Boeken / Fictie

Veelzeggend zwijgen

recensie: Hans Nijenhuis - Wat je verzwijgt

Iedereen heeft wel iets te verbergen. Als het niet voor een ander is, dan wel voor zichzelf. In Wat je verzwijgt komen we tien voorbeelden tegen van mensen die niet altijd alles met hun medemens delen. En dat is niet altijd in hun voordeel.

~

Na zijn debuutroman Man van beroep komt Hans Nijenhuis, redacteur van NRC Handelsblad, nu met de verhalenbundel Wat je verzwijgt. In deze bundel zijn tien verhalen opgenomen over mensen zoals jij en ik, mensen met goede of minder goede relaties die er vaak een dubbele agenda op nahouden. Dit levert soms verrassende, maar vaak ook vervelende situaties op voor de betrokkenen.

Voorspelbaar

In alle tien korte verhalen die hier gebundeld zijn, komen we iemand tegen die iets verzwijgt. Dit levert voor de personages wellicht verrassende of spannende situaties op, voor de lezer is het op den duur allerminst verrassend. Doordat je de rode draad van de verhalen kent – het verzwijgen van iets – ben je er al snel achter wat er gebeurd is. Dit wordt nog eens versterkt door het feit dat de verhalen te kort zijn voor meerdere plotwendingen.

Doordat je al snel weet waar de schrijver naar toe wil, zijn deze behoorlijk korte verhalen meestal toch nog te lang. De afronding van het verhaal, de uitwerking van de clou, laat nét iets te lang op zich wachten. Vooral in het eerste verhaal Spoorloos is dit storend. Het verhaal had op z’n minst een halve pagina korter gekund en dat is op een verhaal van 12 pagina’s behoorlijk veel. Nu word je als een klein kind naar de ontknoping geleid zonder dat je ook maar een moment zelf hoeft na te denken. Als Nijenhuis zijn verhaal eerder beëindigd had en niet alles had voorgekauwd, zou de lezer zelf zijn conclusies hebben kunnen trekken, zonder dat dit afbreuk zou doen aan de uiteindelijke ontknoping. Nu lijkt het alsof Nijenhuis er niet op vertrouwt dat de lezer zelf in staat is de overduidelijke aanwijzingen juist te interpreteren.

Alle verhalen ontwikkelen zich volgens een vast stramien. De schrijver laat je kennismaken met een hoofdpersoon die de omstandigheden waarin hij verkeert meent te doorgronden, terwijl aan het eind blijkt dat dit in het geheel niet het geval is. Op zich geen slecht concept, het probleem ervan is echter wel dat het op den duur nogal voorspelbaar is. Bovendien is er, gezien de ontwikkeling van het verhaal, uiteindelijk maar één ontknoping mogelijk. Dáár gaat het mis met deze bundel. Als Nijenhuis zijn verhalen niet tot in de puntjes zou hebben afgerond, zou hij de spanning langer bewaard hebben. In dat geval had de schrijver zijn leidersrol niet halverwege af hoeven staan aan de lezer. Deze laatste meent nu al na de eerste paar zinnen te weten hoe het eind in elkaar steekt en blijkt daarin telkens nog gelijk te hebben ook.

Uitzonderingen

Uiteindelijk blijkt het merendeel van de verhalen net iets te doorzichtig. Positieve uitzonderingen daarop zijn echter het titelverhaal en het verhaal Het afstuderen. Het eerste omdat het steeds terugkerende motief van het ‘verzwijgen’ in dit verhaal een ander vorm aanneemt dan in de andere verhalen, en omdat het een van de weinige verhalen is dat je na afloop nog even na laat mijmeren. Het tweede vanwege de afwijkende vorm waarin het verhaal gegoten is: het wordt achterstevoren verteld.

Geen Roald Dahl

In Wat je verzwijgt staan twee erg leuke en acht aangename, maar niet bijzondere verhalen. Hans Nijenhuis kan aardig schrijven, maar zijn verhalen missen de diepgang om spannend of verrassend te zijn. Hoewel op de omslag verwezen wordt naar de stijl van Roald Dahl, kan Nijenhuis bij lange na niet tippen aan deze meester van het korte, bizarre verhaal. In tegenstelling tot Dahl beschikt Nijenhuis niet over de sublieme timing die nodig is voor een goed afgerond kort verhaal.

Film / Films

Akelige mislukking

recensie: Creep

Feestganger Kate (Franka Potente) raakt ’s nachts opgesloten in een Londens metrostation en wordt op de hielen gezeten door een mismaakte psychopaat. Zo’n eenvoudig uitgangspunt op één locatie biedt mogelijkheden voor een degelijk genreproduct, maar debuterend regisseur Christopher Smith laat ze links liggen, zodat Creep nergens in overtuigt. De film heeft een grimmige toon in plaats van humor, is saai in plaats van spannend, shockerend in plaats van pervers. Een mislukking op alle fronten.

~

Films met een dergelijke slachtersplot verschijnen doorgaans direct op video, en de Brits-Duitse coproductie Creep verdient niet beter. Het optreden van Potente, die op basis van haar rol in Lola Rennt enige populariteit geniet, vormt de enige denkbare reden dat de film in Nederland toch in de bioscopen mag verschijnen. Niet dat haar prestatie lovenswaardig is: ze speelt op absoluut oninteressante wijze een volstrekt onsympathiek personage. Meer heeft Creep ook niet te bieden.

Misselijk

De film onderscheidt zich van de doorsnee horror door een gemeen naargeestige sfeer, maar weet ook daarin niet te overtuigen. Creep is vaak extreem akelig, maar op een stijlloze manier. Regisseur Smith heeft eenvoudigweg niet genoeg in zijn mars om er mee uit de voeten te kunnen. Hij heeft geen gevoel voor timing en weet niet hoe je een scène opvoert, zodat Creep op eng bedoelde momenten op de lachspieren werkt. Waar gruwelijke scènes pervers hadden kunnen zijn, is het duidelijk dat Smith er te graag voor wil zorgen dat je je er misselijk bij voelt. Creep is het werk van een amateur, een genrefilmer die niet door lijkt te hebben hoe slecht zijn eigen film is en hem daarom veel te serieus neemt.

Glimlach

Na een slaapverwekkend eerste uur komt Kate terecht in de ondergrondse habitat van het monster, en op dat moment wordt de kijker even wakker geschud. Imposante choreografie en een stijlvol gebruik van donkere kleuren geven Creep opeens een duistere en spannende sfeer mee, maar die wordt direct om zeep geholpen als Kate de strijd met de griezel aangaat. Smith grijpt weer terug naar genreclichés, toont een onvermogen om zelfs de meest basale suspense op te voeren, en heeft bovendien de puberale drang om te shockeren. Na een aantal scènes die elkaar in gruwelijkheid overtreffen (met als dieptepunt gynaecologie met behulp van een zaag) maakt het het publiek inmiddels al lang niet niet meer uit of Kate zegeviert. De grap waarmee de film eindigt weet nog net een glimlach op het gezicht van de toeschouwer te toveren. Het feit dat dat de sterkste reactie is die Creep bij de kijker losmaakt, zegt genoeg.

Boeken / Non-fictie

‘Steun onze troepen, weg met Bush’

recensie: Michael Moore - Brieven van het front

.

~

In de boeken Stupid White Men (nederlandse vertaling: Stupid white men. Amerika onder George W. Bush) en Klauwen af van mijn land fulmineert Moore, net als in zijn films, er lustig op los. Zijn doel is om sociale en politieke misstanden in de Verenigde Staten aan te snijden, zoals verkeerde machtsverhoudingen, zelfverrijking en het vervalsen van verkiezingsuitslagen. Moore doet er daarbij alles aan om, onderbouwd met feiten, machtige mannen zwart te maken. In Brieven van het front gaat hij echter heel anders te werk. In plaats van onderzoeksjournalistiek te bedrijven en dat in een taal te gieten die bijna propagandistisch te noemen is, laat Moore in dit boek de mensen om wie het gaat zélf aan het woord. Wie dat zijn wordt al in de titel duidelijk: de soldaten in algemeen en de strijders in Irak in het bijzonder.

Amerika verdedigen

Na een korte inleiding volgen tientallen brieven van militairen, die via al dan niet anonieme e-mails aan Michael Moore hun persoonlijke visie op de oorlog geven. Die visie is niet positief voor de president en zijn bevelhebbers. Kort gezegd is de boodschap van alle brieven: ‘wij soldaten hebben ooit getekend om Amerika te verdedigen, Irak is echter geen echt gevaar voor het land, maar onderhand sterven mijn vrienden wel en vrees ik voor mijn eigen leven’. Er zijn niet alleen brieven van in Irak gelegerde soldaten opgenomen, ook de militairen die in andere gebieden gestationeerd zijn komen aan het woord. Verder zijn er enkele zeer indringende brieven van familieleden afgedrukt. Dit zijn moeders, vaders, vrienden, vriendinnen en docenten die rouwen om familie en bekenden die omkwamen of die nog steeds in Irak zitten. Uit de brieven van de soldaten spreekt voornamelijk woede, uit die van familie wanhoop.

Verkiezingspropaganda

Brieven van het front is een krachtig instrument voor de anti-oorloglobby van Michael Moore. Nog meer is het een boek dat duidelijk probeert te maken dat George Bush, vanwege zijn wanbeleid, bij de (vorige) verkiezingen een nederlaag had moeten lijden. Dat geluid wordt zowel door Democratische als door Republikeinse brievenschrijvers geuit. De boodschap is om de troepen te steunen in hun moeilijke tijden, maar om de veroorzaker van alle ellende, George Bush, van de troon te stoten. Het is duidelijk dat Brieven van het front in Amerika bedoeld was als verkiezingspropaganda, maar de vraag is of het, na de reeds gehouden verkiezingen, nog actueel genoeg is. Voor een deel wel. De ooggetuigenverslagen en wanhoopsverhalen zijn nog steeds belangrijk voor bewustwording, aangezien de oorlog in Irak nog steeds aan de gang is. De stukken over de verkiezingen zijn weliswaar niet zo interessant, maar ze zijn dan ook sterk in de minderheid, waardoor ze niet echt storend zijn.

Moores boek bevat een grote hoeveelheid brieven en zo nu en dan is het worstelen om er doorheen te komen, vooral omdat je, met name in de brieven van de soldaten aan het front, op veel punten hetzelfde verhaal hoort. Toch kon ik mijn nieuwsgierigheid moeilijk bedwingen en bleef ik doorlezen. Het boek is een sterk propaganda-instrument, maar blijft daarnaast ook heel menselijk. Of het ook een historische waarde heeft is onduidelijk. Enerzijds wordt het onderwerp wel heel eenzijdig belicht, anderzijds wil je als lezer de oorlogspropaganda ook eigenlijk helemaal niet horen, daarvan weet je in elk geval zeker dat ze nogal gekleurd is. Bij Brieven van het front ligt dat dan toch anders, aangezien het een grote hoeveelheid directe betrokkenen aan het woord laat en zo toch een eerlijker portret van de omstandigheden in Irak schetst dan de propaganda dat doet.

Kunst / Expo binnenland

Een gebroken belofte

recensie: James Dean, Forever Young

Magnum fotograaf Dennis Stock schenkt de bezoeker een intieme blik in het leven van de cultlegende James Dean, die met zijn indringende blik en zwaarmoedige diepe karakter talloze fans in zijn ban hield. Op 30 september 1955 kwam deze beroemde acteur in zijn Porsche Spyder in Californië om het leven. Zijn dood sloot de kortste en meest spectaculaire filmcarrière ooit gekend af. Nu, vijftig jaar later, is James Dean nog steeds een icoon, de personificatie van de eeuwige rusteloze jeugd. Fotograaf Dennis Stock publiceert in dit jubileumjaar zijn boek James Dean: Fifty Years Ago. Samen met James Dean reisde hij in 1955 langs plaatsen die voor James van betekenis waren en legde hun tocht zorgvuldig vast. De kunsthal presenteert deze foto’s in de tentoonstelling James Dean, Forever Young.

The old classroom, USA, 1955. © Copyright: Dennis Stock / Magnum Photos
The old classroom, USA, 1955. © Copyright: Dennis Stock / Magnum Photos

Dennis Stock is magnum fotograaf sinds 1951. Zijn foto’s zijn in veel collecties van musea over de hele wereld te bewonderen. Ook zijn ze veel bij mensen thuis op posters te zien. Stock heeft ruim zestien boeken geschreven, waaronder California Trip, Jazz Street en James Dean: Little Boy Lost, de definitieve Dean biografie. Direct na Deans sterven, was hij de eerste auteur die de toestemming kreeg van de familie van de acteur om over hem te schrijven. Als Dean overlijdt wordt duidelijk dat 1955 het belangrijkste jaar van zijn leven was en krijgen Stocks foto’s van de acteur uit dat jaar een diepere betekenis. Nu vijftig jaar na Deans dood hebben de foto’s nog steeds hun magische bezieling en spreekt de acteur met de doordringende blik nog immer tot de verbeelding.

Pretentieloze jongeman

Dennis Stock maakte op een feestje van de Hollywood-jetset kennis met de enigmatische James Dean. De brildragende jongenman stond stil in een hoekje. Onder het genot van een drankje raakte het tweetal aan de praat en er ontstond de basis voor een vriendschap. Dennis Stock werd uitgenodigd bij de preview van East of Eden en het duurde enige tijd voor hij in de hoofdpersoon de pretentieloze jongeman herkende die hij had ontmoet op het feest. Jimmy’s bescheiden voorkomen stond volgens Stock in schril contrast tot zijn sprankelende optreden in de film. Het was voor Dennis Stock vanaf dat moment duidelijk dat hij iets met de acteur moest ondernemen.

Stock had dit goed aangevoeld. James Dean werd plotsklaps beroemd en speelde in één jaar tijd in drie films. Zijn rol als Cal in East of Eden betekende zijn doorbraak, en kort daarop speelde hij in publieksfavorieten Rebel Without A Cause en Giant. Nog geen twee weken na het voltooien van die laatste film vond James Dean zijn dood. Dean’s rol in Rebel Without A Cause wordt ook wel één van de meest invloedrijke optredens in de filmgeschiedenis genoemd. Zijn rol als Jim weerspiegelt voor velen de eenzaamheid, frustratie en boosheid van de generatie van naoorlogse tieners.

Het boek en de tentoonstelling

De foto’s van Dennis Stock gaan verder dan gewoon plaatjes van een beroemdheid. Ze zijn ontdaan van alle opsmuk en laten de mens achter de ster zien. Het boek en de tentoonstelling bestaan uit tachtig zeldzame licht korrelige zwart-wit foto’s. Te beginnen in New York waar James Dean acteerlessen volgt, gevolgd door een bezoek aan de plaats waar hij is opgegroeid, Fairmount, Indiana, voordat de acteur en fotograaf terugvlogen naar Hollywood om daar Rebel Without A Cause te filmen. Ook zijn alle zeven macabere doodskist-foto’s te zien waarin James Dean poseert in een doodskist. Stocks korte memoires – mooi geschreven, uitdagend, verhelderend en soms verrassend- begeleiden de foto’s en vertellen over zijn bevindingen en vriendschap met Dean. De foto’s op de tentoonstelling zijn onderverdeeld in drie categorieën: New York, Fairmount en Hollywood. Deze foto’s ademen allemaal weer een hele andere sfeer uit en laten een andere James Dean zien.

Icoon in New York

James Dean with a friend at
James Dean with a friend at “Jerry’s Bar”, in front of the Ziegfeld Theater on 54th Street,New York City, USA, 1955.© Copyright: Dennis Stock / Magnum Photos

Op aanraden van zijn dramadocent in Los Angeles vertrekt Jimmy naar New York om daar als acteur aan de bak te komen. In New York voelt hij zich meer thuis dan in L.A. New York is dan ook in de jaren vijftig voor een aankomend acteur dè plaats om naar toe te gaan. Het theater bloeit, de televisie viert hoogtij en de acteursstudio van Lee Stasberg is op zijn hoogtepunt. James Dean is vaak op Times Square te vinden. De foto die op ieders netvlies gebrand staat is die van James Dean helemaal alleen op Times Squar, verlaten en verward. Het is één van de meest iconische foto’s van de twintigste eeuw. Ook geeft Stock ons een blik in de Actors Studio van Lee Strasberg. Dit is een unicum omdat Strasberg nooit fotografen toeliet tijdens zijn lessen. Eén van de meest aantrekkelijke foto’s uit de collectie is de foto van de acteur in een drukke Manhattan bar: Dean ligt er buiten bewustzijn bij, met een sigaret nog brandend in zijn mondhoek. Stock laat ons in de begeleidende tekst weten dat James Dean leed aan slapeloosheid. Om de slapende Dean staan meisjes met paardenstaartjes toe te kijken

Fairmount

Het gezamenlijke bezoek aan de plek waar de acteur opgroeide, Fairmount, bleek het laatste voor Deans dood te zijn. Als James’ moeder overlijdt als hij vijf jaar oud is, stuurt zijn vader hem naar Indiana. Hier wordt hij opgevoed door zijn oom en tante. Zij zijn Quakers en deze warme en degelijke omgeving beviel de kleine Jimmy Dean goed. Dean was er helemaal thuis. De lokale pers volgde zijn beginnende carrière en ook de televisie toonde belangstelling. De foto’s die Stock in Fairmount nam zijn haast surrealistisch. Bijvoorbeeld van Dean die op de bongo speelt voor een publiek bestaande uit koeien en varkens op de boerderij en de acteur die handtekeningen uitdeelt aan oud-klasgenoten. Ontroerend zijn de foto’s van James die met zijn kleine neefje speelt.

Fataal Hollywood

Terug in Hollywood probeerde Jimmy de oude routine weer op te pakken, maar de combinatie van plotselinge roem en zijn moeilijke persoonlijkheid maakte dat lastig. Anonimiteit behoorde tot het verleden, en ook zijn leven van armoede was voorbij. Jimmy kocht steeds grotere en snellere raceauto’s. Hij deed mee aan races en won ook bij de profs. Dat vroeg om meer en sneller… En dat werd hem uiteindelijk fataal.

De foto’s van Stock ademen een typische sfeer van de jaren vijftig uit. Een mooie ode aan een gedoemd icoon met een onvergetelijk gezicht. Het is een intieme kijk op de mens achter de legende. James Deans vragende doordringende blik kijkt de bezoeker aan. Iets in die blik fascineert, de diepte, soms de opgewondenheid in zijn ogen, maar vooral ook de uitputting. Dean lijkt vermoeid door het leven. Zou hij dan toch uitgeleefd zijn geweest?

Boeken / Strip

Historisch geweld in Japanse comics

recensie: Nieuwe manga: Blade of the Immortal vol. 14 // Samurai Executioner vol. 3 & 4 // King of Wolves

De nieuwste delen van de lopende reeks Blade of the Immortal en van de klassieke reeks Samurai Executioner, alsmede de uitgave van King of Wolves, oud werk van de schepper van Berserk, hebben in importversie de betere Nederlandse boekhandel inmiddels bereikt. De Amerikaanse uitgever Dark Horse bewijst zich met deze titels opnieuw als de belangrijkste leverancier van kwaliteitsmanga. Samurai Executioner vormt de overtreffende trap in de kunstvorm, Blade of the Immortal blijft de allerbeste moderne reeks in zijn genre. Alleen King of Wolves boeit enkel als pulpcuriosum.

~

Last Blood, deel 14 van Hiroaki Samura’s Blade of the Immortal, is een minder intrigerende aflevering in deze schier oneindige reeks. Er gebeurt namelijk weinig: het boek bestaat slechts uit een paar confrontaties tussen de hoofdpersonen. Manji wordt herenigd met zijn protégé Rin, die kans ziet haar aartsvijand Anotsu te lijf te gaan. De verwikkelingen in het laatste boek slaan terug op eerdere delen, maar Samura introduceert ook nieuwe elementen, zodat de indruk van een eindeloos uitgebreid verhaal blijft bestaan. Maar voor de liefhebber van deze ontzagwekkende reeks (kennis van de voorgaande delen is vereist) is Last Blood opnieuw een traktatie: wederom 256 bladzijden pentekenkunst (om onduidelijke redenen op uitvergroot formaat, hoewel kleiner dan de maandelijkse uitgaven). Samura’s tekeningen, rauwe zwart-wit-schetsen met hier en daar verstilde olieverfpanels, kennen nog altijd hun weerga niet in de wereld van de Japanse comics. De bizarre perspectieven, de aandacht voor details en de prachtige dynamische gevechten, zijn overduidelijk het werk van een meester.

Kill Bill

~

De twee pas vertaalde delen van Samurai Executioner, de schitterende reeks uit de jaren zeventig, vormen een fascinerende tegenhanger van Samura’s aanpak. Het niet minder sensationele geweld heeft hierin een culturele en historische context, en vaak een tragische ondertoon. De drama’s rond de burgers die met overheidsbeul Asaemon te maken krijgen vormen nog altijd indringende materie, die vaak op schokkende wijze wordt uitgebeeld. Wijlen Goseki Kojima, de tekenaar van Lone Wolf & Cub, heeft helaas wel hier en daar een steekje laten vallen: zijn op zichzelf ongeëvenaard knappe schilderingen in klassieke stijl van het middeleeuwse Japan bevatten soms slordigheden, alsof de befaamde illustrator teveel haast had. Maar dit is slechts een kleine kanttekening bij een steevast fascinerende comic. De manier waarop morele dilemma’s en filosofische bespiegelingen worden verwoord, maken, tezamen met de fascinerende geschiedenislessen die je uit de boeken kunt halen, van deze reeks verplichte stof voor de geïnteresseerde lezer. Dark Horse heeft inmiddels aangekondigd nog meer werk van het gouden duo van Kojima en auteur Koike uit te gaan brengen. Lady Snowblood, de inspiratie voor de klassieke film die op zijn beurt de Kill Bill-films zo sterk beïnvloed heeft, staat als volgende op het programma en belooft meer kwaliteitsmateriaal.

Schaamteloos

King of Wolves speelt zich eveneens in een ver verleden af, maar is van een beduidend lager allooi. Het is wel een bijzondere uitgave, omdat het met het nog te verschijnen Japan het enige andere gepubliceerde werk is van Miura, de latere schepper van het befaamde Berserk. King of Wolves is de eerste uit een tweeluik van de hand van Miura en de populaire schrijver Buronson. Buronson schrijft af en toe intelligente en vakkundige politiek-suspense (Sanctuary), maar was ook verantwoordelijk voor melancholieke geweldspulp (Crying Freeman), met als dieptepunt Fist of the North Star. King of Wolves hoort ook bij de pulp: het is een vermakelijk idioot verhaal, waarin twee Japanners een tijdreis maken naar het dertiende-eeuwse China, alwaar ze erachter komen dat Dzjenghis Kahn eigenlijk een Japanner was. Dit absurde, schaamteloze nationalisme is verpakt in een sentimenteel liefdesverhaal. Miura’s hectisch-groteske, maar technisch feilloze tekenstijl, die hij met de Berserk-reeks zou perfectioneren, vormt een fraaie vormgeving voor deze kolder, die door Buronson en Miura redelijk serieus genomen wordt. Deel 7 van zijn superieure fantasy-reeks Berserk is inmiddels bij dezelfde uitgever verschenen.

Hiroaki Samura • Blade of the Immortal vol. 14: Last Blood • Uitgeverij Dark Horse • prijs: $ 17.95 • 256 pagina’s (z/w) • ISBN 1-59307-321-6

Kazuo Koike & Goseki Kojima • Samurai Executioner vol. 3: The Hell Stick • Uitgeverij Dark Horse • prijs: $ 9.95 • 312 pagina’s (z/w) • ISBN 1-59307-209-0

Kazuo Koike & Goseki Kojima • Samurai Executioner vol. 4: Portrait of Death • Uitgeverij Dark Horse • prijs: $ 9.95 • 304 pagina’s (z/w) • ISBN 1-59307-210-4

Kentaro Miura & Buronson • King of Wolves • Uitgeverij Dark Horse • prijs: $ 12.95 • 200 pagina’s (z/w) • ISBN 1-59307-333-X

Op 8WEEKLY verscheen eerder reeds een algemeen overzichtsartikel over de reeks Blade of the immortal, alsmede een recensie van Volume 13: Mirror of the Soul. Van Samurai Executioner bespraken we eerder Volume 1: When the Demon Knife weeps .

Film / Films

De wrok van een slechte DVD

recensie: The Grudge (Special Edition)

Aangezien vrijwel elke film die het in de bioscoop redelijk goed heeft gedaan een special edition DVD in de winkels krijgt, kon een dubbelaar van The Grudge niet uitblijven. In een mooi (maar krasgevoelig) hoesje liggen twee schijfjes op de echte liefhebbers te wachten. Ieder ander kan deze editie namelijk maar beter links laten liggen.

~

De film zelf, op de eerste disc, gaat over Karen (Sarah Michelle Gellar), een verpleegkundige die de zorg van een demente dame op zich neemt. Met het huis van die vrouw is echter flink wat mis: iedereen die binnen is geweest, krijgt te maken met de grudge, oftewel wrok, van de bewoners die er ooit zijn vermoord. Karen zal er dus voor moeten zorgen deze schimmen te slim af te zijn. De hele film speelt zich af in Japan, wat niet vreemd is, omdat het een (her)verfilming is van Ju-On, een Japanse horrorfilm.

Commentaar

Het meest opvallende aan de eerste disc is het ontbreken van een commentaar. Op vrijwel elke dvd staat tegenwoordig wel een commentaarspoor van een enthousiaste regisseur. Nu is het zo dat regisseur Takashi Shimizu alleen Japans kan, maar ondertitels hadden daar gemakkelijk wat aan kunnen doen. Het was leuk geweest wat meer inzicht te krijgen in deze verfilming van Ju-On, nota bene van dezelfde regisseur.

Bonusdisc

De zogeheten bonusdisc heeft veel minder te bieden dan de titel doet denken. De behind the scenes bestaat uit niet veel meer dan een stuk of vijftig uitermate saaie stukjes film van korte opnames achter de schermen. Het is hier slechts kijken naar een lachende Sarah Michelle Gellar, zonder enig commentaar of toelichting, een draaiende camera of een script. De film clips zijn gewoon scènes uit de film, op sommige punten ietwat aangepast, maar totaal niet vernieuwend. Voor zulke dingen bestaat de chapter selection.

Interviews

De vier interviews bieden ook niets nieuws. Sarah Michelle Gellar en Jason Behr (Doug) prijzen elkaar en de regisseur de hemel in, en vertellen dat het werken in Japan zo verschrikkelijk leuk is. Regisseur Shimizu vertelt, met behulp van een tolk die overal doorheen praat, dat het verfilmen van zijn eigen film uiteraard een ontzettende uitdaging was, zeker omdat Amerikanen zo anders zijn dan Japanners. Tenslotte mag producer Sam Raimi alle bovengenoemden nog even een veer in de reet steken.

Verder bestaat de bonusdisc uit niet meer dan wat vage, bij elkaar geraapte sound bites van alle acteurs, een fotogalerij met maar tien foto’s en ten slotte wat televisiereclames en de broodnodige trailers. Het mag duidelijk zijn dat deze special edition helemaal niet zo speciaal is. Zelfs aan de menu’s lijkt geen aandacht te zijn besteed. In ieder geval sluiten de extra’s mooi aan op de film: ze zijn allebei het kijken eigenlijk niet waard.

Boeken / Fictie

Terug naar IJsland

recensie: Olaf Olafsson (vertaling: Marion op den Camp) - De thuisreis

IJslander Olaf Olaffson leidt twee levens. In zijn ene leven is hij een schrijver, in zijn andere leven is hij vice-voorzitter van Time Warner Digital Media in New York. Maar, zegt hij zelf, zijn hart ligt bij zijn schrijverschap. Terwijl De thuisreis in IJsland het best verkopende fictie-boek ooit is en het ook al in 1999 in een Engelse vertaling verscheen, is het nu pas in het Nederlands vertaald.

De vertelster van De thuisreis is Disa, een vrouw van middelbare leeftijd, die te horen heeft gekregen dat ze niet lang meer te leven heeft. Daarom ziet ze onder ogen wat ze jaren heeft ontweken: de herinneringen aan haar jeugd. Voor het eerst in jaren onderneemt ze een reis vanuit Engeland – waar ze met haar goede kameraad Anthony een hotel runt – naar IJsland. Ze leeft sinds lange tijd tevreden in Somerset, waar ze een gerespecteerd kokkin is. Maar evenals Olafsson zelf, die ook al jaren niet meer in zijn geboorteland woont, blijft ze aan IJsland denken. Ze kan niet loskomen van haar wortels. Haar ervaringen schrijft Disa op in een dagboek, dat Anthony haar voor deze reis heeft gegeven. Hierin tekent ze tijdens haar thuisreis haar levensverhaal op.

Ingetogen

Olafsson toont met dit ingetogen verhaal dat hij een begenadigd schrijver is. Disa vertelt aarzelend over haar leven, nu weer eens over het verleden, dan weer over het heden, zoekend, totdat ze langzaam maar onvermijdelijk alles wat ze verdrongen heeft onder ogen ziet. Het verhaal ontvouwt zich hierdoor heel geleidelijk, nergens worden onverwachte sprongen gemaakt. Olafsson gebruikt treffende en mooie beschrijvingen, maar geen passage is teveel. En hoewel er aan het einde geen verrassende ontknoping wacht, is het verhaal gewoon áf, zonder vragen open te laten.

Sterk personage

Het is verbazingwekkend dat Olafsson Disa weet neer te zetten als een sterk personage, aangezien Disa haar portie ellende zeker heeft gehad in haar leven. Haar levensstijl druiste volledig tegen de principes van haar ouders in, ze verloofde zich met een Jood die werd opgepakt door de Nazi’s en het contact met haar zuster verloopt nogal stroef. Desondanks doen deze narigheden weinig af aan Disa’s daadkracht en blijft ze fier overeind staan. Disa gaat haar eigen weg. Ze is trots, af en toe stijfkoppig, maar in staat om te leren van haar fouten. Haar charme maakt haar nog sympathieker.Ze heeft een enorm doorzettingsvermogen, en is niet tevreden met minder dan de waarheid. Om die reden wil en kán ze niet sterven zonder haar thuisreis gemaakt te hebben. Disa hoeft geen gebruik te maken van leugentjes om bestwil. Dit blijkt duidelijk uit een gesprek met haar arts:

‘Achttien maanden,’ antwoordde dr. Ellis toen ik aandrong.
‘Bent u bereid dat zwart op wit te zetten?’
‘Twaalf tot achttien.’
‘Twaalf dan maar.’

Oorlog

Bij zijn portret van Disa werd Olafsson geïnspireerd door de generatie vrouwen die de Tweede Wereldoorlog nog heeft meegemaakt. Evenals deze vrouwen heeft Disa veel geleden onder de oorlog: haar geliefde komt in een concentratiekamp terecht. Haar werkgever probeert zijn eigen zoon, die in dezelfde situatie zit, terug te halen naar IJsland. Onfortuinlijk genoeg is het juist deze zoon die Disa het grootste leed berokkent. Hoewel de Tweede Wereldoorlog niet centraal staat in het boek, spelen de gebeurtenissen uit die tijd een belangrijke rol in de levens van de personages.

Tegenstellingen

De thuisreis is een boek van tegenstellingen. Het zachte Engelse landschap staat tegenover het ruige IJslandse, de eigenzinnige Disa staat tegenover haar behoudende ouders en bovenal wordt Disa’s jeugd in IJsland tegenover haar huidige leven geplaatst. Ook tussen de beide jongemannen in Disa’s leven, haar verloofde en de zoon van haar werkgever, bestaat een tegenstelling, misschien nog wel de sterkste van allemaal. Olafsson vervlecht de verhaallijnen en versterkt de reeds aanwezige contrasten. De kleur rood duikt overal in het verhaal op. Zo gebruikt hij de kleur om een onbelangrijk detail te benadrukken, nadat hij zojuist een schokkende gebeurtenis heeft beschreven:

Toen hij wegscheurde, zag ik dat de jurk van het meisje tussen het achterportier was gekomen zodat de rok naar buiten hing. De jurk was rood en wapperde in de bijtende wind.

Een ongewone combinatie, een succesvol schrijver die natuurkunde heeft gestudeerd. Daarmee bewijst Olafsson wat zo vaak gezegd wordt – je wórdt geen schrijver, je bént er één. En Olafsson is er onmiskenbaar één.

Film / Films

Een man van weinig woorden

recensie: Bullitt, The Getaway

Steve McQueen was op het witte doek een man van weinig woorden, een keiharde einzelgänger die doet wat er gedaan moet worden. Bullitt (1968) en The Getaway (1972) zijn twee films uit zijn hoogtijdagen: McQueen was inmiddels uitgegroeid tot een icoon van mannelijke stoerheid. Drie decennia na dato is het niet moeilijk te begrijpen waarom. McQueen is met zijn zwijgzaamheid, met zijn minimale lichaamstaal zó zelfverzekerd, stoïcijns en vastberaden, dat zijn aanwezigheid de holle karakters van zijn personages en de zwak geschreven verhalen van zijn films doet vergeten.

~

Met een zwakkere acteur in de hoofdrol was Bullitt een doodsaaie politiefilm geweest en The Getaway een ongeloofwaardige actieprent: McQueens aanwezigheid dwingt zoveel ontzag af, dat hij beide films bijna op eigen houtje draagt. Hij is een acteur van minimale gebaren (en volgens velen, misschien terecht, van beperkte capaciteiten), die zelfs alleen met een bepaalde oogopslag een scène cachet kan geven. Voor Bullitt liet McQueen de Schotse regisseur Peter Yates naar Amerika overkomen. Yates maakte er een doodeenvoudige film van: politie-inspecteur Bullitt (McQueen) jaagt op de man die een kroongetuige koudgemaakt heeft. Als sleutelscène geldt daarbij een notoire, langdurige auto-achtervolging, die nog steeds adembenemend is. Tussen de actiescènes in gebeurt er bar weinig, wat van een dermate plotloze film een trage, ietwat saaie thriller maakt. Stijlvol is hij wel: Bullitt moet het hebben van een sobere sfeer (McQueen en Yates kozen voor een documentaire-achtige stijl, zonder muziek en met een simpele lineaire structuur), en is mede daarom geloofwaardig.

~

Vloeiend

In The Getaway verkeert de bikkel aan de andere kant van het spectrum: hij speelt een bankrover die met zijn vrouw op de vlucht slaat. The Getaway is niet alleen een McQueen-film, maar is in de eerste plaats een creatie van Sam Peckinpah, de legendarische regisseur van The Wild Bunch en Straw Dogs. Bovendien is hij geschreven door Walter Hill, dat andere icoon van de geweldfilms uit de jaren 70. Daarom is ook deze film een escapistische projectie, een masculiene fantasie vol seksisme, fetisjistisch geweld, fallussymbolen en andere provocaties. Niet dat The Getaway bijzonder gewelddadig is – het is zelfs een van Peckinpahs minder harde films – maar vrouwen zijn hier volledig minderwaardig, en de meeste schietpartijen spelen zich in de buurt van of voor de ogen van kinderen af. Zijn beste film is het ook niet: onwaarschijnlijkheid en een paar kolderieke scènes en slordigheden in het verhaal moet de kijker voor lief nemen, en de voor Peckinpah zo kenmerkende slow motion-scènes aan het einde van de film vallen uit de toon. Ondanks zulke tekortkomingen is The Getaway een schitterende, vakkundig gemaakte film. McQueen’s aantrekkingskracht is optimaal, en vrijwel iedere scène is met virtuoze beheersing gemonteerd. De vergane gloriedagen van Hollywood zijn in dat opzicht voelbaar: actie- en suspensescènes zijn zo vloeiend, zo gecalculeerd opgebouwd en gesneden dat ze ook op de hedendaagse kijker indruk maken. Wie wil weten waarom zulke scènes zo effectief zijn, doet er goed aan het informatieve audiocommentaar te beluisteren.

Pubers

Beide films zijn namelijk voorzien van een commentaarspoor en een redelijke hoeveelheid extra materiaal. Helaas konden wijlen Peckinpah en McQueen geen medewerking verlenen – afgezien van een zinloze montage die door moet gaan voor “virtueel audiocommentaar”, samengesteld uit aparte oude interviews. Het echte commentaarspoor van The Getaway is gelukkig bijzonder informatief: drie auteurs van boeken over Peckinpah en zijn films vertellen gezamenlijk honderduit over de film en Peckinpahs andere films. De academici verkneukelen zich haast als pubers over de actiescènes en zijn niet in staat enige kritiek te uiten, maar de kennis van achtergrondinformatie en technische aspecten die ze etaleren maakt alles goed. Regisseur Peter Yates, inmiddels 75 jaar oud (hij zou helaas nooit een betere film maken), voorziet Bullitt van een uitstekend commentaar: met innemende bescheidenheid en openhartigheid vertelt hij meer over technische feitjes, motivatie en persoonlijke herinneringen dan je maar kunt wensen. Bullitt wordt bovendien opgeleukt door drie bonusfilms (uitgesmeerd over twee schijven). Je krijgt een belachelijke, McQueen-adorerende promotiefilm uit de tijd van de film, een oppervlakkige maar boeiende documentaire over de acteur, en tenslotte een zeer fascinerende documentaire over de kunst van het monteren van een film. Twee uitstekende presentaties van hoogtepunten uit McQueen’s legendarische carrière.

Boeken / Kunstboek

Geest gesymboliseerd in steen

recensie: Gijs van Hensbergen - Gaudí: De Biografie

De taak die Gijs van Hensbergen op zich nam, een biografie van de wereldberoemde architect Antoni Gaudí schrijven, was niet de makkelijkste. Gaudí was namelijk een persoon die een teruggetrokken leven leidde en zichzelf niet graag op de voorgrond plaatste. Afgezien van de gebouwen die hij geproduceerd heeft en de herinneringen die anderen van hem hebben, is er weinig dat hij voor het publiek heeft nagelaten. Toch heeft van Hensbergen een gedetailleerde en duidelijke biografie van Gaudí weten te schrijven.

~

Gijs van Hensbergen, een Engelsman van Nederlandse oorsprong, is de eerste die het voor elkaar krijgt om een niet-Spaanse biografie over de Catalaanse architect neer te zetten. Alhoewel er al wel eerder biografieën zijn geschreven, bezocht Van Hensbergen alle plaatsen waar Gaudí woonde of werkte. Verder sprak hij met iedereen die zijn familie, vrienden of bekenden nog gekend heeft, om zo een goed beeld te krijgen van de architect. Deze uitgebreide zoektocht was geen overbodige luxe, aangezien bij een inval in de Sagrada Familia aan het begin van de Spaanse Burgeroorlog in 1936 alle persoonlijke documenten, aantekeningen, schetsen en modellen van Gaudí verbrand of vernield werden.

Kritiek

Van Hensbergen begint zijn boek met een opsomming van kritiek op de architect en zijn ideeën. Zo zei de Engelse schrijver George Orwell: “Ik denk dat de anarchisten van slechte smaak hebben getuigd door de kathedraal niet op te blazen toen ze de kans hadden.” Hiermee doelde hij op de antikerkelijke opstand, de ‘Tragische Week’ in 1909 waarin 12 kerken en 30 religieuze gebouwen in Barcelona waren vernietigd, maar de Sagrada Familia gespaard bleef.

De fantastische architectuur van Gaudí kreeg ook veel kritiek van medearchitecten die zijn werk vaak zagen als een vorm van ketterij. Daarnaast richtte de kritiek zich vaak op het feit dat Gaudí de constructie van zijn werk aan het oog ontrok door het gebruik van allerlei sierlijke ornamenten. Van Hensbergen laat echter zien dat dit prachtig samen kon gaan, dat Gaudí niet alleen een kunstzinnig architect was, maar ook de constructieve kant van het vak perfect beheerste. Er was dan ook niet alleen kritiek: zo sprak Walter Gropius, één van de oprichters van het Bauhaus, over de ’technische perfectie’ in Gaudí’s werk. En Louis Sullivan noemde het ‘het hoogtepunt van creatieve architectuur in de laatste 25 jaar. Het is geest gesymboliseerd in steen’.

Celibatair leven

~

Nadat hij op zijn 29ste is afgewezen door de enige vrouw die hij ooit ten huwelijk vroeg, besluit Gaudí om een celibatair leven te gaan leiden. Om die reden wordt hij vaak afgeschilderd als een eenzame kluizenaar. In zijn vroege jaren was hij echter een wereldse dandy met mooie pakken en zijden handschoenen, die zich het liefst in een koetsje liet rondrijden. Zijn broer moest zelfs zijn schoenen voor hem inlopen. Later verloor hij echter alle belangstelling voor zulke uiterlijkheden. In het laatste deel van zijn leven ging hij elke dag biechten. Vasten deed hij niet alleen voor Pasen, feitelijk leefde hij het hele jaar door op een vegetarisch dieet van rauwe groente, noten, koekjes en heel veel water. Met een halfvolle maag functioneerde de mens het best, vond Gaudí.

Zwerver

De rouwstoet die Gaudí op 12 juni 1926 begeleidde naar zijn laatste rustplaats was overweldigend, ‘het leek wel een Catalaanse staatsbegrafenis’. Half Barcelona was uitgelopen om hem de laatste eer te bewijzen. Dit overweldigende eerbetoon staat in zwaar contrast met de manier waarop hij de dood vond. Op maandag 7 juni maakte hij na zijn werk bij de Sagrada Familia zijn gebruikelijke wandeling van drie kilometer naar de kerk Sant Felipe Neri om daar te bidden. Iets na zessen werd hij aangereden door een tram, de tramchauffeur beschreef hem later als een dronken zwerver. Hij werd opzij geduwd zodat de tram verder kon en daar heeft hij nog een tijd gelegen, zonder dat iemand in hem Gaudí herkende. Hoewel hij beroemd was in Barcelona, kende niemand zijn gezicht. Taxichauffeurs weigerden hem mee te nemen naar het ziekenhuis waar hij later, toen hij er eindelijk aankwam, opnieuw werd aangezien voor een zwerver. Pas toen zijn vrienden hem vonden, werd hij eindelijk als Gaudí herkend. Maar toen was het te laat. Gaudí stierf op donderdag 10 juni 1926.

In Gaudí. De Biografie komt de lezer nog steeds niet veel te weten over de persoon Gaudí. Hij komt daarentegen wel veel te weten over de motieven achter diens werkzaamheden . Er is nogal wat gespeculeerd over de persoon Gaudí en veel verhalen zijn ongegrond ofwel overdreven. Van Hensbergen zet zulke verhalen af en toe tegenover elkaar, waardoor de tegenstellingen goed aan het licht komen. Uit alles blijkt dat hij zorgvuldig met zijn onderwerp is omgesprongen en zijn best heeft gedaan een accuraat portret van Gaudí neer te zetten. Wat geresulteerd heeft in een boeiende en gedetailleerde biografie.

In de Kunsthal van Rotterdam is nog tot 18 september 2005 de expositie Antoni Gaudí: Dromen en bouwen te zien.

Kunst / Achtergrond
special:

In Memoriam: Constant Nieuwenhuys

Maandag 1 augustus j.l. bereikte ons het trieste bericht dat CoBrA-schilder Constant Anton Nieuwenhuys (Amsterdam, 1920) die dag op 85 jarige leeftijd is overleden. Hij was al geruime tijd ziek. Constant Nieuwenhuys schilderde onder het pseudoniem Constant. In 1948 was hij samen met o.a. Anton Rooskens, Theo Wolvenkamp, Jan Nieuwenhuys, Eugène Brands en de dichters Lucebert en Gerrit Kouwenaar betrokken bij de oprichting van `De Nederlandse Experimentele Groep’, die kort daarop over zou gaan in de internationale CoBrA beweging.

In de periode 1939-1942 bezocht Constant achtereenvolgens De Kunstnijverheidschool en de Rijksacademie in Amsterdam. In 1946 ontmoette hij in Parijs de Deense schilder/dichter Asger Jorn. Kort daarop verschenen er voor het eerst agressieve en angstaanjagende dier- en mensfiguren in zijn schilderijen. In deze tijd raakte Constant ook geboeid door kindertekeningen. Een jaar later (1947) vond in Amsterdam zijn eerste solotentoonstelling plaats.

CoBrA

De naam CoBrA staat voor de Franse afkorting van Kopenhagen, Brussel en Amsterdam. Op 8 november 1948 vond tijdens een internationaal kunstenaarscongres in Parijs de ondertekening plaats van het manifest ‘La Cause était entendue’ (De zaak was beklonken). Daarmee was de oprichting van CoBrA een feit. Met dit manifest zette CoBrA zich af tegen het bekende manifest van het surrealisme, getiteld: ‘La Cause est entendue’ (De zaak is beklonken). Een opgerolde slang werd hun symbool.

CoBrA-kunstenaars trachtten alle bestaande opvattingen over kunst overboord te zetten en protesteerden tegen het, in hun ogen, `mooie schilderen’. In die tijd heerste er in Nederland een conservatief kunstklimaat: men liep achter op de ontwikkelingen in andere Europese landen. Hun inspiratie vonden CoBrA-kunstenaars in kindertekeningen, kunstuitingen van geestelijk gehandicapten en primitieve kunst, omdat volgens hen daarin nog spontaniteit te herkennen is. Terugkerende beeldelementen zijn vogels, katten, honden en slangen. Vaak werd gebruik gemaakt van felle en primaire kleuren.

Met Karel Appel en Corneille wordt Constant gerekend tot de belangrijkste Nederlandse CoBrA-vertegenwoordigers. Voor de Nederlandse CoBrA-afdeling was Constant de voornaamste contactpersoon met het buitenland. Samen met Christian Dotremont en Asger Jorn wordt hij beschouwd als groepstheoreticus. Hun uitgangspunt was de communistische leer van Marx, terwijl ze diens ideeën aanvulden met hun eigen gedachten over kunst. Gestreefd werd naar een kunst voor en door iedereen. Onderlinge samenwerkingen – op een doek, een stuk papier of een muur – waren bij CoBrA aan de orde van de dag.

Manifesten

Constant schreef een aantal manifesten waarin hij uitgebreid inging op de maatschappelijke rol van de kunstenaar en waarin hij opriep tot bevrijding van creativiteit en fantasie. Onderstaand citaat is afkomstig uit een manifest dat hij schreef voor `De Nederlandse Experimentele groep’:

Het kind kent geen andere wet dan zijn spontaan levensgevoel en heeft geen andere behoefte dan dit te uiten. Hetzelfde geldt voor de primitieve culturen, en het is deze eigenschap ook, die deze culturen een zo grote bekoring verleent voor de mens van heden die in een morbide sfeer van onechtheid, leugen en onvruchtbaarheid moet leven.

Ook uit dit manifest komt zijn inmiddels bekendste uitspraak: ‘Een schilderij is niet een bouwsel van kleuren en lijnen, maar een dier, een nacht, een schreeuw, een mens, of dat alles samen’.

In 1950 vestigde Constant zich in Parijs. Daar maakte hij onder andere kennis met Stephen Gilbert. Uit deze periode dateren Constants ‘oorlogsschilderijen’ waarin hulpeloze mensen hun handen ten hemel heffen tegen de achtergrond van een vernielde wereld. In september 1951 werd de CoBrA beweging officieel opgeheven.

Babylon

Eind jaren vijftig bedacht Constant zijn ideale stad ‘Nieuw Babylon’, een plek waar de mens bevrijd van lichamelijke arbeid zich uitsluitend zou kunnen wijden aan het ontwikkelen van creatieve ideeën. Het concept bevat schilderijen, tekeningen, collages, lithografieën, schaalmodellen en teksten en zou een eigentijds antwoord zijn op Plato’s geschrift over de ideale samenleving. Architect Rem Koolhaas werd door dit project beïnvloed.

Vanaf de jaren zeventig richtte Constant zich in zijn schilderijen, aquarellen en tekeningen met name op het werk van oude meesters als Titiaan en Delacroix. Het engagement leek geleidelijk te verdwijnen. Door de jaren heen zijn er in Nederland diverse solotentoonstellingen aan Constant gewijd, onder andere in het Stedelijk Museum (1978), het Haags Gemeentemuseum (1980) en het Centraal Museum (1985). In 2002 besteedde de Documenta (Kassel) nog aandacht aan zijn project New Babylon.

Reactie

Gevraagd naar een reactie op het overlijden van Constant komt John Vrieze, directeur van het Cobra Museum voor Moderne Kunst (Amstelveen) tot de volgende slotsom:

Constant was een van de grootste Nederlandse kunstenaars van de tweede helft van de 20ste eeuw. Als begenadigd en visionair talent heeft hij veel opschudding veroorzaakt in het behoudende culturele klimaat in ons land na de Tweede Wereldoorlog.