In het werk van De Reus (geb. 1963) vallen verschillende lagen te ontdekken. Bij héél oppervlakkig kijken, doet het in eerste instantie misschien denken aan de beelden van Maurizio Cattelan. Maar het mist – om maar iets te noemen – diens satirische inslag; daar komt wat anders voor in de plaats. Dan ziet de bezoeker dingen die je zowel zorgelijk als optimistisch kunt opvatten, als twee kanten van dezelfde medaille.

Zorgelijk en optimistisch

Houdt de persoon op de tekening Glas (2011), of het beeld met hetzelfde tafereel, Man met glas (2015) dat glas nu als een plastic zakje bij hyperventilatie over zijn hele gezicht, of fungeert het als een soort verrekijker om de wereld anders te kunnen zien?
Is die kop van het beeld Rode kat (2013) nu zo verdraaid omdat de poes is gewurgd, of omdat hij zo (ook) een andere kijk op de werkelijkheid heeft?
Schudt de man op de tekening Herfst (2016) nu aan die boom, waar de bladeren vanaf vallen, of houdt hij zich er – zoals de titel al suggereert – aan vast om zich in de storm staande te houden? Waarbij je die storm natuurlijk overdrachtelijk kunt opvatten.

Thema’s

Sommige thema’s komen, net als het hiervoor genoemde glas en de kat, terug. Schaapjes bijvoorbeeld. Op de tekening Schaap (2015) doen ze onschuldig aan, en roepen reminiscenties op aan het schaapjes tellen voor het slapen gaan. Op Land met wolken (2008) staan ze ook, de schaapjes, maar de lucht is niet wolkeloos, niet zonder dreiging.
Op het beeld Schaduwkat (2016) klimt een zwarte kater tegen een ladder op, richting een wit vlak dat in de zwarte muur is uitgespaard. Zwart-witte delen liggen op de grond. Zijn het scherven die geluk brengen, of is er iets kapot gegaan dat wij als mensen weer heel moeten zien te maken?
In een ander, bekend werk van De Reus, de 2,75 meter hoge Kosmonaut (2015) draagt de kosmonaut de aarde in een visnet op z’n rug mee de ruimte in. De ruimte in, om opnieuw te kunnen beginnen, weg van de vervuilde aarde, of als een Atlas die de wereldbol (toch nog) als ballast meeneemt?

Symboliek

De laag die beklijft, is dat er hoop is. Dat geven de beelden zelf aan. Op de tekening Handreiking (2016) krijgt de man achter zich een losse hand aangereikt. Wie goed kijkt, ziet achter het gordijn ook nog een klein handje. De invulling hiervan (de hand van God, en/of samen met die van de mens) mag de kijker er zelf aan geven.
Op de tekening Schelp (2010) staat naast de menselijke oorschelp nog een schelp afgebeeld. Niet als een spiegelbeeld of verdubbeling, maar als een oproep om goed te luisteren. Naar de noden van de natuur bijvoorbeeld.
De man in het beeld Man met fruit (2015) leunt met zijn hoofd tegen een giga-grote appel, die doet denken aan het Bijbelverhaal waarin Adam werd verleid met een ‘verboden vrucht’, traditioneel een appel. Maar, zie daar: achter hem ligt een al even grote peer op de grond, het symbool van goedheid, zinnelijkheid en seksualiteit. Een laag die de bezoeker van de tentoonstelling ook aantreft in de tekening Thuiskomst (2015).

Inspiratie

Een ander symbool dat De Reus gebruikt, is dat van de zeepbel. Tussen het hoofd van een man en een vrouw in het beeldengroepje Gezin met zeepbel (2013) zit als een trait-d’union een zeepbel geklemd. Ook hier zou je er het symbool in kunnen zien dat er vanouds aan wordt gegeven: het vanitassymbool van vergankelijkheid. Maar dan valt het oog op het jongetje voor de man en de vrouw; hij blaast een zeepbel naar ze toe. En dan valt de bezoeker al dan niet te binnen dat de Duitse filosoof Peter Sloterdijk diezelfde zeepbel positief beoordeelt. Namelijk als een kinderlijk spel en het vermogen om te inspireren (de bel ontstaat dank zij de adem). En ook om als kijker geïnspireerd te worden.

Dat laatste is in deze verrassende tentoonstelling op de begane grond en eerste verdieping in het Stedelijk Museum Vianen zeker het geval. Grijp deze kans om deze verwachtingsvolle kunst, beelden en tekeningen, te bekijken! Kunst die uiting is van bezorgdheid om de wereld, én van een Toekomstige droom (tekening, 2016) waarin de mensheid is als een soort Siamese tweeling. De mens als een tweezaam wezen, lijkt de kunstenaar te willen zeggen. De bezoeker van deze expositie mag het hem nazeggen.

Het effect is wezenlijk anders. Zoals in renaissanceschilderijen gordijnen op de achtergrond een fictieve ruimte in tweeën verdelen, zo camoufleert het gordijn in Labyrinth één van de dikste zuilen in de kerk. De achterliggende vraag die de oude schilderijen opwierp (waar bevindt de beschouwer zich: binnen of buiten?) werd in de eerste opzet vervangen door: waar bevindt de bezoeker zich: voor of achter het gordijn, en in de uiteindelijke uitvoering door de vraag: waar bevindt de zuil, drager van de Westerse cultuur, zich? Zo is de architectuur, de verbeelding van de kerk, centraal komen te staan.

Marinus Boezem, Labyrinth, 2016. Foto: Robert Glas.

Verlangen om op te stijgen

De gotiek is in de visie van Boezem, volgens curator Lorenzo Benedetti in de tentoonstellingskrant, ‘met de kathedraal als letterlijk hoogtepunt, een metafoor voor de hang van de mens naar het transcendente: het verlangen om op de stijgen en al het aardse achter zich te laten.’ Dat de kunstenaar altijd al wat heeft gehad met gotische bouwkunst, weten we. Met als bekendste werk, wat in de volksmond ‘de Groene Kathedraal’ is gaan heten, de 178 Italiaanse populieren in de Noordoostpolder bij Almere, die samen de vorm van een kathedraal hebben.

‘Boodschap’

In de tentoonstelling valt de aandacht voor het verticale en het transcendente samen in het centrale werk: Into the air. Twee bezoekers tegelijk kunnen in een bouwlift, onder begeleiding van een liftboy, opstijgen naar zo’n vijftien meter hoogte. De lift staat in de viering van de kerk, de vierkante ruimte tussen schip en transept. Boven aangekomen, zien zij een boodschap van de kunstenaar, aangebracht op een ronde spiegel. De plaats van deze boodschap is dezelfde als waar in de gotiek in een rooms-katholieke kerk vaak een kruis hing, afgedaald uit de hemel als het ware.

Marinus Boezem, Meteorieten, 2016. Foto: Robert Glas.

Diezelfde dubbelheid – omhoog streven én afdalen – treffen we aan in de Meteorieten, gebroken spiegels die op verschillende plaatsen in de kerk liggen. Ze weerspiegelen niet alleen het gewelf, maar geven in hun fragmentatie ook uitdrukking aan de in verschillende fases opgebouwde kerk of misschien zelfs aan de gebrokenheid van de wereld. Op sommige plaatsen lijkt het of een stuk spiegel zich omhoog werkt, de ruimte in, als een stuk kruiend ijs.

Verdubbeling

Zoals de spiegels de illusie scheppen van een verdubbeling van de ruimte, zo doen de vrouwen uit de buurt, die in de Sebastiaanskapel de plattegrond van de kerk zitten te borduren op een laken, dat ook: in kruissteken wordt de kerk als het ware opnieuw opgebouwd. Met dit kunstwerk in kruissteken, Gothic gestures, worden de lakens die Boezem in 1969 uit de ramen van het Stedelijk Museum in Amsterdam liet wapperen, getransformeerd.

Marinus Boezem, 2016. Foto: Anne Breel.

Het is niet het enige kunstwerk op de tentoonstelling dat een transformatie is van eerder werk of daarop teruggaat. Ook Windschaal grijpt terug naar een stencil met de weerkaart van 26 september 1968, dat in hetzelfde jaar in Op Losse Schroeven in het Stedelijk viel te zien. Nu wordt de windschaal geprojecteerd op de muur van het Heilig Graf in de Oude Kerk.

Nieuw, speciaal voor deze expositie in de Oude Kerk gemaakt, of vernieuwd – het zijn allebei uitingen van de vitaliteit van de inmiddels 82-jarige kunstenaar die aan de wieg heeft gestaan van de conceptuele kunst in Nederland. Eén kanttekening slechts: het is jammer dat Transformation, het geluid van de ruisende populieren van de eerder genoemde Groene Kathedraal, als achtergrond weerklinkt. Daarmee balanceert het ten onrechte op de grens van kitsch. Een kapel er apart voor inrichten, zou er meer recht aan hebben gedaan.