Kunst / Expo binnenland

Vijf generaties in beeld

recensie: Brueghel: de familiereünie
z91_7884Jan-Kees Steenman

Je zou het eerste schilderij waar je op de tentoonstelling Brueghel: de familiereünie in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch op stuit, de ouverture tot de expositie kunnen noemen. Het is de Allegorie op de schilderkunst van Jan Brueghel de Jonge.

Je ziet Bijbelse en mythologische verhalen uitgebeeld, portretten, een hond en een poes, boeken, schilderijlijsten, gereedschap op de grond en een tafel met een boeket dat wordt nageschilderd en zóveel meer. Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat hier de matriarch van de familie, Mayken Verhulst, op de voorgrond bezig is. Met nog veel andere schilders op de achtergrond. De naam van Mayken was tot nu toe nagenoeg onbekend.
Hoe de vijf generaties zich allemaal tot elkaar verhouden, valt uit de stamboom op de wand naast het schilderij op te maken.

Mayken Verhulst

Behalve schilderes is Verhulst ook ‘boeckprinter’, heeft ze na de dood van haar man de leiding over diens drukkerij en waakt ze over de nalatenschap van verschillende Brueghels. Zo kan het gebeuren dat je sommige details bij latere generaties weer tegenkomt. Zoals een witte omslagdoek met banen gekleurde stof (een joodse gebedsmantel?). Maykens man Pieter Coecke van Aelst schildert dat doek op zijn Drieluik met kruisiging, maar je komt hem ook tegen op Volkstelling te Bethlehem van hun kleinzoon Pieter Brueghel de Jonge.

Er is trouwens een hele zaal waarin originele schilderijen hangen naast wat navolgers ervan hebben gemaakt. En er is een zaal met schilderijen van Pieter Brueghel de Oude in de stijl van Jheronimus Bosch. Er hangt een vergrootglas naast, om details goed te kunnen bekijken. Verderop is een zaaltekst met een aanbeveling dat je, terwijl je naar het werk aan het kijken bent, je oog misschien kan laten vallen op ‘de verschuivingen in kleur, stijl en materialen’.
Dat is vaak duidelijk genoeg; zo is een schilderij uit het atelier van Pieter Brueghel de Jonge aanzienlijk fletser van kleur. Maar de details op de originele De boerenadvocaat zijn kostelijk. Ze doen qua humor zelfs een beetje denken aan de veel latere afbeeldingen van Marius van Dokkum. Dat is niet vreemd, want bij de Brueghels gaan het hogere en het aardse vaak samen …

Het hogere en het aardse

z91_8287

Zaaloverzicht met kunstkabinetten in de tentoonstelling ‘Brueghel: de familiereunie’, © Jan-Kees Steenman

… of ze nemen soms zelfs elkaars plaats in. Een mooi voorbeeld is de onlangs gerestaureerde Bloemenguirlande met de Heilige Familie en musicerende engel van Anna Maria Janssens, de vrouw van Jan Brueghel de Jonge. De plaats van Maria wordt later op een soortgelijk schilderij van Abraham Brueghel, zoon van Maria en Jan, ingenomen door een man; het humanisme vierde al geruime tijd hoogtij en met Abraham zijn we inmiddels zelfs al in de barok aangekomen.

De invloed van het humanisme blijkt ook uit de verzamelwoede die naar voren komt in de kabinetten uit het Antwerpen van de zeventiende eeuw. Met bloemen, insecten, schelpen, schilderijen, muziekinstrumenten en wat al niet meer. Het museum heeft er enkele nagebouwd. Helaas zijn er geen toelichtingen bij van wát er allemaal valt te zien, maar misschien is dat weer te detaillistisch.

Minder fijn komen in ieder geval de soundscapes met muziek over. Onder meer met een boertige dans van Tielman Susato, inclusief omgevingsgeluiden. De klank overheerst namelijk nogal en daar zijn echt andere oplossingen voor, zoals een geluidsdouche, waarbij het geluid wordt geconcentreerd op de plaats waar een bezoeker eronder gaat staan.

Dit zijn kleine, en wellicht persoonlijke kanttekeningen bij een meer dan geslaagde tentoonstelling. Want ik geef het je te doen: vijf generaties Brueghels in beeld brengen! In Den Bosch is het gelukt.