Menig stuk is aan dit spanningsveld tussen ambitie en de (on)macht om deze te verwezenlijken gewijd, niet in de laatste plaats de koningsdrama’s van Shakespeare: Henry IV tot en met VIII, Richard II en III en King John. Het Nieuw Utrechts Toneel onderzoekt in hoeverre de wrijving tussen ambitie en macht aanwezig is bij hedendaagse wereldleiders en of hun levenswandel de aanleiding kan zijn voor een hedendaags koningsdrama. Van 17 tot en met 21 oktober onderwerpt het NUT onze vorst Willem-Alexander aan dit onderzoek, na eerder ook de Shakespeariaanse kwaliteiten van onder andere bankiers en sporters onder te loep te hebben genomen.

Nieuwe meesterwerken

Het NUT is zelf ook niet wars van enige ambitie en presenteert de nieuwe William Shakespeare: toneelschrijver Jibbe Willems. Hij zal de machthebbers van nu vereeuwigen in nieuw geschreven repertoirestukken die in de verre toekomst nog steeds zullen worden opgevoerd. Net zoals Shakespeare werd bijgestaan door auteurs die in relatieve anonimiteit zijn gebleven, wordt Willems bijgestaan door twee ghost-Jibbes. Tijdens deze editie van Met Man & Macht zijn dat Daan Windhorst en Sofie Tseng. Ook wordt het publiek gevraagd mee te denken: welke kernwoorden associeer je met de koning? Wat is zijn ambitie? Wat houdt hem tegen? Aan de hand van deze publiekelijke psychologisering van de koning gaat het schrijversteam live aan de slag. Zij hebben daarnaast ook al van te voren dialogen geschreven voor een nieuw koningsdrama. Deze schetsen (en later ook de tijdens de voorstelling geschreven teksten) worden uitgevoerd door Dennis Coenen, Ellen Parren, Myrthe Boersma en Jesse Wilms.

Meerdere gedachten

Bij de drie Jibbes is het aankomende repertoirestuk Met Man & Macht in goede handen: zowel de al van tevoren geschreven teksten als de nieuwe vondsten zijn net zo spitsvondig als dramatisch. Wel is het jammer dat er niet teruggekoppeld wordt op het schrijfproces: als toeschouwer zie je de drie Jibbes achter hun laptop zitten. Nu krijg je zo’n reflectie bij een ‘regulier’ toneelstuk ook niet mee, maar in een voorstelling die zich heel expliciet (doch ludiek) centreert rondom de creatie van een nieuw meesterwerk, zou je dit mogen verwachten. Ook lastig is de rol van het publiek: hoewel er veel gevraagd wordt van de toeschouwer aan het begin van de voorstelling, draait het leeuwendeel toch om de al geschreven teksten. Na de eerste vragenronde komt het publiek (en schrijvers) niet meer aan bod. Dit is natuurlijk geen vereiste, maar de voorstelling lijkt daardoor niet helemaal te kunnen kiezen. Draait het hier om het schrijfproces, de collectieve ad-hoc-creatie of de theatrale reflectie op de actualiteit?

Overvloed

Er gebeurt veel in deze eerste editie van de voorstelling, misschien zelfs te veel. Het opdragen van de nieuwe teksten wordt onderbroken door interviews, in dit geval met de biografen van koning Willem I en III van Oranje-Nassau en met drie meisjes van dertien over hun al dan niet aanwezige droom om prinses te worden. Ook al is zeker het eerste interview erg interessant, het haalt de vaart uit de opvoering, die door het schetsmatige karakter van de teksten toch fragmentarisch van aard is. Daarnaast worden op een achterdoek leuzen geprojecteerd met betrekking tot het Koningshuis en de live-muziek varieert van een variatie op het Wilhelmus tot een pastiche van de luitmuziek die je vaak in kostuumdrama’s hoort.

King William IV?

Tegelijkertijd sluit de overdaad aan ideeën van het NUT wel goed aan bij de torenhoge ambitie van de Shakespearekoningen. Ook de spontane chaos, onder aanvoering van een dolenthousiaste Greg Nottrot, zijn aanstekelijk. De verschuivende focus (van publiek naar schrijver naar speler naar expert naar ervaringsdeskundige en terug) zorgt er echter voor dat de voorstelling, naarmate zij vordert, begint te trekken. Misschien komt dat ook doordat Willem-Alexander niet het gedroomde Shakespearepersonage is. Anders dan een Trump of een Berlusconi moet je wel heel veel kunstmatige intriges toevoegen aan zijn ogenschijnlijk weinig dramatische leven om er een modern koningsdrama van te maken. Alhoewel: door zijn leven zo ‘normaal’ mogelijk te laten lijken, is hij misschien wel de grootste acteur onder de wereldleiders.

Een jonge man gekleed in een witte bontmantel spreekt ons op geaffecteerde wijze toe in een taal die op Italiaans lijkt. Dan wordt hij omringd door een aantal dreigende gedaanten in zwarte capes. De moord op Julius Caesar al zo vroeg in het stuk? Nee, het blijkt een droom te zijn. Caesar wordt wakker en roept om zijn vrouw, Calpurnia. Het is een echo van de waarschuwende droom die Calpurnia later zal hebben en die Caesar weg zal wuiven. Overigens is dit begin niet door Shakespeare bedacht, maar door de makers van Orkater. Het werkt, je bent meteen bij de les.

Veranderingen

Er wordt veel gepraat, geargumenteerd, politieke voors en tegens worden geponeerd, dit zou makkelijk een saaie statische avond kunnen worden maar het tegendeel is het geval. Er is muziek die niet alleen op instrumenten maar ook op het decor wordt gespeeld. De vormgeving is interessant, de kostuums zijn geweldig. Bijna niemand draagt een eenduidig pak of jurk, er ontbreken mouwen, broekspijpen, er zijn ongelijke zomen, een elegante jumpsuit heeft een harnas als voorkant, alles heeft betekenis. Deze voorstelling heeft de hele zomer op het grote toneel van het Amsterdamse Bos gespeeld en is nu aangepast voor de kleinere podia van de Nederlandse theaters. Niet alles werkt optimaal, als de moord op Caesar dan eindelijk plaatsvindt gaat dat nogal onhandig, maar de catwalk het publiek in en een waterval van bloed maken indruk.

Er heeft ook een ingrijpende verandering plaatsgevonden in de cast. Matthijs van de Sande Bakhuyzen, die Brutus speelde, is wegens ziekte vervangen door Tobias Nierop. Het is knap dat Nierop zich zo snel deze belangrijke rol heeft eigen gemaakt, maar hij zit er nog niet helemaal in, al groeit hij gedurende de avond. Tijdens het hoogtepunt van het stuk, de toespraken van Brutus en Marcus Antonius na de moord op Caesar, staat er een indrukwekkende Brutus die op rustige en integere wijze uit de doeken doet waarom de samenzweerders tot hun daad zijn gekomen. Als hij aan het eind van de voorstelling ‘de nobelste aller Romeinen’ wordt genoemd, geloof je dat. Marcus Antonius, gepassioneerd gespeeld door Jip van den Dool, die hem onderbreekt en wegstuurt is een schoolvoorbeeld van manipulatieve retoriek en wint natuurlijk.

Associaties

Bijzonder aan deze voorstelling vind ik de vele associaties met het heden die bij me opkomen. Niet alleen gedachten aan de mislukte aanslagen op Hitler, maar ook aan de eventuele mogelijkheid dat een groep belangrijke Republikeinen zou besluiten Trump uit de weg te ruimen om Amerika en de Republikeinse partij te redden. Je kunt het je voorstellen en het maakt dat de gedachtegang van de samenzweerders dichterbij komt dan je lief is.

Naast de geweldige Caesar door Mattias van de Vijver trekt Julia van der Vlugt de aandacht als bediende Lucius. Ook hier tonen de makers en regisseur Michiel de Regt grote inventiviteit. Lucius valt niet alleen steeds in slaap, maar is halfdoof en -blind en loopt moeilijk. Het is erg geestig als hij de lange trap op- en afmoet. En zeer des Shakespeares die immers graag komedie bij zijn tragedies gooit en tragiek bij zijn komedies. Aan het einde slaagt Lucius er ook nog eens in om me tot tranen toe te ontroeren.

De voorstelling levert ook wat twijfels op: de vele scènes tussen Brutus en Cassius, die vooral dienen om het plot uit de doeken te doen, zijn te vlak en daardoor moeilijk te volgen. Wellicht verandert dat als Reinout Scholten van Aschat over enige tijd de rol van Cassius overneemt. En hoe amusant Van de Vijver ook is als Caesar, je kunt je nauwelijks voorstellen dat deze ijdele druktemaker zo’n onoverwinnelijke krijgsman was en ooit de minnaar van Cleopatra. Dat neemt echter niet weg dat dit een knappe, boeiende productie is van een op papier toch vrij taai stuk.