De heropening van SMART Project Space in het voormalig Pathologisch Anatomisch Laboratorium wordt gevierd met het stedelijk project ADAM. Het nieuwe gebouw op de hoek van de Arie Biemondstraat en de Nicolaas Beetsstraat vormt het vertrekpunt voor de tentoonstelling ADAM, die zich op verschillende locaties in de stad bevindt. Vanaf het Mercatorplein tot aan het Stork-terrein zijn de werken van de 33 deelnemende kunstenaars uit binnen- en buitenland te vinden. Om het overbruggen van de afstand te vergemakkelijken, kun je bij de SMART Project Space een ongemakkelijke witte fiets lenen, de zogeheten funky fiets.

Wie zoekt..

Job Koelewijn (NL), Jump (2005). Installation, wooden structure, mirrors, grass and water.

De locaties waar ADAM zich genesteld heeft zijn divers en verrassend – soms duidelijk aanwezig, dan weer bijna of werkelijk onvindbaar. Voor al het andere komt het gebruikmaken van de middelen die door de stad geboden worden, op de eerste plaats. Waar anders is er meer behoefte aan natuur dan op het Stork-industrieterrein? Job Koelewijns JUMP biedt een illusionaire zee aan ruimte en groen midden in het gigantische INIT-kantoorgebouw. Het werk prikkelt je te ontdekken waar de mogelijkheden liggen binnen de stedelijke beperkingen. De ruimte lijkt eindeloos, maar kan toch zijn benauwdheid niet van zich afschudden.

Lucy Wood (UK), You Would If You Could, but You Can’t So You Won’t (2005). Glass bridge; steel construction, glass tubes.

You would if you could, but you can’t so you won’t van Lucy Wood onderzoekt de betekenis van het wonen in de binnenstad (waar je zonder gêne door elkaars keukenraam naar binnen kunt kijken). Door middel van een drijvende brug op de Beulingsloot (tussen de Singel en de Herengracht) wordt de indruk gewekt dat de afstand tussen de aangelegen huizen, en bijbehorende bewoners, te verwaarlozen is. De brug ligt echter net iets van beide kanten af en maakt hierdoor betreding, of beter gezegd toenadering, onmogelijk.

De DazzleSHELTERs van Marco Cops zijn ‘woningen’ voor daklozen. Ouderwetse kartonnen dozen die voor het oog worden verborgen door middel van foto’s van de omliggende omgeving. Dit project is zo geslaagd dat de werken naadloos opgaan in de omgeving. Zo naadloos dat ‘onvindbaar’ een geschiktere term lijkt.

Identiteit / nationaliteit

Marco Cops (NL), DazzleSHELTER (2005).

Deze en de andere aanwezige kunstwerken bieden inzicht in hoe de bewoners van een stad invloed op hun omgeving kunnen uitoefenen, maar proberen ook te ontrafelen op welke wijze de omgeving henzelf beïnvloedt. Het werk van Koelewijn is hiervan een uitstekend voorbeeld. ADAM poogt geenszins verbeteringen voor het stedelijke klimaat aan te dragen, maar lijkt enkel een andere kijk op de dynamiek van de stad te willen geven.

Vragen over de identiteit van de stad worden ook op demografisch niveau uitgevochten. Hoe functioneert een stad waar 40% van de bewoners een andere nationaliteit heeft dan de Nederlandse? Costa Veces installatie Revolucion – Patriotisme creëert een land in een land waar de buitenlandse bewoners van de stad, die anders door het ontbreken van kiesrecht uitgesloten worden van de politieke en sociale besluitvorming, de touwtjes in handen kunnen nemen (door het instellen van een eigen parlement). Een wekelijkse advertentie van Liv Harlev in the Amsterdam Times (de Engelstalige expat-krant) doet een direct beroep op de al dan niet aanwezige betrokkenheid van de vele buitenlandse zakenlui die een ’thuis’ in Amsterdam hebben gevonden.

…zal vinden?

Jammer genoeg is niet in alle gevallen sprake van een meerwaarde door de locatie. Het werk van Wael Shawky The Cave in de inkijk van de SKOR wordt verpest door slechte lichtinval en rumoer van het voorbijtrekkende verkeer. Het tegenlicht maakt de videoprojectie tot een vaag schijnsel. Ook het geluid is slecht hoorbaar, waardoor het ondertitelde verhaal uit de Koran voor velen van ons vooralsnog onbekend zal blijven. Bij veel andere werken is het een kwestie van geluk of gelegenheid om ervan te mogen genieten. Zo worden de video’s van A.P. Komen en Karen Murphy afgespeeld in verschillende trams. Het blijft echter een toevalstreffer om in de juiste tram terecht te komen.

Het project ADAM is prijzenswaardig door de vele verschillende benaderingen die ontwikkeld zijn om de relatie tussen de stad en haar bewoners te onderzoeken en bloot te leggen. Maar deze uitvoerigheid heeft ook zijn nadelen: zelfs fietsend vallen alle locaties niet in een dag te bezichtigen. De soms goed verstopte plekken kunnen leiden tot frustratie. Het is zaak om de wens alles van het project in een dag op te zuigen te laten varen, en ADAM te beleven zoals men de stad Amsterdam zelf beleeft: fragmentarisch en voor ieder als een unieke en andere ervaring.

Er werden aanvankelijk acht kunstenaars kunstenaars uitgenodigd om te exposeren in het gebouw van de Appel, een kunstinstelling in Amsterdam die hedendaagse kunst toont en curatorcursussen geeft. Met die informatie in je achterhoofd is het niet vreemd dat de expositie onderhevig is aan een concept. De tentoonstelling gaat in dit geval over globalisering, vervagende (culturele) grenzen en verhoogde mobiliteit. Daarom maakten de samenstellers de expositie zelf ook mobiel en onderhevig aan verandering. Het is de bedoeling dat bij elk van de drie tussenstops die de tentoonstelling tijdens haar Europese tournee maakt de samenstelling verandert. In juni 2006 komt de expositie dan in een geheel nieuwe samenstelling terug waar ze begon.

Verhalen

De kunstwerken die in On Mobility zijn verzameld vallen vooral op door hun narratieve karakter. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is het werk van het kunstenaarsduo Castro/Olafsson. Zij hebben een audio-installatie gemaakt met opnames van werknemers van een visverwerkingsfabriek in IJsland, die afkomstig zijn uit alle windstreken van de wereld. Een tiental werknemers vertelt in een uur durend interview hun levensverhaal, onder andere over de omzwervingen die ze hebben gemaakt voordat ze bij de visfabriek verzeild raakten.

videostill uit ‘Passage’ – Nasrin Tabatabai

Dit type engagement – het engagement met de ‘nomadische’ medemens – hanteert ook de kunstenares Nasrin Tabatabai. Zij portretteert in haar videowerk Passage een uitgeprocedeerde asielzoekster uit Iran die straatkranten verkoopt. Deze vrouw is niet alleen financieel afhankelijk van het winkelende publiek, het is ook haar enige manier om met mensen in contact te komen. Als een ‘normaal’ lid van de gemeenschap knoopt ze met het winkelende publiek praatjes aan over koetjes en kalfjes. Wanneer de gesprekken te serieus dreigen te worden (als het bijvoorbeeld gaat over de reden waarom ze niet in haar geboorteland is bij haar kinderen) klapt ze compleet dicht. Aan het eind van de film weet je nog steeds niet wat haar naar een ver land heeft gedreven.

videostill uit ‘Trinity’ – Bik van der Pol

De getoonde verhalen zijn niet allemaal van persoonlijke aard. Zo toont Bik van der Pol toont een (kunst)documentaire over de test van de allereerste atoombom, gehouden op een lap woestijngrond in de Amerikaanse staat New-Mexico. De testsite wordt tweemaal per jaar opengesteld voor het publiek en is in een ware toeristische trekpleister veranderd. Van der Pol toont een grimmig surreëel tafereel waarbij enkele honderden mensen een lege vlakte doorwaden met Geigertellers. Met de bezoekers komen ook de verhalen mee over wat er zich 60 jaar geleden op de bewuste locatie heeft afgespeeld.

Illustratief

videostill uit ‘(M)RE-Tourism’ – Multiplicity

Een van de weinige werken die echt de grens tussen beeldende kunst en documentaire opzoekt, is het werk van de groep Multiplicity. Daarin wordt onderzoek gedaan naar hoe Marokkaanse gastarbeiders zich opstellen tegenover hun moederland. Deze mensen – ruim twee en een half miljoen in totaal – gelden in Marroko als de belangrijkste investeerders. Hun bijzondere verhouding tot Marokko komt terug in de architectuur die in hun opdracht wordt gebouwd; een vreemde mengeling van Westerse en Oosterse invloeden. De huizen lijken het bizarre midden te houden tussen een gebouw uit Disneyland en een Vinex nieuwbouwwoning.

Het enige kunstwerk waar het verhaal slechts aanleiding is, is dat van Tiong Ang. Zijn video-installatie bestaat uit twee zwevende schermen waarop een roeiende vrouw te zien is, een jonge en een oude. De oudere vrouw en de adolescent zitten beide in hetzelfde schuitje. Doordat de schermen tegenover elkaar zijn geplaatst, is het moeilijk op te maken of er nou wel of geen spanning tussen de twee personen bestaat. Er is sprake van “een kritische maar nerveuze afstand”, aldus Tiong Ang.

Persoonlijke intentie

Hoewel de intentie van de curatoren duidelijk is, blijft de vraag wat voor de kunstenaars precies de reden is geweest om hun ‘verhalen’ vast te leggen en met een publiek te delen. In veel werken lijkt sprake te zijn van een mix van voyeurisme, nieuwsgierigheid en betrokkenheid. Als beschouwer dien je over een lange adem te beschikken.