~

Bloedspetters alom

In de eerste scène wordt direct de toon gezet voor de rest van de film: een drugsdeal mondt uit in een gewelddadig bloedbad als onverwacht de politie opduikt. Ledematen worden eraf geschoten, bloedspetters vliegen over het scherm en drugsdealers worden tegen de muur gesmeten. Ook in de rest van de film komt het geweld in sneltreinvaart voorbij, met hier en daar een morele boodschap tussen het bloedvergieten door. De grimmige sfeer van de film wordt versterkt door de korrelige, ruwe beelden en het gebruik van doffe en donkere kleuren. Bovendien is een groot deel van de film opgenomen met een losse camera, wat zorgt voor een onrustige sfeer.

~

Onwaarschijnlijkheden

Hoewel regisseur Kramer zijn best heeft gedaan een aardig verhaal rond al het geweld te schrijven, is de film onnodig ingewikkeld gemaakt. Ook zit het verhaal vol ongeloofwaardigheden, zoals een criminele afrekening op het glibberige ijs van een overdekte schaatsbaan, en een vader die zijn twaalfjarige zoon meesleept door het nachtleven van de criminele onderwereld. Bovendien duikt in de film plotseling een totaal nutteloos pedofilie-subplot op waar enkele vraagtekens bij te zetten zijn. Een onwaarschijnlijke wending aan het einde van de film zorgt er uiteindelijk voor dat Running Scared elke vorm van geloofwaardigheid verliest.

De overdaad aan geweld, snelle beelden en actie zorgt ervoor dat je je in een wervelwind van filmbeelden begeeft, maar het is allemaal net iets teveel, waardoor je de grip op het verhaal verliest. Liefhebbers van razendsnelle actiefilms die bol staan van bloed en geweld kunnen hun hart ophalen – beide spatten van het scherm af – maar de filmkijkers met een wat zwakkere maag én liefhebbers van geloofwaardige films kunnen Running Scared het beste aan zich voorbij laten gaan.

Misschien had regisseur John Turturro deze beroemde scène op zijn netvlies toen hij op het idee kwam voor Romance & Cigarettes. Het is een film met veel muziek geworden, een overdaad aan Orbisoniaanse dramatiek van genregrootheden zoals Dusty Springfield en Tom Jones, maar zeker geen brave musical, eerder down & dirty, zoals Turturro het zelf typeert.

Ballades van tijdloze allure

~

Venus en Mars

Hoofdrolspelers Nick (James Gandolfini) en Kitty (Susan Sarandon) staan op het punt om uit elkaar te gaan omdat Nick vreemd gaat met de hoerige Tula (Kate Winslet). Hoewel Kitty nog zielsveel van Nick houdt, is ze onverbiddelijk: Nick moet opdonderen en snel. Vrouwen komen van Venus, mannen van Mars, lijkt de boodschap. In Brooklyn, harige oksel van de Verenigde Staten, hoort een echte man een permanente stijve te hebben. It’s a Man’s World, schreeuwt een wanhopige James Brown, maar gaandeweg de film is Nick met al zijn brandende geilheid, en zonder zijn geliefde Kitty hier niet meer zo zeker van. De ontroostbare Kitty blijft alleen achter als een Prisoner of Love, zoals ze hartverscheurend zingt, met haar dochters als achtergrondkoor. Maar als vrouwen gevangen genomen worden door de liefde dan zijn mannen ontegenzeggelijk gegijzeld door seks, vervloekt en gedoemd hun geslachtsdeel tot in de eeuwigheid na te jagen.

Te vunzig

~

Bijrollen

De acteurs in bijrollen excelleren stuk voor stuk. Bobby Carnavalle als Fryburg, de buurt gigolo, Mandy Moore als zijn wulpse vriendin Baby en Steve Buscemi als Angelo, Nicks beste buddy. Hoofdrolspeler James Gandolfini is onlosmakelijk verbonden met zijn alter ego Tony Soprano uit The Sopranos, maar roept hem nooit in een storende manier op. Saillant detail: Turturro wilde hem zo graag hebben dat hij zijn film twee jaar uitstelde totdat Gandolfini klaar was met zijn verplichtingen voor The Sopranos.

De befaamde broers Coen zijn de producenten van zijn film, Turturro is niet alleen regisseur maar ook één van hun favoriete acteurs (O Brother Where Art Thou, Miller’s Crossing). Hun onmiskenbare invloeden zijn hier en daar te bespeuren tussen de zorgvuldig georganiseerde chaos. Romance & Cigarettes is een krankzinnige kermis geworden met vaak originele en sprankelende choreografie. De plot is weliswaar een universeel uitgemolken cliché en de film loopt met een iets te langdradige sisser af, maar dat is Turturro vergeven want er is verder veel, zeer veel te genieten. Gandolfini en Sarandon zijn een overtuigend en sympathiek liefdespaar, Kate Winslet als de afgrijselijk ordinaire Tula is onvergetelijk en, last but not least, Christopher Walken imponeert als Cousin Bo. Hij danst subliem en laat wederom zien, in navolging van zijn befaamde prijswinnende rol in Fat Boy Slims videoclip, Weapon of Choice, waarom hij nog altijd de coolste zestiger op planeet aarde is.

Het zwijgen is de nieuwe film van André van der Hout en Adri Schrover. De twee werkten eerder samen aan De arm van Jezus, een film die in 2003 op het IFFR werd genomineerd voor de Tiger Award. In De arm van Jezus werd veelvuldig gebruik gemaakt van archiefbeelden en muziek, elementen die ook een prominente rol spelen in Het zwijgen. De oude opnames van de veenkolonies tonen een begrafenis, vrouwen die in witte gewaden dansen en dampende heidelandschappen waar hardwerkende arbeiders turf steken en bomen kappen. Een vervlogen tijd, die wordt teruggehaald en vervlochten met het heden. De archiefbeelden, afgewisseld met de prachtige shots van het Drenthe van nu, worden begeleid door de weemoedige klanken van het moordlied waar de film om draait.

Moordlied

~

Mythisch

Het zwijgen is een film vol mythische symboliek. De veerman uit de film vertoont sterke gelijkenissen met de nurkse Charon en zijn rivier de Styx. Met zijn pont vormt de veerman de verbinding tussen enerzijds het dorp en het leven en anderzijds het kerkhof en de dood. Een andere verwijzing naar de Griekse mythologie is Geesje, de schippersvrouw, met haar schip de Sirene. Af en toe verdwijnt de Sirene met onbekende bestemming. Maar steeds duikt ze weer op, in de vaart bij het kerkhof, in de sluis, of langzaam voorbijglijdend langs het jaagpad. Aan het roer de zingende Geesje. Deze mythische beelden geven de film een diepere laag en versterken de ogenschijnlijke tijdloosheid van het verhaal. Want sommige personages uit de film lijken de wetten van de tijd aan hun laars te lappen. De herdersjongen die ten tijde van de moord leefde, zwerft nog steeds over de heide. En ook andere dorpelingen lijken niet vatbaar te zijn voor de tand des tijds. Zo wordt Het zwijgen een sprookjesachtige film.

~

Geen thriller

Hoewel Het zwijgen werd aangekondigd als een whodunitmysterie en de film op papier alle kenmerken heeft van een meeslepende thriller, is Het zwijgen als film zeker meeslepend, maar absoluut geen thriller. Misschien is het vooral door de gematigde acteerprestaties dat de film niet echt spannend wordt. Of wellicht waren de makers er helemaal niet op uit een spannende film te maken. Misschien is Het zwijgen bovenal een sprookje, dat vertelt over het gevaar van graven in een afgesloten verleden. Of dit sprookje goed af loopt, valt te bezien. Ondanks de paar minpunten hebben de makers een prachtige film gemaakt; de muziek, het veen en het zwijgen blijven nog lang nazingen in je hoofd.

Lees ook het interview met regisseur Adri Schrover

Kelly McGillis in Witness

Weirs eerste Amerikaanse film is niet zijn beste. Het uitgangspunt van Witness (1985) – een politieagent uit de grote stad duikt onder bij een Amish-gemeenschap – is origineel, maar de film kan maar weinig inzicht geven in de tijdloze wereld van de Amerikaans-Duitse gelovigen (noch in die van de politie, trouwens). Het verhaal ontvouwt zich clichématig: ik had de film nooit eerder gezien, hoewel ik globaal wist waar hij over ging. De film verliep precies zoals ik me van tevoren had voorgesteld, en dat is geen goed teken. Harrison Ford is niet slecht als de harde cop, maar Kelly McGillis (waarom hebben we sinds Top Gun toch zo weinig van deze prima actrice gehoord?) maakt de meeste indruk als de wat teruggetrokken Amishvrouw Rachel.

Weinig diepgang

Witness gaat vergezeld van een boeiende documentaire van bijna drie kwartier, waarin de belangrijkste medewerkers aan bod komen. Zelfs Viggo Mortensen, voor wie dit zijn filmdebuut was, doet mee en het wordt al gauw duidelijk dat de productie van de film voor de meeste leden van de ploeg een bijzondere ervaring was, diep in het platteland van Pennsylvania. Weir is zelf verbaasd over de positieve respons die de film ook na twintig jaar nog steeds oproept bij veel kijkers, en geeft toe dat er weinig diepgang in Witness zit.

Jim Carrey in The Truman Show

Tot aan Master and Commander was The Truman Show (1998) Peter Weirs grootste productie, en hoewel ik het niet helemaal hard kan maken, krijg ik het gevoel dat de kwaliteiten van de film indertijd zijn ondergesneeuwd door de hype van komiek Jim Carrey in zijn eerste serieuze rol. Inmiddels is ‘een gewone Carrey’ geen voorpaginanieuws meer dankzij prima rollen in Man on the Moon, The Majestic en Eternal Sunshine of the Spotless Mind, maar in 1998 was dat wel anders. Nu we ons niet meer druk hoeven te maken om het aantal gekke bekken dat Carrey trekt, kunnen we ons richten op de film zelf.

Symboliek

Al vanaf het begin valt op hoe briljant de acteurs gekozen zijn voor hun rollen. Het gestileerde realisme van de personages in de fictieve Truman Show contrasteert scherp met de alledaagse lelijkheid van de echte wereld, maar binnen beide universa is met één blik op het personage te zien met wat voor figuur we te maken hebben. Ed Harris als programmamaker Christof is net zo kil als zijn blauwe ogen uitstralen en aan Trumans hyperopgewekte vrouw Meryl (Laura Linney) kan niet anders dan een steekje los zitten. Truman zelf is met zijn gewone haar, gewone gezicht en gewone kleren het kalme middelpunt van deze vertoning en de enige die zich, ondanks het feit dat alle camera’s op hem gericht zijn, toch niet laat kennen. De symboliek van Trumans situatie is op verschillende manieren op te vatten (ik prefereer de religieuze variant), maar Weir zorgt er steeds voor dat te duidelijke metaforen uitblijven. Die veelheid aan lagen en interpretatiemogelijkheden is verrassend in een mainstream-film en dat is wat The Truman Show uittilt boven thematisch verwante films als Ron Howards vrijwel gelijktijdig uitgebrachte – maar inmiddels vergeten – EdTV.

Peter Weir

Net als de documentaire bij Witness geven de extra’s van The Truman Show een goed beeld van de totstandkoming van de film. Het is jammer dat schrijver Andrew Niccol niet aan het woord komt (hij had het te druk met zijn eigen film Lord of War), maar de overige geïnterviewden maken zijn afwezigheid meer dan goed. Uit alles blijkt dat Peter Weir een fijne vent is en, belangrijker, een bijzondere regisseur die zijn acteurs veel vrijheid geeft. Verder is er veel aandacht voor de profetische kant van de film: in 1998 was reality tv nog een onbekend fenomeen; acht jaar later wordt elk facet van ons menselijk bestaan vastgelegd in talloze bizarre tv-shows.

Inmiddels is het grootste deel van het oeuvre van Peter Weir op dvd uitgebracht, vaak met interessant bonusmateriaal. Deze twee films, de één goed bedoeld maar niet helemaal geslaagd, de ander een moderne klassieker, vormen een mooie aanvulling op de bestaande reeks. Fans van Weir weten genoeg.

Tegelijk met Witness en The Truman Show brengt Paramount ook een Speciale Editie van Gallipoli (1981) uit, misschien wel Weirs beste film. Hoewel we geen recensie-exemplaar van Gallipoli hebben ontvangen, is deze dvd alleen al voor de film meer dan de moeite waard.