt en Sibel de jonge twintiger blijft die graag vrijheid wil, op dezelfde manier als Cahit hier invulling aan geeft. Het interesseert Akin niet waarom Cahit een zelfmoordpoging heeft gedaan en waarom deze veertiger geen zin meer in het leven heeft. Het interesseert hem niet waarom Sibel de vrije westerse wereld zo aantrekkelijk vindt en waarom zij haar verstikkende Turkse gezin wil ontvluchten en bij deze strijd aanvankelijk een zelfmoordpoging deed. Akin is niet geïnteresseerd in moeilijke onderwerpen als integratie en uithuwelijking.

Akin heeft een film willen maken waarin Turkse hoofdpersonen figureren in zijn ambitie om te laten zien dat hij weet wat leven in de onderlaag van het vrije Westen vooral inhoudt: zuipen, snuiven, dansen, vechten en neuken. Gegen die Wand is niet meer dan een verslag van hoe de hoofdrolspelers dit doen.