Boeken / Fictie

Belangrijke nuances

recensie: Claire Polders - De onfeilbare

.

Amber is een pas afgestudeerde vrouw die nu bezig is met haar eerste baan. Ze heeft een leuk leven, geld om te besteden, vrienden. Zo ziet ze nog een aantal vrienden van de kunstacademie, met wie ze gesprekken over het leven voert. Door deze gesprekken voelt ze soms dat het leven dat ze nu leidt niet precies is zo als als ze zou willen. Gevoed door haar fascinatie voor Frankrijk, vertrekt ze na een one night stand met een Fransman halsoverkop naar Parijs. Na een wat teleurstellende ontmoeting met de ‘minnaar’ ontmoet ze Cleo in een kroeg. Amber heeft meteen veel bewondering voor haar en de rest van de week trekken ze veel met elkaar op. Er ontstaat een heftige vriendschap tussen deze wereldwijze vrouw en de wat onzekere Amber. Na een paar maanden vertrekkken ze naar New York om een nieuw leven op te bouwen. Dit gaat allemaal wel goed, hoewel er soms wat vreemde dingen gebeuren, die Amber niet helemaal kan plaatsen. Tot ze er achter komt dat Cleo dingen heeft verzonnen.

Na een barre tocht door de regen waren we voldoende verkwikt om thuis ons gesprek voort te zetten. Misschien is het beter als ik het woord ‘monoloog’ gebruik. Ik heb namelijk niet veel gezegd. In vergelijking met de wereldvrouw die ik tegenover me zag, voelde ik me onnozel en saai en om haar niet te vervelen, woog ik al mijn woorden. Ik keurde de meeste af.

Verborgen identeit

Identiteit speelt een belangrijke rol in deze roman. Wat is identiteit? Wanneer ken je iemand? Wie ben ik? Het zijn vragen waar Amber zich mee bezig houdt. In haar gesprekken met Cleo probeert ze te formuleren wie ze is en hoe ze in de wereld staat. Waarheid is erg belangrijk voor haar. Een van haar manieren om de waarheid te kennen, heeft te maken fotografie: Amber maakt veel portretten. In een portet kan ze het ware gezicht van die persoon zien en zijn/haar identiteit ontdekken, die anders misschien verbloemd zou kunnen worden. De camera vangt echter de ziel en de persoonlijkheid, volgens Ambers theorie. Tijdens de vriendschap met Cleo wordt ze echter ook met dingen geconfronteerd, waar ze niet goed raad mee weet of die ze niet verwacht had. Cleo blijkt iemand anders te zijn dan ze zich voordoet.

Sadder but wiser

De vragen over identiteit en wie je bent, of wanneer je iemand kent, hangen samen het een soort volwassen worden van Amber. In die zin is De onfeilbare eigenlijk een Bildungsroman. Haar oude kaders worden veranderd. De onzekerheid van Amber en de bewondering die ze voor Cleo heeft leiden tot vriendschap, maar deze twee eigenschappen is ze aan het einde van het verhaal kwijt. De ideeën of gedachten van Amber over de wereld om haar heen, lijken toch niet geheel te kloppen, of zijn op verschillende manieren te interpreteren.
Doordat het verhaal vanuit Ambers perspectief is geschreven, zijn de analyses die ze van zichzelf maakt en de veranderingen van dichtbij te volgen. Hoewel Amber voortdurend kleine vooruitblikken en aanwijzingen geeft over wat er gaat gebeuren of wanneer het mis zal gaan, ben je als lezer toch soms oprecht verrast door sommige gebeurtenissen. Ondanks de vooruitwijzingen blijft De onfeilbare spannend.

Genrekwestie

Door de overvloed aan vrouwenliteratuur die de laatste tijd verschijnt, vraag je je bij elke boek geschreven door een vrouw af met wat voor soort boek je te maken hebt. Is het een roman met literaire kwaliteiten of is het een amusant boek, dat niet uitsteekt boven de vrouwenromans over jonge vrouwen en hun problemen. De titel De onfeilbare lijkt wat in een verkeerde richting te wijzen. Het is het een niet erg aantrekkelijke titel en lijkt wat allesomvattend. Maar in de loop van het boek wordt duidelijk dat ook dit begrip, toegepast op de personages, onderhevig is aan verandering, even als de twee hoofdpersonen Amber en Cleo. In haar taalgebruik is Polders echter niet altijd even origineel. Er zitten veel huilscenes in, die niet erg subtiel worden beschreven, maar veel cliché’s bevatten.

Dit is ook het geval in de vriendschap van Amber en Cleo. Er is eerst heel duidelijk een zwakker iemand, Amber als teken van een niet gelijkwaardige vriendschap. Ook de jaloezie die de twee voor elkaar voelen is welbekend, evenals het idee datdingen soms niet zijn zoals ze misschien lijken. Daar tegenover staat dat de karakters wel goed uitgewerkt zijn en dat Amber en Cleo beide een duidelijke ontwikkeling door maken. Ook de korte filosofische bespiegelingen over hoe ze in het leven staan zijn interessant om te lezen. De ruimtes zijn ook belangrijk en uitgewerkt, zo hebben de verschillende delen de titel van een stad. Elke stad staat voor een bepaalde levensfase, of een bepaald gevoel. Zo staat Parijs voor het avontuur en de verandering, terwijl Amsterdam meer voor de rust staat, voor dingen-die-hetzelfde-blijven.

Het verschil
Hoewel Polders misschien niet op alle punten overtuigt, zoals in taalgebruik bijvoorbeeld, is De onfeilbare een bijzondere roman. Het is zeer boeiend geschreven en het verhaal zit goed in elkaar. Zoals in een detective vallen sommige dingen in elkaar. Een ander interessant aspect is dat de manier waarop Amber anders in de wereld komt te staan, vol nuances is. Er zijn niet twee kanten, evenals dat Cleo niet slecht genoemd kan worden, hoewel ze Amber bedroog. Die nuancering maakt het verhaal interessant, omdat er geen echt slachtoffer is en de vraag wie er nu goed of slecht was onbeantwoord blijft. Het zijn deze nuances die het verschil maken tussen chicklit en een echt boek.

Film / Films

Een suikerzoet Amsterdam

recensie: Flirt

Na het zien van Flirt zou je bijna vergeten dat er ook lelijke mensen rondlopen in Amsterdam. En dat het er wel eens regent. En dat er normaal gesproken géén vuurwerk is als je er staat te zoenen. Flirt, de debuutfilm van Jaap van Eyck (oud-medwerker van Eddy Terstall, mede-scenarist van de film) overtuigt in vrolijkheid.

~

Lex (Egbert Jan Weeber) danst bijna over straat, kan elke vrouw krijgen en woont in een fantasiestad die verdomd veel lijkt op Amsterdam. De zon schijnt, de kleuren zijn vrolijk. Hij wordt ook nog eens verliefd op Ankie (Lidewij Mahler), wiens kleurrijke huis en karakter direct de herinnering oproepen aan haar Franse ‘zusje’ Amélie. Probleem is dat zij – in tegenstelling tot hij – geen enkele behoefte voelt om bij anderen te blijven slapen. Nou ja, probleem? Zijn relatie met de ruimdenkende Ankie komt pas onder druk te staan door de gefrustreerde documentairemaakster Kim (Rifka Lodeizen) die zelf bedrogen is door haar wederhelft. Ze is vastberaden Lex te ontmaskeren als man met bindingsangst.

Vlak geheel

~

Flirt overtuigt niet met het verhaal. Het uitgangspunt is interessant als klucht of als drama, maar het resultaat is geen van beiden. Soms is het hard lachen – de vreemdgaande Youssef (Javier Guzman) is hilarisch – en soms is het even serieus, maar het geheel blijft wat vlak. Bij vlagen is het zelfs wat langdradig. Ook Weeber overtuigt niet als womanizer. Voor iemand boven de twintig is het onmogelijk om je voor te stellen dat al die bloedmooie vrouwen bij bosjes voor hem vallen. En dat hij daar vervolgens weinig tot niets mee uitspookt.

Cynici

Natuurlijk kun je heel zuur doen over deze bezwaren. De hardcore cynici houden het waarschijnlijk ook geen half uur vol in de bioscoop. Je kunt er ook voor kiezen deze zoete Nederlandse romcom een kans te geven. En je te verliezen in de kleurrijke karakters, het mooie weer en het fijne van de hoofdstad in de zomer. Dat Amsterdam en de liefde in het echt niet zo mooi zijn, dat weet je wel, maar toch overtuigt Flirt je. Voor eventjes.

Film / Films

Nagelbijten zonder spanning

recensie: Birth

In een zaal van een ziekenhuis besluit een arts een college. Hij maakt duidelijk niet in reïncarnatie te geloven en spreekt over “onzin. En verder geen vragen. Ik moet mijn kilometers nog doen.” De arts wil snel naar huis, weg van de vragen van studenten en zijn kilometers lopen. In de volgende scène van de film volgt de camera de jogger. In een besneeuwd landschap legt de arts zijn meters af. Onder een brug neemt hij even pauze, zakt door zijn benen en sterft.

~

Tien jaar na het overlijden van haar eerste echtgenoot heeft Anna, een rol van Nicole Kidman, een beslissing genomen. Ze wil niet verder rouwend door het leven, heeft haar jawoord gegeven aan haar vriend Joseph en denkt daarmee een keuze te maken voor het geluk. Op dat moment stapt een 10-jarige jongen haar huis binnen. Hij zegt haar overleden echtgenoot Sean te zijn, adviseert haar niet te trouwen en beweert smoorverliefd op haar te zijn. De jongen weet details die Anna alleen met haar overleden echtgenoot heeft gedeeld. Hij neemt haar onder meer mee naar de tunnel.

Kortsluiting

~

Nicole Kidman heeft al verschillende prijzen gewonnen voor haar rol in Birth. In 2004 behaalde ze een nominatie op het filmfestival van Venetië. Kidman lijkt een garantie voor succes en is een van de hedendaagse actrices die rollen voor het uitzoeken heeft. In Birth speelt Kidman, ondanks de prijzen en de juichende recensies in Amerika, nogal vlak. Als een soort prijswinnares van een anorexiawedstrijd schrijdt ze door het beeld en door het in het scenario geschreven leven. Kidman geeft weinig invulling aan emoties, raakt op een ongeloofwaardige manier in de war van de verhalen van de jonge Sean en lijkt bij elke verhaalwending van haar stuk gebracht.

Zenuwen

De rol van Sean wordt gespeeld door de jonge Cameron Bright. Hij veroorzaakt kortsluiting in een aantal levens om zich heen. Hij is de enige die bij alle spanningen, onduidelijkheden en beschuldigingen rustig blijft. Hij is de rust zelve, althans zolang hij Sean speelt. In een van de scènes belandt hij in bad bij Anna en legt zijn hand op de rand. En dan ziet de kijker in de bioscoop de nageltjes van deze acteur. Een filmrol spelen, naakt in bad met Kidman, het blijkt veel van de zenuwen te vergen. Bright bijt in het echte leven nagels en doet dat tot over de nagelriem. Het is grappig dat dit soort details aan de aandacht van regisseur Jonathan Glazer zijn ontsnapt.

Branding

Terug naar het verhaal. Uiteindelijk lijkt het huwelijk tussen Anna en haar vriend Joseph plaats te kunnen vinden. Regisseur Glazer tovert een aantal bochten uit de hoge hoed. Via een geheime minnares, een aantal begraven brieven en andere verhaalwendingen komt het verhaal ten einde. Voor de toeschouwer blijft er slechts verbijstering over. Bij de aftiteling is er slechts het woord “onzin” dat blijft hangen. En daarmee is Birth rond. De eerste en de laatste scène lopen vrijwel naadloos in elkaar over. De toeschouwer heeft 100 minuten naar gebakken lucht en “onzin” gekeken. De enige die op tijd de juiste beslissing heeft genomen is de overleden echtgenoot. Na een fris partijtje joggen is hij erbij gaan liggen om verder geen deel te hoeven uitmaken van deze film.

Film / Films

Creatief met borduurnaald

recensie: Brodeuses

De kleine gebaren. De Franse film Brodeuses is een film vol details, intieme observaties en menselijke gebaren. Twee personages, een dorpje in Frankrijk, een eenvoudig verhaal en een oog voor mooie plaatjes. Het maken van een film lijkt soms eenvoudig. Regisseuse Eléonore Faucher maakt met Brodeuses duidelijk al die elementen te hebben verzameld voor een fraai opgenomen en mooi vertelde, verrassende Franse film.

~

Het verhaal is eenvoudig. Claire, amper 17 jaar, woont al een aantal maanden zelfstandig. Ze heeft telefonisch contact met haar ouders en ziet af en toe haar jongere broer. Ze werkt in een supermarkt en buiten op het land. Ze snijdt kool en ruilt deze tegen konijnenhuiden. Door deze huiden te versieren komt ze aan inkomen. Na een vrijpartij met de slagersjongen uit diezelfde supermarkt blijkt ze zwanger. Deze jongeman wil voor de abortus betalen, maar verder geen verantwoordelijkheid dragen. Claire, roodharig, sproeten en kleurig gekleed, deelt haar geheim verder alleen telefonisch met haar verhuisde vriendin. Ze maakt kennis met mevrouw Melikian, stijlvol en zwart gekleed en komt bij deze borduurster (brodeuse) in dienst. Mevrouw Melikian heeft haar zoon verloren bij een motorongeluk en rouwt nog.

Leeftijdsloos

~

Twee vrouwen die samen werken aan een tafel en een eigen verhaal hebben. Langzaam worden details duidelijk en blijken de twee vrouwen gesteld op elkaar. Respect en vriendschap blijken leeftijdsloos. Claire vertelt te willen bevallen als mevrouw X om daarna haar kind af te staan. Mevrouw Melikian vertelt het verhaal van haar zoon, ontmoet een vriend van haar zoon die bij het ongeluk betrokken was en leert door Claire om te gaan met haar verdriet. In een van de laatste scènes neemt Claire een besluit over het kind.

Bouwstenen

Eléonore Faucher debuteert met deze bioscoopfilm. In 2000 begon ze met het schrijven van het scenario. Vier jaar (in Frankrijk) of vijf jaar (in Nederland) later komt de film in de bioscopen. Brodeuses is een kleine film met twee goed uitgewerkte personages. Twee vrouwen die een verhaal te vertellen hebben. Het grote leeftijdsverschil en de verschillen in achtergrond blijken bouwstenen voor een steeds hechter wordende relatie. Claire overwint met haar charme, achteloosheid en jeugdige enthousiasme de scepsis van haar oudere werkgeefster. Mevrouw Melikian toont Claire het belang van creativiteit, maar ook van oprechtheid. Het verlies van haar zoon tekent haar leven en is voor Claire de les, dat kinderen belangrijk mogen zijn.

Van alledag

Naast deze twee vrouwen zijn de overige personages in de film niet echt uitgewerkt. De ouders van Claire, de slagersjongen en haar broertje spelen marginale rollen en komen in beeld om het verhaal verder te helpen. De thema’s zijn in lang niet alle gevallen vrolijk, maar wel van alledag. Lola Naymark (Claire) en Ariane Ascaride (mevrouw Melikian) spelen twee mooie vrouwen. Faucher is er bovendien in geslaagd het verhaal prachtig in beeld te brengen. Er wringt geen scène, geen beeld lijkt overbodig en het verhaal ontwikkelt zich volkomen logisch. Brodeuses, of: hoe borduren en alledaagse gebeurtenissen kunnen leiden tot een verrassende film.

Film / Films

Te veel clichés in Bollywoodspektakel

recensie: Bride And Prejudice

Jane Austen schreef lang geleden het boek Pride And Prejudice. Voor het zien van de film Bride And Prejudice is het niet noodzakelijk om iets van de roman te weten. Het uitgangspunt van het boek is overgenomen en er is een nieuw verhaal van gemaakt. De thema’s zijn naar het jaar 2005 verplaatst en het verhaal is omgevormd tot een Bollywoodspektakel vol kitsch, glitter en glamour.

~

Het verhaal is simpel. Vader en moeder hebben vier dochters. De meisjes zijn mooi, hebben gestudeerd en zijn – vooral – maagd. Moeder wil haar dochters laten trouwen met vooraanstaande mannen. Deze kandidaten moeten over een goede naam en over veel geld beschikken. Vader is de relativerende factor binnen het gezin. Hij is degene die verbaal zijn vrouw van repliek dient en zorg draagt voor het gevoelsgeluk van zijn dochters. Vader is een goede sul, maar heeft het hart op de juiste plaats.

Verliefd

~

Natuurlijk worden de meiden verliefd op de verkeerde kandidaten. Verkeerd in de ogen van moeder althans. De kandidaat met het meeste geld is het minst bereikbaar. De minder gefortuneerde man is dat wel, maar komt in de ogen van moeder niet in aanmerking om een van haar dochters te mogen kapen. En dan is er nog de mogelijkheid dat een van de dochters als oude vrijster zal eindigen.

Saturday Night

Regisseur Gurinder Chadha heeft te weinig keuzes gemaakt. Hij lijkt te hebben gekozen voor een soort uitbundige vakantiefilm over India, een combinatie van de televisieserie Fame en de film Saturday Night Fever. En die keuze werkt twee of drie keer. De scènes zijn kleurrijk en er is gebruik gemaakt van veel figuranten. Na twee of drie keer deze truc te hebben uitgehaald, is het wachten op andere oplossingen, op creativiteit in beeld. Dat blijkt in de film niet te gebeuren. Bride And Prejudice is vanaf dat moment een voorspelbare film. Natuurlijk komen de meiden aan de man, zweet moeder peentjes over de beurzen van de kandidaten, ziet vader alles gelaten en relativerend aan en komt alles op zijn pootjes terecht. Chadha heeft de locale kleur van India naar de grandeur van Hollywood geknipt, elke locatie kan van het ene op het andere moment veranderen in een dansvloer en elke acteur of actrice blijkt ook te kunnen zingen. Camp, kitsch, glamour, glitter en dat alles bij elkaar en voor 100 procent voorspelbaar.

Bollywood

Bride And Prejudice heeft een hoog campgehalte. Als bezoeker in de bioscoop is het aanvankelijk vermakelijk om de verwachte keuzes te volgen, de verwijzingen naar Fame en Travolta te herkennen. De toeschouwer weet echter binnen 10 seconden of er uiteindelijk een huwelijk uit een eerste contact zal komen. Bride And Prejudice is een film die de Bollywoodmarkt in Nederland moet gaan vergroten. Volgens kenners gaan er miljoenen om in deze Bollywoodwereld. De film flopte echter in Amerika. Te veel clichés en te weinig origineel. De film lijkt ook in Nederland weinig kans te hebben. Deze poging om te komen tot een bestuiving van Indiase culturele normen en de financiële Amerikaanse ranzigheid is volkomen mislukt.

Film / Films

De hemel ontnomen

recensie: Turtles Can Fly

In een dorp op de grens tussen Iran en Turkije leven kinderen tussen hoop en vrees. Er woedt een oorlog en de Amerikanen kunnen elk moment binnenvallen om de bewoners te bevrijden. Er zijn al een aantal kinderen slachtoffer van de oorlog. Blind, zonder armen of anderszins gehandicapt door rondvliegende oorlogsmijnen. Het opruimen van deze mijnen is tevens een bron van inkomsten. De ouderen in het dorp kijken naar een televisie terwijl de kinderen het nieuws beleven.

~

Regisseur Bahman Ghobadi neemt geen stelling in Turtles Can Fly. Hij vertelt met veel ironie en in prachtige beelden het verhaal van een groep kinderen. Er is hiërarchie, er is humor, er is hoop en de kinderen zoeken hun weg tussen de mijnen, het nieuws en dreiging van nieuwe aanvallen. Hij laat de chaos bij de volwassenen zien, terwijl de kinderen inventiever blijken om te gaan met de steeds veranderende omstandigheden. Het opruimen van mijnen is niet alleen gevaarlijk, het levert ook wat geld op. En natuurlijk kost dat slachtoffers, maar de kinderen blijken met de risico’s om te willen gaan.

CNN

~

De ouderen willen vooral televisie kijken. Ze geloven de waarheid van CNN en niet de waarheid die in hun voortuin plaatsvindt. Satellite, een rol van Soran Ebrahim, is dertien jaar. Hij is de handige jongen die door de ouderen van het dorp wordt gevraagd om een antenne te richten of een schotel te plaatsen. Hij laat de kinderen van het vluchtelingenkamp mijnen ruimen en onderhandelt met handelaren over de prijs. De kinderen strijden om te overleven. Een mijn is het gevaar, maar levert geld op. Satellite heeft een bril, een fiets en overwicht. Hij bepaalt, ritselt en houdt de oorlog weg uit het kamp door de kinderen bezig te houden.

Leugens

Veel van de kinderen zijn al slachtoffer. “De oorlog heeft ons de hemel ontnomen,” is een treffende uitspraak van een van de kinderen. Ze hebben daarnaast in veel gevallen hun ouders verloren. Regisseur Ghobadi brengt al dit leed onomwonden in beeld. Ouders en kinderen zijn beide slachtoffer van de oorlog. De ouderen willen het nieuws, dus geeft Satellite ze het nieuws. Hij vertaalt boodschappen van CNN, zodat de oudjes hem met rust laten. Hij begrijpt als enige dat nieuws geld is. Zelfs als het nieuws leugens zijn.

Schildpadden

In Turtles Can Fly zijn veel memorabele scènes te zien. Een vierjarig blind kind slaapt met een touw om zijn enkel. Hij zou op een landmijn kunnen lopen als hij slaapwandelt. Satellite hoort de Amerikaanse helicopters en noemt dit “het geluid van Amerikaanse paspoorten.” Een van de meisjes uit het dorp wil de strijd opgeven. Ze wil vluchten, maar zit gevangen in het kamp. Als schildpadden zouden kunnen vliegen, zou zij een uitgang kunnen vinden.

Kiezen

Turtles Can Fly, op het meest recente Filmfestival Rotterdam terechte winnaar van de Publieksprijs, werd met minimale middelen opgenomen. De beelden zijn echter overdonderend. De landmijnen, de oude tenten in het kamp en de verwaarloosde kinderen leveren schrijnende beelden op. Regisseur Ghobadi komt niet met boodschap. Hij laat de resultaten zien van een wereld, die kiest voor wapens en niet voor kinderen. Turtles Can Fly is een prachtige film met een echte boodschap. De film brengt geen nieuwe inzichten, maar laat opnieuw de wonden zien die elke oorlog slaat.

Bij het kijken naar Turtles Can Fly is er eerst wat irritatie. Het exploiteren van deze slachtoffers lijkt niet van goede smaak te getuigen. De chaos, het geschreeuw en de anarchie waarin de kinderen leven, zijn echter zo schrijnend, zo levensecht in beeld gebracht, dat de kijker wordt meegevoerd naar de wanhoop en de ellende in het kleine dorp. Een gemeenschap in tenten, op de grens van een aanval van of een bevrijding door de Amerikanen.

Film / Films

Neuzen boven rode wijn

recensie: Sideways

Miles geeft Engelse les. Zijn leerlingen zijn niet echt geïnteresseerd, dus de lessen kruipen voorbij. De grootste wens van Miles is om zelf te publiceren. Hij leurt met een manuscript bij een uitgever, maar krijgt telkens nul op rekest. Het echte talent van Miles ligt bij de wijn: hij kan een aardige wijn proeven, kan daar smakelijk over vertellen en heeft voldoende vrije tijd om zo af en toe de neus flink diep in het glas te steken. Als zijn vriend Jack gaat trouwen neemt Miles hem een week voor de bruiloft mee op reis. Een trip voor vrienden, afscheid van het bestaan als vrijgezel. Vriendschap en goede wijn is de combinatie waar de twee mannen naar op zoek zijn.

~

Miles (Paul Giamatti) wil proeven, een goed glas wijn drinken. Jack (Thomas Haden Church) wil vooral genieten van zijn laatste week als vrijgezel en wil nog één keer met een vreemde vrouw naar bed. Voor Miles is het rijden naar een volgende wijngaard in California een trip op weg naar een belofte, een autorit naar de perfecte fles. Voor Jack is het een volgende mogelijkheid om een vrouw te ontmoeten met wie hij plat kan. Het is zijn laatste reis als vrijgezel, hij houdt van zijn aanstaande vrouw, maar zegt nog een week te hebben om de beest uit te hangen.

Losers

In Sideways komen een aantal vreemde talenten bij elkaar. Regisseur Alexander Payne maakte in 2003 About Mr. Schmidt met Jack Nicholson. Paul Giamatti maakte vorig jaar indruk in American Splendor. Een regisseur die een film maakt over een loser, een acteur die vooral bekend is door zijn rollen als loser. Sideways is een film over eenlingen, over einzelgängers. Payne heeft een script geschreven over twee mannen, die denken vrienden te zijn. Ze lijken te zorgen voor elkaar, maar gaan compleet hun eigen gang. Het is een verhaal over twee mannen, vrienden, die weinig meer gemeen hebben. Samen op pad, maar vooral alleen. Er is terechte twijfel over de vriendschap, de onmacht om elkaar de waarheid te vertellen en de zekerheid van respect voor elkaar.

~

Miles is de schrijver, de dromer. Hij heeft jaren gewerkt aan zijn boek, een grote Amerikaanse roman. Hij heeft het niet getroffen met zijn uitgever en belt om telkens dezelfde afwijzing te horen. Jack is een acteur, speelde in soaps en is nu afgezakt naar het inspreken van zeepcommercials. Zijn stem is zijn kapitaal en die stem heeft hij altijd bij zich. Hij probeert ‘de vrouwtjes’ nog steeds te imponeren en vergeet daarbij huis, haard en echtelijk bed. Twee antihelden op reis, twee mannen die denken elkaar te kennen, maar een eigen agenda hebben. Miles is zo bezig met proeven, dat hij prachtige vrouwen over het hoofd ziet.

Gewone mensen

Sideways is een simpel, maar prachtig verteld en gefilmd verhaal. Sideways is zo’n film waarbij het einde zich langzaam aankondigt en de toeschouwer bij elke scène meer gaat genieten. Zo’n film die met gemak een half uur langer zou mogen duren, en daarvoor vooral complimenten verdient. Sideways verdient niet alleen complimenten, maar ook volle zalen. Regisseur Payne heeft met behulp van een fantastische cast een prachtige film gemaakt. Sideways is een film over gewone mensen in eerlijke avonturen. In Hollywood is dat uitzonderlijk. In de Nederlandse bioscopen ook.

Kunst / Expo binnenland

Beveiliging is overal

recensie: On Patrol

Veel trams in Amsterdam hebben tegenwoordig een vaste controleur die je strippen afstempelt of, in mijn geval, je OV-kaart wil zien. Andere hebben stempelautomaten. Stap je de tram in, dan is het dus steeds de vraag of je je kaart moet laten zien of niet. Dat was ook het geval toen ik de tram nam naar On Patrol, een groepstentoonstelling in het Amsterdamse centrum voor beeldende kunst De Appel.

Toen ik de tram binnenstapte zag ik geen loket. Wel stonden er een stuk of vijf mannen in donkerblauw tenue, duidelijk van één of andere beveiligingsinstantie. Eén van hen zat naast de ingang. Ik twijfelde even of dit misschien tramcontroleurs waren en of ik ze mijn kaart moest laten zien. De man naast de ingang moet mijn twijfel hebben opgepikt, want hij groette me. Ik groette terug en besloot maar te gaan zitten. Vanaf mijn stoel bekeek ik ze nog even. De blauwe pakken waren niet zoals die van de politie, maar daarentegen leken het me ook geen controleurs. Er stond wel een afkorting op hun uniform, maar die zei me niets. Ze stapten uit bij halte Museumplein.

Eigenlijk maakte het me ook niet zoveel uit waar ze van waren. Mensen in blauwe pakken zijn altijd wel ergens goed voor. Ook al wist ik niet waar ze van waren, desgevraagd had ik ze m’n OV of identiteitskaart laten zien. Ik zou ze blind vertrouwen en aannemen dat ze de trams veilig hielden of iets dergelijks. Het zal wel goed zijn. Ik vergat het voorval, en had er waarschijnlijk nooit meer aan gedacht, ware het niet dat ik in On Patrol nu juist geconfronteerd werd met hedendaagse kunstenaars die zich met allerlei facetten van veiligheid en onveiligheid bezighouden. Deze tentoonstelling onderzoekt de vele verschillende systemen die toezicht houden op onze samenleving.

Beveiligingskledij

Jill Magid, Evidence Locker, 2004

Nicoline van Harskamp bijvoorbeeld gebruikt in een nieuw project juist uniformen die lijken op kleding van beveiligingsbeambten. Ze stak hangjongeren in een pak dat zowel iets weg heeft van urban sportkleding als van stadswachten of controleurs. Vervolgens werden de jongeren gefilmd terwijl ze ‘samenschoolden’, zodat we de reacties van voorbijgangers kunnen bestuderen. Team Samenscholing Randstad is niet bepaald een project om van in vervoering te raken: de reacties zijn voorspelbaar en er gebeurt eigenlijk vrijwel niets. En toch, door het tramritje eerder op de dag krijgt een werk als dit meer relevantie. Al is het misschien niet precies wat Van Harskamp met het project wil zeggen, mede door haar werk werd ik me ervan bewust dat beveiligingsmensen overal zijn en dat dit soort beveiligingssystemen misschien inderdaad makkelijker vertrouwen van burgers krijgt dan goed is.

Kille functionaliteit

De Amerikaanse Jill Magid maakt gebruik van een ander beveiligingssysteem. Ze laat films zien die zijn opgenomen met de 242 bewakingscamera’s die door de politie geplaatst zijn in het centrum van Liverpool. Magid wordt op deze films gevolgd en zelfs met ogen dicht door de straten geleid. De kille functionaliteit van de bewakingscamera’s verdwijnt en het lijkt alsof ze juist liefdevol bekeken wordt.

Bankoverval

Voor het werk Bank Job (1999) werd Janice Kerbel zelf voyeur: ze deed jarenlang onderzoek naar een bank in Londen. Ze verzamelde foto’s, plattegronden, dienstregelingen en beschreef in detail het toezichtssysteem van de bank. Zo ontstond een verzameling materiaal dat een zorgvuldige voorbereiding vormt voor een bankoverval. Zelfs een vluchtplan naar een dorpje in Spanje is geheel uitgewerkt.

Zoeklicht

Minder interessant dan de voorgaande voorbeelden is de bijdrage van de van oorsprong Bulgaarse Ergin Çavuþoðlu. Deze kunstenaar vulde één van de zalen met een drie wanden bedekkend videowerk. We worden omringd door een nachtelijke lucht waarin lichtjes bewegen, waaronder een zoeklicht van een helikopter. Het is verbazend dat zo’n groot werk zo weinig aangrijpend blijkt. Er is weinig te zien aan de film en ik voelde me als toeschouwer nauwelijks aangesproken. De bedoeling werd me niet duidelijk, ook niet uit het begeleidende bijschrift.

Overtuigend totaal

Naast de vier genoemde deelnemers bevat de expositie werk van nog tien andere veelbelovende danwel meer gevestigde kunstenaars. Al zijn niet alle werken meteen indrukwekkend, On Patrol overtuigt vooral als totaal. Doordat elke kunstenaar een eigen deel van onze surveillance-samenleving belicht, ontstaat een veelzijdige expositie die doet nadenken over onderwerpen waarover we normaal gesproken nou juist liever niet teveel willen nadenken.

Theater / Voorstelling

Naar de kloten

recensie: Hurly Burly

.

~

Hoofdrolspelers Ivar van Urk, Kees Boot en Michiel de Jong hebben de stichting De Praktijk in het leven geroepen om subsidie te kunnen aanvragen voor het maken van het toneelstuk Hurly Burly. Zij wilden dit op Broadway succesvolle en het ook later verfilmde verhaal erg graag in Nederland op de planken brengen. De mannen zijn erin geslaagd om een goede Nederlandse remake te maken. De acteurs (eind 20, begin 30) hebben allemaal ruime theaterervaring, maar zijn vooral ook bekend van televisieseries als All Stars, Baantjer, Onderweg naar morgen en Oppassen. Het verhaal hebben zij van Amerika in de jaren 80 naar het heden in Nederland verplaatst. De dialogen gaan nu over terrorisme in plaats van de kernbom en over BN’ers. En het belangrijkste: de scherpe teksten zijn uitstekend vertaald naar het Nederlands en raken hun kracht niet kwijt.

Sneue stuntelende figuren

~

Hurly Burly is een realistisch, goed te volgen en overtuigend geacteerd verhaal. De situaties zijn herkenbaar, daar hoef je je niet iedere avond voor kapot te snuiven en te zuipen. Het loopt bij deze vrienden alleen wel erg uit de hand. Wat een eikels het ook allemaal zijn, ergens voel je wel sympathie voor deze sneue stuntelende figuren. Konden ze zichzelf maar zien, dan was er misschien nog hoop op verandering. Zelf vinden ze dat ze goed bezig zijn, maar iedereen die het stel vanaf een afstandje bekijkt ziet dat ze zichzelf naar de kloten helpen. Ze discussiëren over politiek en karma, maar eigenlijk is dat alleen maar dikdoenerij. Het interesseert ze geen bal. Zolang ze zelf maar interessant lijken en lekker kunnen klagen over hun slechte leven. Het liefst gil je tegen ze dat ze moeten stoppen met zeuren en hun leven moeten oppakken. Maar zwelgen, afreageren en vluchten lijkt voor deze mensen een aantrekkelijkere optie.

Uitputtingsslag

De voorstelling duurt ruim twee uur en dat is een behoorlijke uitputtingsslag. Je krijgt als kijker een enorme dosis cynisme, frustratie en woede te verwerken. Het eerste deel van het stuk is nog redelijk luchtig; de komische noten vallen vaak in het begin. In het tweede gedeelte slaat de dramatiek en wanhoop echt toe. Ik neem aan dat De Praktijk het publiek niet depressief naar huis wil laten gaan, maar juist vol hoop en bewustzijn. Toch voel ik mij behoorlijk verlamd als ik naar buiten loop. Ik moet echt moeite doen om het nare gevoel van me af te schudden. Het spel van de acteurs is zo intens dat de sfeer langzaam onder je huid kruipt en als dan na die rustige start opeens de paranoia en agressie toeslaat, dan gaat dit je niet in de koude kleren zitten. De voorstelling eindigt ook op een troosteloos moment. Is er nog hoop voor deze mensen of sukkelen ze zo verder? Waarschijnlijk het laatste. Dit stemt me droevig, want dit is maar al te vaak het geval. Sommige mensen zullen nooit wakker worden uit hun desillusie, ook al sla je ze met een mokerhamer. Doodmoe wil ik eigenlijk zo snel mogelijk onder de wol wegkruipen. Lekker zwelgen in al deze ellende.

Hurly Burly is nog tot en met 4 maart 2005 in de theaters te zien.

Boeken / Fictie

Wraak en beheersing

recensie: Tomas Lieske - Mijn soevereine liefde

Over iets minder dan een maand viert Nederland haar zeventigste boekenweek. Het thema van dit jaar is de vaderlandse geschiedenis en nu al zie je her en der boeken verschijnen die prima binnen dat thema passen. Mijn soevereine liefde van Tomas Lieske speelt weliswaar in Spanje, maar gaat over een man die een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van de Nederlanden. Filips II, koning van Spanje.

Mijn soevereine liefde is een novelle. Nu heb ik dat formaat zelf altijd wat vreemd gevonden: het is te lang voor de titel ‘kort verhaal’, maar het is ook geen roman. Het verhaal dat Tomas Lieske vertelt heeft op zich wel allerlei kenmerken van een kort verhaal: een beperkt aantal hoofdpersonen, een beknopte intrige en een onverwacht einde. Laten we Mijn soevereine liefde maar gewoon een verhaal noemen.

Stijf

Dat verhaal gaat over de Haagse instrumentenmaker en wiskundige Marnix de Veer, die in de zestiende eeuw kennismaakt met kroonprins Filips II van Spanje en met hem meereist naar het hof in Madrid. Nu hebben geschiedenislessen mij altijd het idee gegeven dat Filips een stijve katholieke koning was die altijd zwart droeg en elk vermaak zondig vond. De man had inderdaad vreselijke last van jicht, en daarom lijkt het op schilderijen ook alsof hij geen scharnieren in zijn nek heeft, maar die stijfheid van karakter blijkt niet helemaal juist. Felipe blijkt twee kanten te hebben:

~

Hij was een plichtsgetrouwe zoon en echtgenoot, maar ook een gewone dekhengst die met tal van vrouwen avonturen had en die zich vermaakte in nachtelijke steden als een pooier en een op hol geslagen vrouwenjager.

Het is het beeld dat Marnix de Veer van hem heeft. De instrumentenmaker schrijft zijn eigen verhaal over Felipe. Dat verhaal gaat over hun vriendschap en de bijzondere manier waarop El Rey met die vriendschap onvoorwaardelijke trouw weet af te dwingen:

Hij had zich een gedragspatroon eigen gemaakt waarbij hij belangstelling, vriendelijkheid en liefde gaf, niet allereerst omdat dat zijn eigen altruïstische natuur was, maar vooral omdat hij daarna aandacht, gehoorzaamheid en liefde kon terugeisen.

Ook van Marnix krijgt Felipe onvoorwaardelijke trouw, maar wel met een zwart randje. Wanneer Marnix verliefd wordt op de hofdame Isabel Osorio, neemt Felipe haar van hem af om zelf te gebruiken. Marnix is woedend, maar kan niet anders dan zich erbij neerleggen. Of heeft hij toch een soort van wraak in petto?

Bos draden

Mijn soevereine liefde is niet alleen kort, het is ook erg plotseling afgelopen. Net wanneer je denkt dat Marnix op de een of andere manier wraak kan nemen voor zijn verlies, sla je de laatste bladzijde om. Je tast in het duister omtrent zijn motieven om dit verhaal überhaupt op te schrijven, en daar komt nog bij dat je na het slot nog met een hele bos onafgewerkte draden zit: Marnix ziet zijn geliefde jaren later terug, maar meer dan een kort en oppervlakkig gesprek weten ze niet te voeren. Marnix geeft jarenlang les aan de dochters van Felipe en ziet hun seksualiteit ontluiken, maar hij speelt de naïeve en vooral beheerste leraar wanneer de meisjeslijven over hem heen buitelen. Hij doet niets.

Felipe heeft van Marnix onvoorwaardelijke trouw gekregen, maar tegelijk smeult tussen de regels door toch een onvrede met dat keurslijf. In goed geplaatste tussenwerpingen en met subtiele woordkeuze weet Lieske van Marnix de Veer een vervelende man te maken: een norse, egocentrische denker die af en toe driftig en bot uit de hoek kan komen. Met al die nare karaktertrekken zou je haast verwachten dat Marnix zijn kans grijpt om glorieus te triomferen over Felipe. De spanning die het verhaal oproept tussen de gezworen trouw en de verbitterde gevoelens is bij tijd en wijle dan ook te sterk: het is soms niet geloofwaardig meer dat Marnix zich inhoudt terwijl je weet dat hij niets liever zou doen dan Felipe te laten boeten voor zijn diefstal van Isabel Osorio. Maar misschien is dat juist wel de ultieme wraakoefening: weten dat je de tegenstander kunt kwetsen, maar het niet doen.

Begrip

Marnix de Veer is een onaangenaam figuur. Bovendien blijkt uit de woorden van Marnix dat hij vooral lust voelt voor de hofdame, van echte verliefdheid lijkt geen sprake. Hij spreekt over haar borsten en haar haren, maar rept met geen woord over andere kwaliteiten. Zijn chagrijn en egoïsme worden dus niet gecompenseerd door een nobel doel. Is het flauw om een boek weg te leggen omdat je niet kunt sympathiseren met de hoofdpersoon?
Mijn soevereine liefde is een verhaal over een subtiele wraakoefening, beheerst opgeschreven in de bekende Lieske-stijl, die soms wat plechtstatig aandoet. Maar wat blijft er van de wraakoefening over als de wreker noch zijn motieven begrip oproepen?