Sinds Mathilda’s mooie, emotioneel instabiele zus Helene onder een trein is gekomen zijn haar ouders ontroostbaar en onaanspreekbaar. Mathilda doet van alles om weer leven in de brouwerij te brengen. Haar ultieme doel is het ophelderen van het hoe en waarom van Helenes dood. Met op de achtergrond de Amerikaanse ‘war on terror’wil ook Mathilda een zondebok vinden en terechtstellen.

Onuitstaanbaar
Mathilda wil naar eigen zeggen onuitstaanbaar zijn en probeert dat vooral door er van alles uit te flappen en zo nu en dan de werkelijkheid flink aan te dikken met verzinsels. Ze zit echter simpelweg te vol met liefde, creativiteit en pijn om ook maar een moment werkelijk gemeen over te komen. Vanzelfsprekend helpt het daarbij dat zij haar eigen verhaal vertelt, met haar onweerstaanbare humor en verbeeldingskracht. Zo zegt ze over weduwen:

Oude vrouwen met honden maar zonder man, dat is welbeschouwd een knap ernstige zaak. Mevrouw Frisk is weduwe. Weduwen zijn een soort koninginnen als het om de dood gaat. Ze hebben echt niets meer te verliezen.

Fantasierijke kindverteller

Het onderwerp dat Lodato gekozen heeft, doet op het eerste gezicht niet bijster origineel aan: een fantasierijk kind probeert de dood van een geliefd familielid te verwerken door achtergelaten sporen van dat familielid te volgen en leert daarbij de eigen angsten en verdriet onder ogen zien. Als je de plot zo globaal neerpent is de overeenkomst met Jonathan Safran Foers Extremely Loud & Incredibly Close wel erg voor de hand liggend. In die roman ging de negenjarige wijsneus Oskar immers op speurtocht naar de eigenaar van een sleutel die zijn vader – omgekomen bij de aanslagen van 11 september – achterliet.

Lodato’s roman komt echter minder pretentieus over. Waar Foer de hele postmoderne trukendoos opentrok met een mengeling van beeld en woord, meerdere vertellers en lege bladzijden, laat Lodato, heel rustig, alleen Mathilda aan het woord, zonder verdere afleiding van haar verhaal en belevingswereld. En waar Foers Oskar vaak zo veel ouder overkwam dan zijn negen jaar, is Mathilda met haar associatieve gedachtekronkels soms bijna te kinderlijk voor haar dertien jaar. Maar in dat creatieve denken kan Mathilda onverhoeds en moeiteloos wijs uit de hoek komen. Was bij Foer het gebruik van een kindverteller al slim ingezet om het moeilijke thema van verlies behapbaar te maken en door nieuwe ogen te bekijken, Lodato heeft de vorm geperfectioneerd. Zijn Mathilda vertelt in korte, eenvoudige zinnen, maar denkt in originele metaforen, waardoor de roman telkens ontroert zonder sentimenteel te worden.

Gedag zeggen

Mathilda Savitch is een boek waarin je tegen het einde toe langzamer gaat lezen, het nog even weglegt, omdat je wilt dat Mathilda nog even bij je blijft. Bijna zou je boos worden op Lodato, dat hij je haar gegeven heeft om haar vervolgens weer weg te nemen, maar dat sluit dan weer perfect aan bij de inhoud van het boek. Mooie boeken doen pijn. Pijn terwijl je aan het lezen bent, omdat je meeleeft met personages. Pijn als je het uit hebt, omdat je die personages dan gedag moet zeggen. Maar bij echt mooie boeken is het een bitterzoete pijn, omdat de stijl zo goed is en overal humor schuilt. Mathilda Savitch behoort absoluut tot de echt mooie boeken.

Bonsai vertelt het verhaal van de liefde tussen Julio en Emilia, twee jonge Chilenen, die elkaar bij toeval ontmoeten. Uit de eerste zinnen wordt het al duidelijk: het betreft hier een fatale liefde.

Aan het eind sterft zij en blijft hij eenzaam achter, al was hij eigenlijk al jaren voor haar dood, voor Emilia’s dood, eenzaam.

Liefde die oplost in het niets
De auteur preludeert op het verhaal dat hij gaat vertellen, sterker nog, in feite vat hij met deze openingszin zijn complete vertelling samen. Julio en Emilia ontmoeten elkaar, ‘fucken’ een tijdje met elkaar en worden langzaam maar zeker verliefd. Dit alles zonder grote emoties, zonder meeslepende scènes of ellenlange monologues intérieurs, maar gewoon: verliefd. In een paar korte zinnen schetst Zambra hun diepe verbondenheid: beiden zeggen Proust te hebben gelezen, beiden liegen. Pas als ze elkaar die leugen durven bekennen, wordt hun ‘fucken’ een vriendschap en wordt de vriendschap een liefde. Eén zomer lang lezen ze elkaar voor uit De kant van Swann. En daarna fucken ze.

Met het verstrijken van de tijd, verdampt de liefde tussen Julio en Emilia en ‘lost uiteindelijk in het niets op.’ Ze ontmoeten andere mensen: Emilia gaat samenwonen met Anita en krijgt het aan de stok met Anita’s man Andrés (‘Anita’s man heette Andrés, of Leonardo. Laten we het erop houden dat zijn naam Andrés was en niet Leonardo.’) en Julio gaat naar bed met zijn lesbische buurvrouw María.
Als Emilia gedesillusioneerd naar Madrid vertrekt, zoekt Anita haar op. Dat het met zowel Emilia als Julio niet goed afloopt, is onvermijdelijk; Zambra begon er immers zijn verhaal mee.

Show, don’t tell
Bonsai is een cultboek in Chili en in de rest van Zuid–Amerika. Het verschijnen van dit dunne boekje moet een ware schok hebben veroorzaakt, als we de quotes op de achterflap en de website van de uitgever mogen geloven. Feit is dat Zambra met Bonsai een boek schreef dat volkomen uniek is, zowel qua verhaal als uit stilistisch oogpunt. Zelden waren zinnen korter en meer afgemeten, en tegelijk zo vol mededogen met de personages, met wie de auteur en passant nog een postmodern spel speelt. Want als Zambra de schrijver is, is hij dan ook de auctoriale verteller die de blinde lezer als een geleidehond door het verhaal leidt en halt houdt bij korte terzijdes? Is Julio de verteller, of is hij ook de schrijver van het verhaal? Later in het boek zal hij immers zijn diensten aanbieden aan een succesvolle auteur om zijn manuscript voor hem uit te typen? Is dat Zambra, die succesvolle auteur? Of is het Julio?

Bonsai beantwoordt al deze vragen niet. Het boek beantwoordt helemaal geen vragen, het roept ze slechts op. Het aloude schrijversadagium show, don’t tell heeft Zambra duidelijk ter harte genomen. Hij eist totale concentratie van de lezer, in iedere zin, in ieder woord zit informatie verborgen die nodig is om Julio en Emilia een beetje beter te leren kennen. Het is meteen ook de klasse van de schrijver, die beelden oproept zonder ze daadwerkelijk op te schrijven. Bonsai wakkert de fantasie van de lezer aan, dwingt tot nadenken en tot herlezen. De barokke taal en de woeste verhalen van Bolano waren indrukwekkend en meeslepend, maar Zambra vertelt met zoveel minder woorden een minstens zo indrukwekkend verhaal.

De nieuwe uitgeverij Karaat – ‘wij willen boeken aanbieden die we zelf als lezer zouden waarderen’– schiet met één van zijn eerste uitgaven meteen raak; veel mooier dan dit wordt literatuur niet.