Menno ter Braak heeft het werk van de in vergetelheid geraakte schrijfster Ina Boudier-Bakker eens getypeerd als ‘huiskamerrealisme’. Dit waren vlot vertelde, makkelijk leesbare verhalen, in een huiselijke setting. Het genre, ontdaan van de wat beschimpende lading die Ter Braak erin legde, wordt tegenwoordig door veel auteurs beoefend. De romans van Anna Enquist en Margriet de Moor leggen bijvoorbeeld vaak de levens en het drama van kleine lieden vast, middels zorgvuldig gecomponeerde psychologische portretten. Een andere stroming binnen het huiskamerrealisme kent vooral aanhangers onder mannelijke schrijvers, die sober en stemmig schrijven over (jonge)mannen die zuchten onder hun protestantse geloof. Hiertoe kunnen we Gerbrand Bakker, Maarten ’t Hart en Jan Siebelink rekenen. En ook Rinus Spruit.

Een dag om aan de balk te spijkeren, Spruits eerste roman na zijn debuut De rietdekker (2009), is zo’n sober en stemmig verhaal over een jongeman, Maarten Rietgans, die worstelt met zijn leven. Het geloof is minder belangrijk dan bij iemand als ’t Hart of Siebelink, maar speelt zeker een rol. Maarten probeert wat te doen met zijn leven, maar ondermijnt zichzelf telkens weer. Hij wil de beste zijn, hij zoekt naar perfectie – maar hoe velen is die volmaaktheid ook daadwerkelijk gegund en gegeven?

Een klap verkopen
Er is een hoop dat mij stoort aan deze Maarten Rietgans. Het is een in zichzelf gekeerde jongen, die niet of nauwelijks communiceert en pas op zijn leven reflecteert wanneer hij echt niet anders kan. In de liefde zoekt hij de ware en kan zich daarom nooit volledig overgeven aan een relatie, hij wil de beste zijn in zijn werk en komt daarom nooit tot iets. Maarten is een personage om tegen te schreeuwen, een personage dat je het liefst een klap verkoopt in de hoop dat hij zijn leven gaat beteren.

Sympathie kon ik niet opbrengen voor Spruits tragische hoofdpersonage. Het tragische van Maarten is dat hij door zijn eigen karakter nooit kan bereiken wat hij wil worden, nooit kan komen waar hij wil zijn. Hij heeft last van een minder- én een meerderwaardigheidscomplex, zo analyseert hij zelf, en zodra de een bedwongen is, brengt de ander hem ten val. ‘Maarten Rietgans, rondtrekkend verpleegkundige, reiziger in angst, handelaar in ongenoegen,’ heet het in deze roman. In mij schuilde hoop dat het misschien toch nog goed zou komen met Maarten, dat hij over zijn angst en ongenoegen heen zou kunnen komen.

Verstild tonen
Ook op het proza van Een dag om aan de balk te spijkeren is het een en ander aan te merken. Spruit schrijft doorgaans verzorgd, maar weet ook draken van zinnen op papier te krijgen. ‘Hij krijgt er geen cent voor maar wordt er rijker van’, bijvoorbeeld, of: ‘Vaders hart is stil blijven staan toen die dokter in mijn hart aan het rommelen was.’ Dit is ongeïnspireerd clichéproza, ontdaan van originaliteit en verrassing. Eerder merkte de verteller al op dat Maarten een ‘wij-gevoel’ heeft ‘laten ontstaan’ bij de werknemers in een verzorgingstehuis waar hij werkt, en dan ga je naarstig op zoek in je geheugen naar andere vertellers die dergelijke, lelijke woorden in de mond nemen. Of een verteller die over de hoofdpersoon zegt: ‘Hij zit “te zijn”, te genieten van de rust die hij in zich voelt.’ Hoe onnauwkeurig! Van een roman verwacht ik dat dat ’te zijn’ verder en preciezer ingevuld wordt, en dan wel zo, dat ik ’t zelf niet had kunnen bedenken. Dat gebeurt niet in deze roman.

Er wordt te veel verteld en te weinig getoond in Een dag om aan de balk te spijkeren. Spruit sprint in een kleine 200 pagina’s door een mensenleven, licht episodes uit dat leven en staat er dan even bij stil. Te weinig, want als hij langer rust neemt, kruipt het proza onder de huid van de lezer. Even lijkt Maarten succes te hebben als fotograaf. Hij toont een deel van zijn portfolio aan zijn vader en diens buren en vrienden. Aan het eind van deze prachtige scène staat er: ‘De aanwezigen zagen tot hun verbazing Rietgans vanaf een stilstaand beeld tot leven komen. Ze waren er stil van.’ Dan is de lezer ook even stil en verbaasd; hij heeft de diaserie gevolgd en mentaal gereconstrueerd en dan verstilt de tijd in een serie foto’s van Maartens vader die appels schilt, met minieme verschillen in diens houding. Ik kan het me voorstellen, dit magische moment in de kamer, en het wordt ook mijn magische moment tijdens het lezen. Het hoogtepunt in een roman die meer had kunnen zijn.

De kleine Amsterdamse uitgeverij Serena Libri wil het Nederlandse publiek bekender maken met de Italiaanse literatuur. Het smaakvol vormgegeven Een strijd, met daarin het begin en het einde van Svevo’s schrijverschap, vormt daarvoor een goed begin. Daarnaast is het boekje, dat het verhaal ‘Een strijd’ en ‘De novelle van de goede oude man en het mooie jonge meisje’ bevat, ook een goed begin voor eenieder die het oeuvre van Svevo (verder) wil verkennen.

Een strijd is geschreven in 1888, toen Svevo 27 jaar oud was. In zijn voorwoord schrijft vertaler Tom de Keyzer dat de plot van het verhaal nogal negentiende-eeuws is: een dichter en een sporter vechten om de hand van een jonge vrouw, ‘een deerntje’ in de woorden van Arturo, de dichter. Het literatuurhistorische belang van dit verhaal ligt echter daarin, dat Svevo van de dichter een antiheld maakte, een inetto, letterlijk een ‘ongeschikte’; een loser dus.

Een eerste inetto
Deze figuur blijft Svevo in zijn hele carrière gebruiken, met Zeno als bekendste voorbeeld. Ook de hoofdpersoon uit ‘De novelle’, een rijke zakenman uit Triëst, is zo’n inetto. Dit verhaal, dat vertaald werd door Els van der Pluijm, is in 1929 geschreven, slechts een paar maanden voor Svevo’s dood. Zo bevat Een strijd het begin en het einde van zijn schrijverschap, wat iedere lezer tot vergelijken zal uitnodigen. Het maakt van de bundel een extra boeiende uitgave.

Met die kennis in het achterhoofd leest Een strijd inderdaad als een debuut: het is een melodramatisch verhaal vol grote gebaren en grote passies. Er staat hier liefde op het spel, er is rivaliteit tussen twee uitersten, de taal is soms nog wat onevenwichtig. Zoals hier: ‘[Arturo] had Rosina niet nodig; hij had zijn kunst, zijn muze, daar moest hij het maar mee stellen.’ Met die laatste clausule, een soort achterafzin, kleurt Svevo een beetje buiten de lijntjes. Toch spreekt ook hier al een man met zelfvertrouwen, een schrijver die weet wat hij zeggen wil. De verteller leidt de lezer effectief door het verhaal, zoals bijvoorbeeld hier: ‘[Rosina] was echter niet de vrouw die deze liefde in [Arturo] had doen ontkiemen, het was een oude liefde die hij nu op een ander projecteerde.’ Het psychologisch portret wordt scherp geschilderd.

Een sombere man
‘De novelle’ is geschreven door een oudere, meer volwassen schrijver. Het verhaal is bedaard en grauw, de romantiek verdwenen. Een oude man verleidt een jong meisje, of wellicht andersom, maar een hartaanval noopt hem de relatie te verbreken. Vanuit zijn kamer levert hij commentaar op het leven buiten, terwijl hij begint aan een werk over ouderen en jongeren. Die studie illustreert onbedoeld waarom hij zelf is mislukt. De man bedriegt zichzelf, net als Arturo eerder, en allebei doen ze dat zonder het zelf te weten.

Dat maakt van ‘De novelle’ een tragisch verhaal, extra geaccentueerd door de handelingen van de Eerste Wereldoorlog op de achtergrond. De oude man verdient bakken met geld aan de oorlogshandelingen, maar ergert zich wel aan de lange rijen armen die iedere dag voor de bakker staan. Het is, aldus De Keyzers voorwoord, een satire op Svevo’s eigen werkzaamheden gedurende die oorlog, maar past ook perfect in het verhaal: deze oude man kan van alles vinden, uiteindelijk doet hij niks en is hij een inetto. In afwachting van zijn dood sombert hij wat af achter zijn bureau.

‘Heel kinderachtig’
Enige woorden moeten worden besteed aan Svevo’s vertellers, vooral die van ‘De novelle’. Deze steekt voortdurend een belerend vingertje op achter de rug van de oude man, en doorspekt zijn vertelling met zinnen als deze:

Hieraan kunnen we zien hoe oude mensen in de regel functioneren. Bij de jongeren wordt elk afzonderlijk uur in beslag genomen door de meest uiteenlopende gevoelens, terwijl bij ouderen elk gevoel zijn eigen tijd heeft.

Dit proza is  misschien gelicht uit het werk dat de oude man aan het schrijven is. Het mag soms irritant zijn, de tekst is gelukkig ook doorspekt met geestige commentaren: ‘Hij benijdde iedereen die onbelemmerd over straat liep. Heel kinderachtig.’ De inetti worden zeker niet gespaard.

Een strijd verschijnt hier voor het eerst in vertaling, en ‘De novelle’ is opnieuw vertaald. Het zijn prikkelende verhalen, die nieuwsgierig maken naar meer – gelukkig heeft uitgeverij Athenaeum De bekentenissen van Zeno een paar jaar terug nog in hun Perpetua-reeks uitgebracht. De kenners van dat werk raad ik aan Een strijd te kopen en te lezen, en tegen hen die deze roman een te grote hap in een keer vinden zeg ik: Een strijd is het ideale opstapje naar het werk van deze hoogst boeiende auteur.

In interviews geeft Benali aan dat hij al aan dit boek werkte voordat ‘de affaire’ in het nieuws kwam. Het moest een verhaal worden over identiteit, over wie je bent als je tussen twee culturen leeft. En toen was daar opeens kickbokser Badr Hari. De kampioen zwaargewicht – met inmiddels wat smetten op het blazoen – die verdacht wordt van ernstige mishandeling van een zakenman in de Amsterdam Arena. Hari blijkt het perfecte karakter voor Bad Boy, een macho bokser met inmiddels zoveel dubieuze publiciteit aan zich gekleefd dat het, ongeacht de kwaliteit van deze roman, een uitstekende kruiwagen zal zijn voor de verkoop ervan.

Knock-out
Amir Salim, zoals de schrijver zijn hoofdpersoon doopt, verandert in no time van een moeizaam lerende puber waar niet veel van verwacht wordt in een getalenteerde topsporter. De Marokkaanse wortels raken snel uit het zicht als zijn luxe levensstandaard in sneltreinvaart toeneemt. Na de zoveelste gewonnen wedstrijd bezoekt hij met zijn vriendin Chanel een feest waar zij wordt lastiggevallen door een opdringerige gast die duidelijk onder invloed is van middelen en zich daardoor veel denkt te kunnen permitteren. Amir doet zijn ding, hij haalt uit en slaat de man knock-out.

Alles zou na vanavond anders zijn. Nooit meer zou er zomaar over hem gesproken worden alsof hij niks was. Zijn geweld was een uiting van liefde aan degenen die opmerkzaam genoeg waren om haar te voelen.

Pratend schaap
Natuurlijk is het Abdelkader Benali niet te doen om een geweldsdelict goed te praten, hij is er slechts om de zaken literair te duiden. Maar toch, in een Volkskrant-vraaggesprek: ‘Jullie snappen niet waar deze jongen vandaan komt. En als je dat niet begrijpt, is het makkelijk om de hink-stap-sprong te maken naar veroordeling’. Om vervolgens in eenzelfde beweging de wat potsierlijke racismekaart op tafel te werpen.

Ondertussen ligt er een aardige roman waarin Amir Salim na het heftige gebeuren even uit beeld moet verdwijnen en door zijn betrokken manager Fernandez naar Marokko wordt gestuurd. Daar kan hij in de luwte blijven en tegelijkertijd de met een reisgezelschap in de woestijn gestrande dochter van Fernandez opsporen.

Dat brengt Benali op zijn vertrouwde pad: de vernederlandste Marokkaan die in zijn vaderland verzeild raakt en zich daar probeert te handhaven in een mengeling van verbazing en vertrouwdheid – en plots is daar ook de gedachte aan Özcan Akyol, schrijver van Turkse afkomst die de door hem zo verfoeide migrantenliteratuur omschreef: ‘het is altijd hetzelfde, het gaat over een berg, een olijfboom en een pratend schaap…’

Krakkemikkig
Benali weet zich met Bad Boy te redden door zijn ervaring. Hij kan een niet alledaagse geschiedenis vertellen, in een taal die dromerig voortkabbelt om soms onderbroken te worden door een glasheldere dialoog. Enigszins krakkemikkige zinnen hier en daar zijn hem vergeven: ‘Aan de andere kant van de lijn brak een kakellach los’. Of: ‘De duisternis viel hier als een klap op tafel in’.

In de rol van sympathieke reisgids brengt Salim het verdwaalde reisgezelschap weer veilig naar de bewoonde wereld en schept daarbij voor zichzelf een eenvoudig open einde. Dat had niet anders gekund, want de afloop van deze affaire is ongewis, dus zelfs literair moeilijk in woorden te vatten. Er rest de schrijver niets anders dan in het hoofd van de bokser te blijven zitten, de Icarus uit Amsterdam-Oost die heeft geleerd zijn handen als wapens te gebruiken. Hij komt simpelweg op voor zijn meisje – want daar moeten ze vanaf blijven – en wendt zijn oerkracht aan om zijn verworven status te waarborgen.

Moet ik gestraft worden omdat ik het wurgende gevecht om mijn instinct in bedwang te houden heb verloren?