Er is in deze ambitieuze bundel voor het jaar 1934 gekozen omdat het een relatief ‘neutraal jaar’ was. Het werd niet bepaald door bijvoorbeeld de ineenstorting van Wall Street of de machtsovername van Adolf Hitler, maar wel door de daaruit voortvloeiende spanningen. Tientallen cultuuronderzoekers schreven artikelen voor In 1934. Nederlandse cultuur in internationale context. Onder redactie van Helleke van den Braber en Jan Gielkens werden die, grofweg, onderverdeeld in artikelen die gaan over de internationale relaties van zowel culturele bemiddelingsinstanties als kunstenaars, en de invloed en receptie in Nederland van internationale ideeën en werken. Over de invloed van Nederlandse cultuur in het buitenland zijn de redacteuren kort: Nederland was toch vooral een cultureel importland.

Europeesche Peil
Bij lezing van alle artikelen na elkaar wordt al snel een onderlinge samenhang duidelijk. In zowel de Nederlandse theaterwereld, de filmindustrie als de literatuur was er bijvoorbeeld een debat gaande over de vraag of Nederland zich bij de eigen, regionale producten moet houden of dat het zich meer moest richten op Europese standaarden en allure. In de literaire wereld werd (net als tegenwoordig) het zogeheten provincialisme-internationalismedebat gevoerd en in de Nederlandse theaterwereld maakte men zich vooral zorgen over de banen die werden ingepikt door de vele Duitse exilschrijvers en -toneelgezelschappen. Binnen de Nederlandse filmindustrie werd er zelfs even van gedroomd dat de Nederlandse producten de internationale standaard zouden bepalen. Toen de Nederlandse film De Jantjes uitgroeide tot hét bioscoopsucces van 1934, riep Abram Tuschinksi uit dat ‘we niet langer met lede ogen naar Hollywood hoeven te kijken maar dat Hollywood naar ons moet kijken’.

Menno ter Braak

Edgar du Perron

De twee beroemde intellectuelen Edgar du Perron en Menno ter Braak uitten veelvuldig hun mening over het gebrek aan ‘Europeesche Peil’ van de Nederlandse letteren. Opvallend is dat ieder artikel in deze bundel of Du Perron, ofwel Ter Braak aan het woord laat. Het zijn de twee grote Nederlandse intellectuelen van het jaar 1934. Beiden zijn ook zeer geëngageerd en discussiëren met name over hoe het oprukkende fascisme tegen te gaan, zoals ze dat verwoord hebben in hun individualistische concepten ‘de smalle mensch’ en de ‘politicus zonder partij’. Over dat individualisme schreef Du Perron aan Ter Braak:

Ik liep mee in de communistentroep op de stakingsdag. Te lang en te vervelend om te vertellen. Eén daverend gevoel: je n’en suis pas! Het gaat niet om ‘partijkiezen’ voor mij, dat is duidelijk; maar om me te verdedigen tegen alles wat collectivistische dictatuur is.

Rijk beeld
In verschillende artikelen – over de arrestatie van de antifascistische Duitse schrijver Heinz Liepmann of over de cabaretgroep ‘Die Pfeffermühle’ van Erika Mann – wordt vermeld hoe de Nederlandse overheid alles verbood dat ‘het bevriende staatshoofd’ Hitler ook maar enigszins tegen de borst zou kunnen stuiten. Uit zulke anekdotes rijst het beeld op van Nederland als een bangig en navelstarend landje. Wel zijn er de eenlingen die de laffe middelmaat ontstijgen; naast de twee bovengenoemden ook ‘einzelgängers’ als bijvoorbeeld Slauerhoff of M.C. Escher.

Naast dat de bundel In 1934. Nederlandse cultuur in internationale context een degelijk overzicht biedt van de Nederlandse cultuur in de jaren dertig, herbergt het werk vele verrassende feiten. Bovendien bevat het rode draden (waaronder fascisme, exil, cultuurbemiddeling), waardoor de lezer de artikelen over een onderwerp die hem interesseren eenvoudig kan opzoeken. Alle debatten en kleine bekrompenheden bij elkaar genomen lijkt het Nederland van 1934 eigenlijk heel veel op dat van tegenwoordig.

Het is niet de eerste keer dat Zwier over zijn noordelijke reizen verhaalt. Eerder publiceerde hij boeken over zijn reizen in IJsland, Groenland, Noorwegen en ook Canada. Deze keer begint Zwier zijn reis in Alaska. Vanuit Anchorage neemt hij het vliegtuig naar Nome, een buitenpost in het westen van Alaska. De lokroep van goud doet menig gelukzoeker in de hoop een fortuin te vergaren naar dit verlaten oord trekken. De realiteit, zo beschrijft Zwier en zo weten ook de oorspronkelijke inwoners, is anders. Het leven is er hard en moeilijk. Ontredderd, en murw geslagen door de schrijnende armoede en de uitzichtloosheid, grijpen veel Eskimo’s uit wanhoop naar de fles.

Into the wild

Het zijn niet alleen de goudzoekers die hun heil zoeken in de outback van Alaska. Als een magneet trekt de ongerepte wildernis mensen aan die verlangen naar een leven in harmonie met de natuur. Geïnspireerd door boeken als The Call of the Wild van Jack London verwacht men een idylle aan te treffen. De natuur is echter meedogenloos. Ook de student Chris McCandless, briljant vertolkt door Emile Hirsch in de film Into the Wild, ondervond dit en moest zijn poging om te overleven in de wildernis met de dood bekopen. Chris is niet de enige. Vele anderen, onder wie beroemde ontdekkingsreizigers als Bering, vonden de dood in het ongerepte en onherbergzame Alaska. Zwier kent de verhalen en brengt deze opnieuw tot leven door ze in zijn eigen verhaal te verweven.

Op de twee vrijwel onbewoonbare eilandjes die hij bezoekt, St. Paul en St. George, valt net als in Alaska nauwelijks iets te beleven. Op de Aleoten, een reeks vulkaanachtige eilandjes, overheerst dezelfde troosteloosheid. De koude, de wind en vooral de allesdoordringende mist heeft vrij spel. Alleen vissers en immigranten die het vieze werk in de visafslag opknappen, hebben hier hun thuis. De rest, op een enkele achterblijver na, is weggetrokken naar het vasteland waar het leven een stuk gerieflijker is. Na de Aleoten doet Zwier ook nog Newfoundland in Canada aan, en reist hij langs de kustlijn van Québec om daarna uiteindelijk te belanden in Labrador.

Oppervlakkige toerist

Zwier weet zijn eigen indrukken op een aantrekkelijke en vermakelijke wijze op te schrijven. Het resultaat is een onderhoudend maar voorspelbaar reisverhaal, vormgegeven als een dagboek, waarin de lezer amper de ruimte krijgt om op adem te komen. In nog geen tweehonderdvijftig bladzijden weet Zwier zijn reis samen te vatten. Onverminderd reist hij steeds weer verder en doet hij verslag.

Maar hoe onderhoudend ook, het verslag blijft helaas oppervlakkig. Zwier en zijn reisgenoten, onder wie de fotograaf Blom en afwisselend zijn zoon en dochter, blijven verstrikt in hun rol van toerist. Zo maken ze, op wat vluchtige ontmoetingen na, nauwelijks contact met de inwoners en komen we slechts beperkt te weten hoe het leven in deze uithoek van de wereld er nu werkelijk uitziet.