Tag Archief van: 8WEEKLY

Boeken / Non-fictie

Spannend en leerzaam

recensie: Het verlies van België: de strijd tussen de Nederlandse koning en de Belgische revolutionairen in 1830

Na diverse boeken over zijn grote held Napoleon te hebben geschreven, stort Johan Op de Beeck zich in Het verlies van België op de Belgische onafhankelijkheidsstrijd van 1830.

De uitkomst van het boek is al op voorhand bekend: een van Nederland onafhankelijk België. De ruim vierhonderd pagina’s van Het verlies van België beschrijven de aanloop naar die onafhankelijkheid, grofweg de periode van 1815 tot 1830. Ondanks de voor ons bekende uitslag, weet Op de Beeck er een razend spannend boek van te maken.

Hij doet dat door zich te richten op één figuur: Louis De Potter. Deze vrijzinnige liberaal, met zijn scherpe pen en dito politieke inzichten, is vanaf het begin een spilfiguur in de Belgische onafhankelijkheidsstrijd. Met zijn scherpe pen en overredingskracht weet hij, veelal via artikelen in kranten, een grote aanhang te verwerven.

De Potters leven staat vrijwel volledig in het teken van zijn politieke strijd. Het is des te tragischer dat hoe dichterbij het moment komt dat hij zijn idealen kan verwezenlijken, hij meer en meer naar de marge van het politieke spel wordt gedrukt. Uiteindelijk neemt hij de conceptie en de geboorte van België waar vanuit Parijs, voor politieke medestanders – of zijn het tegenstanders – volledig buitenspel gezet omdat zijn idealen té progressief waren. De Potter was een scherpe denker maar had helaas weinig kaas gegeten van het cynische machtsspel dat politiek ook kan zijn.

Katholieken en liberalen


Na de nederlaag van Napoleon werd in 1815 België door de Europese grootmachten bij Nederland gevoegd. Zo kan dat nieuwe land een tegenwicht vormen tegen Frankrijk, mocht dat land het opnieuw op zijn hielen krijgen en de rest van Europa bedreigen.

Al snel na die toevoeging van België bij Nederland ontstond in België onvrede. De taal was het eerste struikelblok: de Nederlandse koning Willem I wilde dat Nederlands de voertaal werd in heel zijn rijk, althans op bestuurlijk niveau. De Belgische elite van waaruit de meeste ambtenaren afkomstig waren, spraken Frans – ook in Vlaanderen.

Ook de katholieke geestelijken joeg de koning al snel tegen zich in het harnas. De jezuïeten, die van oudsher het onderwijs in België verzorgden, werden uit die invloedrijke positie gezet. De staat – niet de Kerk – moest het onderwijs verzorgen.De jezuïeten vertrokken naar Frankrijk, vanwaar zij oppositie zouden blijven voeren tegen het nieuwe bewind in hun vaderland.

Ook de liberalen hadden zo hun bezwaren. De Potter, een van hun bekendste voormannen, zette zich samen met zijn geestverwanten in voor een liberaler beleid van de koning. Zij eisten meer macht voor het parlement, meer democratie, meer burgerrechten en een betere waarborging van de persvrijheid.

Het geluk voor Willem I was dat de liberalen en katholieken uiteraard niet door een deur konden. Een liberaal punt van kritiek op de koning was dat hij te laks was ten aanzien van de katholieken, die zij als tegenstanders van de (politieke) modernisering zagen.

Revolutie


Het boek is voor een groot deel een vlot geschreven illustratie van hoe een revolutie werkt. Op de Beeck zet helder uiteen hoe de belangen van al deze verschillende groepen op elkaar inspelen – de ene keer sluiten groepen een verbond, de andere keer worden ze tegen elkaar uitgespeeld. Zodra belangrijke posities binnen handbereik zijn, worden politieke geestverwanten die lang samen optrokken, plotseling elkaars felste concurrenten. Niet alleen politieke idealen, geopolitieke overwegingen en economische belangen spelen een rol, ook persoonlijke ijdeltuiterij en machtswellust blijken in de geschiedenis vaak van doorslaggevende betekenis.

Het boek is een interessante geschiedenisles – zeker voor veel Nederlanders, voor wie deze geschiedenis voor een groot deel onbekend terrein is, is het geen overbodige luxe. Maar Op de Beeck houdt in de epiloog ook een persoonlijke pleidooi voor de idealen waar De Potter voor streed. Refererend aan de aanslagen op de redactie van Charlie Hebdo, laat hij zien dat ze ook nog altijd actueel zijn. Want, zo zegt hij met De Potter,

‘het enige wapen tegen een meningsuiting is een andere meningsuiting.’

De Belgische grondwet moet volgens Op de Beeck onderwezen worden op school en in het hart van iedere Belg gedragen worden, ‘een beetje als eerbetoon aan de idealen van 1830, maar vooral als instrument en wapen in onze hedendaagse en nog steeds noodzakelijke strijd om vrijheid, gelijkheid en onafhankelijkheid.’

Boeken / Non-fictie

Spannend en leerzaam

recensie: Het verlies van België: de strijd tussen de Nederlandse koning en de Belgische revolutionairen in 1830

Na diverse boeken over zijn grote held Napoleon te hebben geschreven, stort Johan Op de Beeck zich in Het verlies van België op de Belgische onafhankelijkheidsstrijd van 1830.

De uitkomst van het boek is al op voorhand bekend: een van Nederland onafhankelijk België. De ruim vierhonderd pagina’s van Het verlies van België beschrijven de aanloop naar die onafhankelijkheid, grofweg de periode van 1815 tot 1830. Ondanks de voor ons bekende uitslag, weet Op de Beeck er een razend spannend boek van te maken.

Hij doet dat door zich te richten op één figuur: Louis De Potter. Deze vrijzinnige liberaal, met zijn scherpe pen en dito politieke inzichten, is vanaf het begin een spilfiguur in de Belgische onafhankelijkheidsstrijd. Met zijn scherpe pen en overredingskracht weet hij, veelal via artikelen in kranten, een grote aanhang te verwerven.

De Potters leven staat vrijwel volledig in het teken van zijn politieke strijd. Het is des te tragischer dat hoe dichterbij het moment komt dat hij zijn idealen kan verwezenlijken, hij meer en meer naar de marge van het politieke spel wordt gedrukt. Uiteindelijk neemt hij de conceptie en de geboorte van België waar vanuit Parijs, voor politieke medestanders – of zijn het tegenstanders – volledig buitenspel gezet omdat zijn idealen té progressief waren. De Potter was een scherpe denker maar had helaas weinig kaas gegeten van het cynische machtsspel dat politiek ook kan zijn.

Katholieken en liberalen


Na de nederlaag van Napoleon werd in 1815 België door de Europese grootmachten bij Nederland gevoegd. Zo kan dat nieuwe land een tegenwicht vormen tegen Frankrijk, mocht dat land het opnieuw op zijn hielen krijgen en de rest van Europa bedreigen.

Al snel na die toevoeging van België bij Nederland ontstond in België onvrede. De taal was het eerste struikelblok: de Nederlandse koning Willem I wilde dat Nederlands de voertaal werd in heel zijn rijk, althans op bestuurlijk niveau. De Belgische elite van waaruit de meeste ambtenaren afkomstig waren, spraken Frans – ook in Vlaanderen.

Ook de katholieke geestelijken joeg de koning al snel tegen zich in het harnas. De jezuïeten, die van oudsher het onderwijs in België verzorgden, werden uit die invloedrijke positie gezet. De staat – niet de Kerk – moest het onderwijs verzorgen.De jezuïeten vertrokken naar Frankrijk, vanwaar zij oppositie zouden blijven voeren tegen het nieuwe bewind in hun vaderland.

Ook de liberalen hadden zo hun bezwaren. De Potter, een van hun bekendste voormannen, zette zich samen met zijn geestverwanten in voor een liberaler beleid van de koning. Zij eisten meer macht voor het parlement, meer democratie, meer burgerrechten en een betere waarborging van de persvrijheid.

Het geluk voor Willem I was dat de liberalen en katholieken uiteraard niet door een deur konden. Een liberaal punt van kritiek op de koning was dat hij te laks was ten aanzien van de katholieken, die zij als tegenstanders van de (politieke) modernisering zagen.

Revolutie


Het boek is voor een groot deel een vlot geschreven illustratie van hoe een revolutie werkt. Op de Beeck zet helder uiteen hoe de belangen van al deze verschillende groepen op elkaar inspelen – de ene keer sluiten groepen een verbond, de andere keer worden ze tegen elkaar uitgespeeld. Zodra belangrijke posities binnen handbereik zijn, worden politieke geestverwanten die lang samen optrokken, plotseling elkaars felste concurrenten. Niet alleen politieke idealen, geopolitieke overwegingen en economische belangen spelen een rol, ook persoonlijke ijdeltuiterij en machtswellust blijken in de geschiedenis vaak van doorslaggevende betekenis.

Het boek is een interessante geschiedenisles – zeker voor veel Nederlanders, voor wie deze geschiedenis voor een groot deel onbekend terrein is, is het geen overbodige luxe. Maar Op de Beeck houdt in de epiloog ook een persoonlijke pleidooi voor de idealen waar De Potter voor streed. Refererend aan de aanslagen op de redactie van Charlie Hebdo, laat hij zien dat ze ook nog altijd actueel zijn. Want, zo zegt hij met De Potter,

‘het enige wapen tegen een meningsuiting is een andere meningsuiting.’

De Belgische grondwet moet volgens Op de Beeck onderwezen worden op school en in het hart van iedere Belg gedragen worden, ‘een beetje als eerbetoon aan de idealen van 1830, maar vooral als instrument en wapen in onze hedendaagse en nog steeds noodzakelijke strijd om vrijheid, gelijkheid en onafhankelijkheid.’

Theater / Voorstelling

Feelgood voorstelling over de dood

recensie: Orkater - 237 redenen om door te gaan

237 redenen om door te gaan gaat over oud worden, de dood en hoe we daarmee omgaan. Geert Lageveen prefereert ontkenning en de kop in het zand steken, terwijl Leopold Witte juist graag begrafenissen bezoekt. Ook die van vreemden. In deze “two man show” wordt het persoonlijke universeel, lach je om de dood, huil je om de levenden en kom je als herboren de zaal uit.

De voorstelling heet 237 redenen om door te gaan, maar in de hal van het theater staat aangekondigd ‘237 redenen à gogo’. Er heerst een intieme, ontspannen sfeer, waarin we verwelkomd worden met muziek van Tina Turner, Geert Lageveen persoonlijk de kaartjes scheurt, Leopold Witte checkt of er plek is voor nog meer publiek en beide acteurs zelf de muziek en techniek blijken te verzorgen.

Lageveen en Witte schreven en speelden vier jaar geleden het succesvolle 237 redenen voor seks met als regisseur Michiel de Regt en als dramaturg Laura van Dolron. Diezelfde vier tekenen nu voor deze tweede 237 redenen. Van seks naar dood; logisch. Maar Lageveen staat niet te springen. Is het niet de goden verzoeken, vraagt hij zich af. Hoezo, antwoordt Witte, had je na de 237 redenen voor seks meer seks? Of was het anders? Dit onderwerp is juist urgent, wij zitten immers in de laatste fase van ons leven, samen met dit krakkemikkige publiek hier dat maar net de trap op kon strompelen en duidelijk doof is.

Spoilers

Dit is een voorstelling waarbij in een recensie spoilers nauwelijks te voorkomen zijn, helaas. Maar het is ook een voorstelling die je makkelijk een aantal keren zou kunnen zien. Het gaat snel, er komen veel sterke grappen en oneliners voorbij en er zijn mooie momenten die ontroeren. Zoals wanneer Witte praat over zijn gestorven broer. Of Lageveen, over niet weten hoe mensen te condoleren, de oplossing die hij daar uiteindelijk voor vindt en die we aan het slot levensgroot gepresenteerd zien.

Veel in deze vitale en vitaliserende lunchvoorstelling vormt een paradox. Er wordt constant op verfrissende wijze gespot met oud worden en de dood. Terwijl Lageveen tijdens een begrafenis niet kan stoppen met huilen, geniet Witte van gesprekjes, koffie en te hete bitterballen. Als Witte glimlachend en uitermate plastisch het precieze proces van sterven en wat daarop volgt beschrijft, horen we ‘We zullen doorgaan’ in een onbekende taal.

Afgrond

Halverwege wordt een tekst voorgelezen over het lot van de lemming, maar het is pas na afloop dat je beseft wat een treffende metafoor dat is voor leven. Dat we immers allemaal druk bezig zijn met iets dat onvermijdelijk gaat eindigen in de afgrond.

En dat je van dat besef weg kan lopen of in een depressie raken. Of dat je, zoals in deze voorstelling, er juist frontaal induikt. En eindigt met een keihard gezongen “Life”. Of wel, zoals Bette Davis ooit zei: “Getting old is not for sissies”.

 

Theater / Voorstelling

Gezellig, maar gezapig

recensie: Pieter Derks - Spot

Spot, zo heet de nieuwe voorstelling van Pieter Derks. Voor een cabaretvoorstelling klinkt een dergelijke titel misschien als een pleonasme; het schetst dan ook de verbazing dat het met dat spottende gehalte in Spot wel meevalt.

Bijtend wordt het namelijk nergens. Het blijft allemaal behoorlijk gezapig en weinig verassend. Van strubbelingen met het koffiezetapparaat en de vuilnisbak tot de vele praatjes met de plaatselijke snackbaruitbater. Deze kleinburgerlijke avonturen worden soms in het kader van grotere maatschappelijke kwesties geplaatst, maar Derks wil te graag relativeren om daar iets scherps over te kunnen zeggen.

Die relativeringsdrang is een terugkomend element in de voorstelling. De wereld is op hol geslagen, observeert Derks. Dusdanig dat je in een gesprek met een willekeurige kennis niet meer weet wat je wel en niet meer kunt zeggen, zonder te kwetsen en te triggeren. Daar heeft Derks wellicht iets van de tijdsgeest te pakken, maar zijn oplossing voelt bijna Rutteiaans aan: laten we met z’n allen gewoon even normaal doen. Die analyse is echter te karig en te veilig voor een onderhoudende avondvullende theatervoorstelling.

Adempauze

Pieter Derks is bij het grote publiek met name bekend geworden als hofnar van De Wereld Draait Door. In dat programma hebben ze bedacht om een stand-up komiek iedere vrijdag in twee minuten op lollige wijze de week te laten doornemen (tot en met 2014 was dit Pieter Derks). Een voor een cabaretier vernederend format, want wat kun je in twee minuten opbouwen met je publiek? Er is enkel ruimte voor een clou zonder opbouw. In Spot is er meer tijd, maar Derks heeft zich het snelle tempo van De Wereld Draait Door eigen gemaakt. In hoog tempo knalt hij door de voorstelling heen. Continu in dezelfde cadans, waardoor je als toeschouwer al spoedig naar een adempauze verlangt. In combinatie met een snel uitgewerkte thematiek zorgt dit ervoor dat de voorstelling wel twintig tot dertig minuten korter had mogen duren. Neem de anekdote, die de gehele voorstelling terugkeert, waarin Derks patat gaat halen bij een Turkse snackbarhouder. De kracht zou hem in de herhaling moeten zitten, maar bij de vierde keer “ik was laatst bij de snackbar”, is de grap toch echt uitgewerkt en levert die alleen nog maar meer van hetzelfde op.

Dit betekent niet dat de voorstelling niet vermakelijk is. Dat is Spot bij vlagen wel degelijk, maar dat komt meer door de gezellige “zaterdagavondhuiskamer-sfeer” die Derks weet neer te zetten, dan door zijn ijzersterke grappen. De voorstelling steekt daarnaast goed in elkaar. Het zijn geen aaneengeschakelde losse anekdotes, maar goed in elkaar overlopende, naar elkaar verwijzende grappen en thema’s die van Spot een prettige compositie maken, hoewel de herhaling in het laatste half uur de voorstelling begint op te breken.

Spot is een gemoedelijke voorstelling gebouwd op de observaties van een vrolijke huisvader. Bij vlagen humoristisch en zeker goed voor een gezellig avondje uit, maar weinig verassend of origineel.

billie & seb
Boeken / Fictie

Vreugdeloos schieten

recensie: Ivo Victoria - Billie & Seb
billie & seb

‘Een romantisch boek’, concludeert Ivo Victoria in VPRO Boeken over zijn nieuwste roman. Heb ik iets gemist? Billie & Seb is een doorlopende lofzang op de eenzaamheid, een deprimerend verhaal over zwalkende mensen die elkaar zelfs op de meest desolate plek op aarde niet weten te vinden.

Misschien doelt Victoria op het stréven naar romantiek, de absolute wil om ergens een vorm van romantiek te ontdekken of zelf te scheppen. Als dat zijn bedoeling was met de personages in Billie & Seb, dan is dat niet uit de verf gekomen. Het zijn stuk voor stuk gemankeerde zielen, opgesloten in hun wereld van gemakzuchtige zekerheden en niet in staat de bestaande situatie te doorbreken.

Airsoftgeweer

Seb is een 17-jarige autist die probeert om te gaan met de ‘cirkels en driehoeken in zijn hoofd’. Hij voelt zich op zijn best als hij bij Billie is, een wispelturig meisje dat Seb openhartig in de armen sluit. Samen op pad in de natuur, of springend op de trampoline in Billies achtertuin. Op een dag valt Billie met haar hoofd op de rand van de trampoline en raakt in coma. Ze komt in het plaatselijke ziekenhuis te liggen, wordt kunstmatig in leven gehouden en Seb mag niet op bezoek komen. Ter compensatie krijgt hij van zijn ouders een airsoftgeweer, een exacte replica van een echt wapen, waarmee plastic kogeltjes kunnen worden afgevuurd.

Het komt niet als een verrassing dat Seb langzaam wegzakt in een steeds gewelddadiger wordend kinderspel. Contact met zijn vrienden bestaat uit het elkaar opjagen in fictieve oorlogssituaties, waarbij de vooraf afgesproken regels zorgen voor een duidelijk kader. Maar Seb wil meer, zijn wapenarsenaal bestaat inmiddels ook uit een echte luchtbuks en er is even verderop in het boek sprake van een echt pistool. Het duurt echter nog tientallen pagina’s voordat er werkelijk gebeurt wat de lezer allang in het hoofd heeft zitten.

Lethargie

Die uitgesmeerde verwachting maakt dat Ivo Victoria veel tekst nodig heeft om tot zijn punt te komen. Ruimte genoeg om te verhalen over de tragische oorlogsgeschiedenis van de onbewoonde boerderij waar Seb zijn combat-game speelt. Ook veel ruimte om de familie van Seb aan het woord te laten. De vader, de moeder en de oom – die naamloos gepresenteerd worden – komen op regelmatige momenten terug in een onderling verband. Hun machteloosheid over de ontwikkeling van Seb, hoe hij vlucht in het wapentuig, is van een naïviteit die de atmosfeer in deze roman nog somberder kleurt. Ze wisselen hun onbenullige wijsheden uit alsof het de meest verheven filosofieën zijn. Zelfs als Seb zijn eerste en enige slachtoffer maakt – hij schiet met zijn luchtbuks een buurjongen in het hoofd – gaan er geen alarmbellen af om hier met harde hand op te treden.

Victoria heeft met Billie & Seb willen schrijven over de onmogelijkheid een door omstandigheden opgelegde situatie alsnog een goede kant op te manoeuvreren. Mensen zakken weg in lethargie, ongeacht de dramatische feiten die zich onder hun ogen afspelen. Een vreugdeloze toestand die irritatie oproept, noem het een vorm van verzet, alsof we gedwongen meegenomen worden in een wereld waar geen enkele wil aanwezig is om een wending te forceren.

Het is vooral de taal van de schrijver die dit effect nog verhevigt. Victoria’s bloemrijke stijl bezit een pathetische lading, waardoor dit slepende verhaal nog moeilijker leesbaar wordt. Zijn doorlopend toegepaste metaforen en personificaties (een station ‘dat opgelucht oogt’, een schuur ‘die niet meer over de kracht beschikt om haar mond te houden’) laten duidelijk zien hoe hij als stilist te werk gaat. Deze toch al mistroostige roman wordt er niet sterker door.

surrealisme_boijmans
Kunst / Expo binnenland

Voorbij de gekte

recensie: Gek van surrealisme
surrealisme_boijmans

Voor Gek van surrealisme heeft Museum Boijmans Van Beuningen samengewerkt met de Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh en de Hamburger Kunsthalle. Zij hebben tweehonderd kunstobjecten, zeldzame publicaties en archiefstukken bijeengebracht. Een uniek overzicht van de vroege jaren van het surrealisme is daarvan het resultaat.

In welk ander museum in Nederland was het surrealisme beter tot zijn recht gekomen? ‘Het Boijmans’ is al vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw bezig met het uitbreiden van hun surrealistische collectie, wat het de perfecte gastheer maakt voor deze overzichtstentoonstelling.
In het midden van de Bodonzaal is een ellips van wanden geplaatst, waardoor er een natuurlijke verdeling ontstaat. Deze ellips is één van de vijf ruimtes en is ingericht als het kloppend hart van het surrealisme. Aan de hand van acht monografische en thematische clusters wordt in deze ovaalvormige zaal antwoord gegeven op de vraag: Wat is surrealisme? De andere vier ruimtes zijn voor de kunstverzamelaars Edward James, Roland Penrose, Gabrielle Keiller en het echtpaar Ulla en Heiner Pietzsch, die zo ieder hun eigen portret hebben gekregen.

Verzamelaars

surrealisme_miro

Joan Miró, Tête de paysan Catalan (Hoofd van een Catalaanse boer), 1925. c/o Pictoright Amsterdam 2017.

Begonnen wordt met de verzamelaar Gabrielle Keiller die de meest bescheiden kunstcollectie had. Daarentegen bezat zij wel een uitgebreide bibliotheekcollectie bestaand uit zeldzame kunstenaarsboeken, manuscripten, tijdschriften en catalogi. Op deze manier worden naast de kunstwerken ook andere vervreemdende creaties getoond, die de wondere en droomachtige herkomst van het surrealisme tonen.
In de volgende ruimte staat de collectioneur Roland Penrose centraal, die één van de belangrijkste privécollecties bezat op het gebied van deze kunststroming. Naast de geweldige kunst die hier te zien is, zijn er ook aankooplijsten tentoongesteld, waarop te zien is hoe en van wie hij werken verwierf. Penrose was zelf ook actief als kunstenaar, en enkele van zijn werken zijn te zien binnen de tentoonstelling.
Speciaal is het Surrealist Album, de enige van de vier die in tact gebleven is, waarin vijftien kunstwerken werden uitgegeven. Tête de paysan Catalan (Hoofd van een Catalaanse boer) van Joan Miró is eveneens indrukwekkend; een werk dat volgens de kunstenaar in staat van trance is vervaardigd. Hoewel deze bewering niet lijkt te kloppen door de aanwezigheid van een ondertekening, is het desalniettemin een absurdistisch werk dat zijn thuis lijkt te hebben gevonden in deze tentoonstelling.

Verzamelaarsechtpaar Ulla en Heiner Pietzsch (de enigen nog in leven) hebben de kunstenaar Max Ernst goed vertegenwoordigd als het zwaartepunt van hun collectie. Naast het surrealisme verzamelden ze ook abstract expressionistische kunst. Een samenkomst van de twee stromingen is te zien in het werk Jeune homme intrigué par le vol d’une mouche non-eclidienne (Jongeman, geintrigeerd door de vlucht van een niet-euclidische vlieg) van Max Ernst. In dit werk heeft Ernst gebruik gemaakt van een nieuwe automatische techniek, oscillatie, waarbij de verf uit een blik met een gat druipt terwijl dit heen en weer geslingerd wordt boven een doek. Deze druipende verf techniek doet direct denken aan werken van Jackson Pollock waardoor het op het randje van abstract expressionisme ligt.

Dé surrealistische schatkamer

surrealisne

Salvador Dalí, White Aphrodisiac Telephone (Witte lustopwekkende telefoon), 1936. Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. ©Salvador Dalí, Fundación Gala-Salvador Dalí, c/o Pictoright Amsterdam 2017.

Hoewel in de gethematiseerde ruimte een goede poging wordt gedaan de gekte van het surrealisme tot uiting te brengen, komt deze levendige en speelse stijl pas echt tot leven in de zaal die is gewijd aan Edward James. Waar de andere vertrekken vrij statisch zijn, is dat hier niet het geval. Wellicht heeft dit te maken met de grote vertegenwoordiging van de surrealistische meester Savador Dalí. Zijn shaped canvas is hier te zien, net als de White Aphrodisiac Telephone (Witte lustopwekkende telefoon), de fameuze Mae West Lips Sofa en – ook heel bijzonder- de Champagne Lamps die bestaan uit opeengestapelde champagneglazen. De gekte en speelsheid van het surrealisme komen in deze ruimte het best tot hun recht.
Door de focus te leggen op de verzamelaars ontstaat er enerzijds meer diepgang, anderzijds zorgt het er wel voor dat de levendigheid van deze kunstbeweging niet in alle ruimtes goed tot zijn recht komt. Toch is het een prachtige tentoonstelling waar de werken je verwonderen en je doen wanen in een droom te zijn.

Theater / Voorstelling

Komisch Bewegingstheater leidt niet tot nieuwe inzichten

recensie: Suver Nuver - Casino Royale 2.0

“Een vormende voorstelling over pensioenfondsen,” zo beloofde de aankondiging van Casino Royale 2.0, van de mimegroep Suver Nuver. Aangezien ik mij met dit onderwerp werkelijk nooit een seconde heb beziggehouden, liep ik toch een beetje nerveus de zaal binnen; gaat dit wel goed komen?

Het kwam goed. En dat heeft ermee te maken dat Casino Royale 2.0 eigenlijk vrij weinig ingaat op de problematiek rondom het pensioenstelsel. Hier zou ook direct het zwakke punt van de voorstelling kunnen liggen. Suver Nuver belooft misstanden rondom pensioenfondsen aan te kaarten en oplossingen te bieden voor een rechtvaardiger systeem. Die beloftes worden niet waargemaakt: een directeur van een groot pensioenfonds hoeft zich geen moment ongemakkelijk te voelen bij het zien van deze voostelling. Zowel de kritiek als de oplossingen die de spelers van Suver Nuver opwerpen, bestaan veelal uit platitudes en leiden niet tot nieuwe inzichten.

Bewegingstheater


Maar misschien is dat niet zo erg, want door de pensioenthematiek enkel oppervlakkig aan te stippen en niet uit te werken, is er genoeg ruimte voor dat waar Suver Nuver wel goed in is: komisch bewegingstheater. De drie leden van Suver Nuver – Peer van den Berg, Dette Glashouwer en Henk Zwart –  hebben alle drie hun wortels in het mimetheater.

In Casino Royale 2.0 worden we meegenomen in de geschiedenis van Suver Nuver; ze zijn ontstaan in de jaren ’80 en weer uit elkaar gegaan kort na het uitbreken van de financiële crisis in 2008. Daarmee krijgen we een indruk van de tijdsgeest met betrekking tot geld door de jaren heen. De boodschap die Suver Nuver ons meegeeft: geld maakt het leven eerder ingewikkeld dan zorgeloos. De geschiedenis van Suver Nuver wordt behandeld door het opvoeren van verschillende muzikale bewegingsacts, die tezamen een compilatie vormen van werk uit eerdere voorstellingen. Een hoogtepunt is wanneer de drie spelers op een trap in strakke pakjes en regenlaarzen een soort paringsdans opvoeren, waarbij ze elkaar om de beurt water in het gezicht spugen: absurdistisch en zeer vermakelijk.

Het fysieke spel wordt begeleid door muziek van Joop van Brakel, die vaak een lekkere energie geeft aan de voorstelling. Alleen de medley van popliedjes, met als thema ‘’hebzucht’’, is door een niet al te strakke opvoering wat minder sterk.

Casino Royale 2.0 is een vermakelijke voorstelling met een aantal komische acts. Het stuk was echter beter uit de verf gekomen als de makers er niet voor hadden gekozen om hun weinig diepgaande ideeën over pensioenproblematiek als kapstok voor de voorstelling te gebruiken.

Boeken / Non-fictie

Voorbij de borrelpraat

recensie: Jelto Drenth - De man is geen jager

In De man is geen jager rekent Jelto Drenth op charmante wijze af met de talloze mythes rondom het man-zijn, zoals diens libido en de vermeend natuurlijke wijze waarmee seks en liefde verbonden zijn. Daarnaast biedt dit boek een rijke schat aan kennis en anekdotes.

De man is geen jager is een lijvig boek dat de veelheid aan thematiek rondom het man-zijn aan wil snijden. Het boek opent met het afdoen van enkele mythes, zoals deze bij borrelpraat of Heleen van Royen over de tong gaan. In de inleiding dankt Drenth drie cliënten – hij is lange tijd werkzaam geweest als arts en seksuoloog – die zijn kijk op seksualiteit wezenlijk beïnvloed hebben. Het is hiermee alsof de auteur de deur voor jou als lezer opendoet en je een plek tegenover hem geeft in een comfortabele fauteuil.

Daarna is het smullen van de heerlijke vertelstijl van Drenth. Hij lardeert zijn ervaringen en wetenschappelijkheden met tal van voorbeelden uit de praktijk en verwijzingen uit de bellettrie. Daarbij is hij tevens creatief in de vele namen die hij voor het mannelijk geslachtsdeel gebruikt. Dit boek wil vooral toegankelijk zijn en dat is het ook.

Cornucopia

De man is geen jager is opgebouwd uit vijf hoofdstukken, die toenemen in uitgebreidheid. Na een inleiding waar enkele hardnekkige stereotypen ter discussie worden gesteld gaat het boek vanaf hoofdstuk 2 de diepte in, beginnend bij een feitelijk en medisch relaas over man-zijn en mannelijkheid. Deze medisch-wetenschappelijke blik krijgt een verdere uitwerking wanneer de anatomie van de penis uitgebreid aan bod komt. Het is hier dat menig man dingen over zijn geval zal leren, die wellicht volstrekt onbekend waren, zoals klaar kunnen komen zonder erectie.

Hoofdstuk 4 en 5 gaan in op de vele facetten van seksualiteit en man-zijn. Een cornucopia aan seksuele thematiek komt voorbij. Talloze parafiliën (seksuele gedragingen of fantasieën die over het algemeen als afwijkend van de heersende normen worden beschouwd, ook wel seksuele perversiteiten genoemd), zoals een historische schets van pedofilie, de rol van de voorhuid en besnijdenis en bizar aandoende verminkingen van de penis. Deze rijkdom wordt niet alleen beschreven, ook zijn er talloze illustraties in het boek opgenomen. In alle onderwerpen die Drenth bespreekt blijkt een nuance en een creativiteit van uitingsvormen die nauwelijks in soundbites of borrelpraat te vangen zijn.

Prikkelen

In de veelheid die Drenth aan de orde stelt zit ook het manco van dit boek. Niet in alle deelonderwerpen die hij bespreekt is hij even goed thuis. Zo worden sommige hoofdstukken afgedaan met een soms zijdelings relevante anekdote of literaire verwijzing. Het spraakmakende hoofdstuk ‘Misbruik en religieus en spiritueel charisma’ noemt hiervan een aantal voorbeelden, maar verzuimt in te gaan op hoe charisma werkt. Hoe konden die charismatische leiders zo lang hun losbandigheid uitvoeren, zonder protesten van hun volgelingen? Waarom kwamen sommige van de goeroes weg met hun gedrag?

Ondanks deze kritiekpunten blijft dit een lezenswaardig en gefundeerd boek. De man is geen jager vervalt niet in gemakkelijke of sappige uitspraken. Door de oordeelloze beschrijving van de vele facetten van mannelijkheid en seksualiteit biedt dit boek – misschien wel eindelijk – eens antwoorden op de vele vragen die bij mannen (en ook vrouwen) leven. Daarnaast durft Drenth het aan met gezond boerenverstand en een wetenschappelijke bril zaken ter sprake te brengen die niet of nauwelijks onderzocht zijn. Een verdienste van dit boek is dat door de open en luchtige stijl waarop seksualiteit en al haar variaties beschreven worden het deze bespreekbaar maakt. Tegelijkertijd prikkelt het wellicht de avontuurlijke lezer, voor ideeën in de slaapkamer of kelder.

Boeken / Non-fictie

Hoe te lezen?

recensie: Damon Young - De goede lezer

Als lezer sta je er niet zo vaak bij stil hoe het leesproces in zijn werk gaat, of dient te gaan. Ten onrechte, zo meent de Australische filosoof Damon Young. In zijn nieuwste werk stelt hij daarom de lezer centraal.

In de waardering van literatuur ligt de nadruk doorgaans op de auteur en diens vaardigheden. De rol van de lezer lijkt evident en zodoende wordt daar maar al te vaak aan voorbij gegaan volgens Young. In De goede lezer legt hij aan de hand van een zestal Aristoteliaanse deugden – weetgierigheid, geduld, moed, trots, matigheid en rechtvaardigheid – uit wat er van lezers verwacht mag worden wanneer ze een boek ter hand nemen. Young laat zien dat de van oudsher Griekse deugden nog uiterst relevant zijn.

Rechtvaardig lezen

Waar de meeste lezers zich wel iets zullen kunnen voorstellen bij weetgierigheid en geduld als vereisten voor een goede lezer, lijken de overige vier deugden wat lastiger om te duiden. Gelukkig zijn Youngs voorbeelden goed gekozen. Neem bijvoorbeeld Virginia Woolfs lezing van James Joyce’s Ulysses. Aanvankelijk was Woolf niet te spreken over Joyce’s onderneming en omschreef ze de roman als ‘het bewuste, berekenende onfatsoen van een wanhopige.’ Pas op latere leeftijd komt ze tot inkeer en herkent ze het talent van Joyce.

Het voorbeeld is volgens Young illustratief voor de deugd rechtvaardigheid. Woolf is volgens de filosoof geen onrechtvaardige lezer geweest maar enkel te gehaast of te trots. Waar ze in Joyce misschien eerder een rivaal zag, weet ze hem uiteindelijk als collega te waarderen. Zo kan het ook met eigen leeservaringen gaan. Je kunt te jong zijn voor een tekst, hem met een bepaalde bril op lezen of simpelweg niet alles eruit halen. Het is echter niet rechtvaardig de tekst en de auteur hierop af te rekenen, zoals sommige recensenten doen. Met een ontvankelijke en kritische houding dient de lezer de inspanningen van de auteur te erkennen, aldus Young.

Gevarieerde voorbeelden

De canon waar Young uit put is zeer divers: moeiteloos springt hij van H.P. Lovecraft naar Friedrich Nietzsche en van Jorge Louis Borges naar Star Trek-fictie. Dit brede palet werkt verfrissend. Niet iedere auteur komt er overigens vlekkeloos vanaf: Dan Brown wordt flink door het slijk gehaald om zijn voorspelbare plots, platte personages, voor de hand liggende metaforen en incorrect bronnengebruik. Het lezen van De Da Vinci Code zou dan ook niets meer zijn dan de bereidheid van de lezer om doelloos te lijden. Geen onterechte gewaarwording misschien, maar het draagt weinig bij aan Youngs betoog.

Al met al vormt De goede lezer een eerbetoon aan de lezer. Het is een prettig gevoel als lezer gewaardeerd te worden en een actieve rol toebedeeld te krijgen. Youngs liefde voor lezen en literatuur is er een waardoor je je graag laat meeslepen.

Arnon Grunberg
Boeken / Non-fictie

Aan leesplezier geen gebrek

recensie: Arnon Grunberg - Aan nederlagen geen gebrek
Arnon Grunberg

Van Arnon Grunberg weten we twee dingen zeker: dat het een veelschrijver is, en dat zijn werk gekenmerkt wordt door milde ironie. Beide worden met verve aangetoond in Aan nederlagen geen gebrek, een kloeke aanvulling op de prestigieuze reeks Privé-domein.

De foto op de voorkant van het boek, waarop een piepjonge Grunberg de lezer enigszins spottend maar vol zelfvertrouwen aankijkt, geeft het al aan: dit is een jongen – een ‘eeuwige puber’ zoals hij zichzelf noemt – die vanaf het prille begin wist wat hij zou doen en worden. Dit boek is daar de weerslag van. Een bundeling van brieven, reminders en bedenkingen, geschreven tussen zijn 17e en zijn 23e. Ze zijn gericht aan een schare correspondenten: van uitgevers tot actrices en serveersters in Italiaanse restaurants.

Zoals dat in brievenboeken gaat, is de kwaliteit van de stukken wisselend. Waar het bij momenten adem happen is om zoveel stilistisch talent, zijn er evengoed kattebelletjes in te vinden van amper een paar zinnen met weinig literaire waarde. Maar toch slaagt hij er alsnog in daar iets van te maken. Zoals een ansichtkaart waarop hij noteert: ‘Alles gebeurt hier vandaag – nooit morgen of gisteren’.

Ontkiemend meesterschap

Qua stilistisch meesterschap kan Aan nederlagen geen gebrek niet tippen aan klassieke brievenboeken zoals Op weg naar het einde en Nader tot U (Reve) en Brieven uit Genua (Ilja Leonard Pfeijffer). Maar dat is ook geen eerlijke vergelijking: de brieven van Reve en Pfeijffer hadden van meet af aan een uitgesproken literair karakter en een brede doelgroep. Deze uitgave moeten we eerder op dezelfde hoogte plaatsen als het vorig jaar verschenen De brieven. Het schitterend verzorgde brievenboek van Frans Kellendonk, die veel te vroeg aan aids overleed. In beide boeken is ontkiemend meesterschap vast te stellen, net als de drang en wil om van de pen te leven, en het gebrek aan schroom om nederlagen en ontgoochelingen toe te geven.

En af en toe is het ook ronduit genieten, van kleine literaire traktaties als deze:

‘Ik begrijp dat je in de sombere periode zit. Ik kan niets tot troost zeggen. Alleen dat sombere periodes bij gevoelige zielen horen, als Beatrix bij Claus.’

Dit is een boek voor wie Grunberg wil leren kennen als ruwe diamant. Als de jongen die in het diepst van zijn gedachten al heel lang wist dat hij een groot schrijver zou worden. Of voor mensen die ervan houden de kiem en vervolgens de wordingsgeschiedenis van een kunstwerk van dichtbij mee te maken (in dit geval Blauwe maandagen, Grunbergs debuut). Bovendien bevat het boek een verhelderend notenapparaat voor extra duiding.

Kortom, Aan nederlagen geen gebrek is een schatkist om in te graaien, met weliswaar flink wat zilverpapier, maar ook authentieke juweeltjes.

Van der Jagt
Boeken / Non-fictie

Jachtige Van der Jagt

recensie: Krijn van der Jagt - De weg omhoog
Van der Jagt

Het uitgangspunt van De weg omhoog is alvast intrigerend: wie waren die schrijvers van de Bijbel eigenlijk? Waar haalden ze hun denkbeelden vandaan? En voor welk publiek schreven ze? Krijn van der Jagt wil, kortom, de Bijbel antropologisch duiden. En hoewel hij grotendeels in zijn opzet slaagt, is dit geen geslaagd boek, omwille van de repetitieve, jachtige en daarom irritante schrijfstijl.

Als voormalig pinksterchristen ken ik de Bijbel door en door. Ook mij heeft het verhaal ‘achter de schermen’ altijd mateloos geboeid. Wat is er waar van al die verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament? Geloofden die auteurs zelf dat er een gouden kalf was geweest? Dat Mozes met zijn staf de zon (sic) kon doen stilstaan? Of dat Jezus over water had gewandeld of zelfs verrezen was? Uiteraard doorprikt van der Jagt al deze mythes, maar helaas niet op een wervende manier. Daarvoor houdt hij te veel van herhaling en vaste structuur. Bovendien gaat hij soms met een wel heel grove borstel door zijn materie heen. Bijvoorbeeld door het koningschap van David en Salomo zomaar voor waar aan te nemen, terwijl daar niet het minste bewijs voor bestaat. Bovendien verstaat hij het om dingen te beweren als: ‘Wanneer een moderne lezer de Bijbel openslaat, gaat hij een vreemde wereld in (…), de wereld van goden, geesten en demonen.’ Daarmee ontkent hij dat miljoenen mensen wereldwijd nog steeds letterlijk geloven wat in de Bijbel staat, of ten minste in het bestaan van geesten en goden geloven.

Naaktheid

Er staan boeiende inzichten in De weg omhoog, bijvoorbeeld over de zondeval. We kennen allemaal het verhaal van Adam en Eva die van de verboden vrucht eten en daarom verbannen worden uit het aardse paradijs om in het ‘zweet huns aanschijns’ hun brood te verdienen en met veel moeite kinderen te baren. Van der Jagt biedt echter een interessante seksuele lezing van dit verhaal. Door te eten van de vrucht van de kennisboom ontdekken Adam en Eva hun eigen naaktheid en beseffen ze opeens hoe ze zélf leven kunnen maken – het geheim van procreatie ligt dus niet meer bij God alleen. De mensheid is, met andere woorden, wijs geworden en klaar om op eigen benen te staan. Vandaar dat ze het paradijs moeten verlaten.

Helaas bevat dit boek veel te weinig van dit soort mooie metaforen en hun toelichting. Het leeuwendeel bestaat uit de opsomming van wereldbeelden en mythologieën (Griekse, Assyrische, Egyptische… ) volgens eenzelfde structuur en cadans. Aan enkele opvallende elementen koppelt Van der Jagt dan het denken van de Joodse auteurs van de Bijbel en de reden waarom ze schrijven wat ze schrijven. Dat repetitieve karakter wordt op den duur erg vermoeiend, zeker omdat zeker allerminst wervend schrijft. Het tegendeel is zelfs waar. Een voorbeeld:

‘De ontwikkeling van een volwaardige taal is ongetwijfeld een van de voorwaarden voor de verdere ontwikkeling van het denkvermogen geweest. Het denken is waarschijnlijk traag op gang gekomen en wanneer de mens nu echt begon te denken weten we niet.’

En zo gaat het de hele studie door, wat voor een heel vermoeiende leeservaring zorgt. Waar de Bijbel een monument is in de klassieke literatuur, is De weg omhoog dat allerminst. Zonde, want nogmaals: het uitgangspunt van het boek is uitermate intrigerend.