Handschoenen, geitenleer, zoetwaterparels, gouddraad, zilverdraad, zijde, ca. 1625. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Fashion DNA is een tentoonstelling rond identiteit, het lichaam en de rol die mode daarbij speelt. De tentoonstelling is opgedeeld in verschillende thema’s, zoals ‘uitbreiding’, ‘vervorming’, maar ook sociale gebeurtenissen waarin mode een essentieel onderdeel vormt, zoals het huwelijk. Al deze onderwerpen worden in beeld gebracht door kledingstukken uit de kostuumcollectie van het Rijksmuseum te tonen naast hedendaagse kleding. De inrichting, waar de Italiaanse architect Italo Rota voor tekende, is spectaculair. Rota is onder andere bekend van de verbouwing van Musée d’Orsay waarbij hij nauw betrokken was. Opvallend in de presentatie zijn de houten boxen waarin de kleding hangt; het lijken een soort barbiedozen, met een doorzichtige voorkant van plastic waar je doorheen kunt kijken. Daarnaast vallen de vele videoschermen op, waarop de thema’s van de tentoonstelling worden verbeeld door een compilatie van videofragmenten.

Corset anno 2005

Er is gekozen voor een verfrissende manier om de historische collectie van het Rijksmuseum te presenteren. Oude stukken hangen naast nieuwe ontwerpen, waardoor er een interessante dialoog ontstaat. Zo worden corsetten tegenwoordig niet meer gedragen om het lichaam te vervormen, maar worden ze als bovenkleding gedragen. Het corset is niet meer ouderwets, maar juist hip. Net zoals de verleidelijke enkel in de 19e eeuw juist bedekt werd door een laarsje, om extra aantrekkelijk te zijn. Het staat in schril contrast met een meer hedendaagse visie dat verleidelijke delen van het lichaam, zoals het decolleté, juist getoond moeten worden. Er wordt in deze expositie leuk gespeeld met deze twee inzichten. Behalve in de rol van de cultuurhistorische dialoog, zijn er ook oude ontwerpen die hedendaagse modevormgevers inspireren.

Korset samengesteld uit vier dubbele banden versierd met blad- en bloemslinger in groen en lila. Nederland, 1905. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Crinolines, kooiachtige onderrokken die de rokken bol lieten staan, uit de collectie van het Rijksmuseum hangen naast een kort model crinoline van La Perla, een bekend lingeriemerk. Deze lingerie vindt haar inspiratie in de 19e eeuw en actualiseert daardoor de gedachte achter dit oude ontwerp. Maar in plaats van een manier om de heupen groter te laten lijken of de vrouw te ‘kooien’, benadrukt het moderne ontwerp juist de eigen vormen van het lichaam door het in de modeshow over andere lingerie heen te laten dragen. Juist hier wordt, erg goed vormgegeven, een interessant aspect van mode getoond; de manier waarop ze citeert.

Naast thema’s worden ook een aantal rituelen verbeeld in de tentoonstelling. Kleding vormt een uitdrukking van rouw, of vreugde, zoals bij een geboorte; mooie bruidsjurken, vertederende kleine kleertjes, of een doodshemd dat door de toekomstige draagster geborduurd is en veel indruk maakt. Een mooi uitgewerkt thema is ‘de dood’. Op grafzerken die door de gehele Nieuwe Kerk liggen, is een drietal glazen kisten neergezet. In één daarvan wordt de jas van koning-stadhouder Willem III getoond. Nadat – volgens de overlevering – Willem III van zijn paard gevallen was, moest de mouw van zijn jas opengeknipt worden, zodat de stadhouder gered zou kunnen worden. Tevergeefs: Willem III overleefde het niet, maar zijn jas werd gerepareerd door de opgeknipte mouw met strikjes bijeen te houden. Een leuke manier om in zo’n tentoonstelling een historisch relevant voorwerp te tonen.

Kous, La Perla, 2006. Collectie Rijksmuseum Amsterdam

Waar is de mode?

In de tentoonstelling zijn vooral die onderwerpen die direct verband houden met mode, zoals ‘de doop’ of de ‘verleiding’ interessant. Het zijn belangrijke gebeurtenissen die worden verbeeld in mode. Daarnaast zijn er de functies die mode worden toebedeeld; kleding verfraait, een jurk verleidt. Na deze context rond mode te hebben gecreeërd, neemt de tentoonstelling een andere wending. De ‘modetentoonstelling’ – zoals Bianca du Mortier, conservator kostuum van het Rijksmuseum, Fashion DNA zelf noemt – gaat ineens niet meer over mode. In plaats daarvan staat het naakte lichaam en lichaamsverzorgingin in het middelpunt van de belangstelling. De interessante vraag hoe mode een rol speelt in de manier waarop we ons voelen over ons eigen lichaam, hoe we het willen tonen of juist bedekken, en hoe kleding een rol speelt bij belangrijke gebeurtenissen, lijkt niet meer aan de orde. Er zijn, naast enkele mooie waskommen en haarspelden, vooral verzorgingsproducten te zien. Hier wordt het allemaal wat minder interessant en in dit gedeelte verwordt de tentoonstelling tot een merkenshow. Het historisch element speelt nog wel een rol, maar de link met mode is verdwenen.

Commercie

Mode zal altijd commercieel blijven en dat is ook merkbaar in Fashion DNA. Er worden veel sponsors bedankt die op verschillende manieren aan de tentoonstelling hebben bijgedragen; reclames en merken maken
onderdeel uit van de tentoonstelling. Ook het fashionmagazine, dat in plaats van een catalogus is uitgegeven, wordt niet alleen opgesierd door mooie modefoto’s, maar bevat een groot aantal advertenties. Al deze sponsering heeft ervoor gezorgd dat er zo’n groots opgezette tentoonstelling gemaakt kon worden. Dat is allemaal te prijzen, maar soms lijkt de commercie de overhand te nemen. Het Nederlandse merk Mexx, aangemerkt als ’tentoonstellingssponsor’, heeft in de expositie ruimte gekregen om verschillende kledingstukken uit de nieuwe collectie te tonen. Dit past echter niet altijd bij het thema. Daardoor dient de barbiedoos niet alleen als een vitrine, maar ook als etalage en is het slechts een korte route naar de museumwinkel, waar het kledingstuk aangeschaft kan worden.

Vasily Kandinsky, Painting with white border (1913)

Sinds Solomon R. Guggenheim in de jaren twintig, op advies van Hilla von Rebay, ‘non objective art’ begon te verzamelen, is de collectie uitgegroeid tot een van meest belangrijke op het gebied van moderne en hedendaagse kunst. Guggenheim richtte zich vooral op de Europese avant-garde, waardoor de collectie een groot aantal werken van Kandinsky bevat, maar zijn collectie omvat ook werk van Mondriaan en Picasso. Speciaal voor deze collectie bouwde Frank Lloyd Wright het beroemde Guggenheimmuseum in New York. Naast de verzameling van Solomon R. Guggenheim zelf zijn in de Guggenheim Foundation ook verzamelingen van een aantal andere particuliere verzamelaars ondergebracht.Een van de bekendste van deze verzamelaars is Guggenheims nichtje Peggy Guggenheim. In haar collectie zitten veel werken van surrealisten, maar ook van vertegenwoordigers van het abstract expressionisme en colour field painters, zoals Jackson Pollock en Elsworth Kelly. Van een particuliere verzameling is de Guggenheim verzameling uitgegroeid tot een internationale collectie. Op dit moment heeft de Guggenheim Foundation 5 musea, in New York, Las Vegas, Bilbao, Venetie en Berlijn. Een zesde museum zal gebouwd worden in Aboe Dhabi.

Zalen als in New York

Solomon R. Guggenheim Museum, New York

Uit al deze collecties is een indrukwekkend overzicht samengesteld en op een enorm oppervlak in de kunsthal in Bonn zijn meer dan 200 werken te bewonderen. De inrichting van de tentoonstelling is grotendeels chronologisch. Het eerste gedeelte van de tentoonstelling bestaat uit kleine steriele witte zalen, met een wat lager plafond. De zalen lijken op het bijzondere Guggenheim in New York. Er hangen werken van Kandinsky, die een groot deel van de collectie vormen. Verder wandelend door de kleine zalen is er bijzonder werk van Picasso en een onbekende Mondriaan te bewonderen. Ander werk dat in deze ruimte de aandacht trekt, is Nude (study), Sad young man on a train (1911-1912) van Duchamp, dat mogelijk ook een voorstudie is van Naakt dat de trap afdaalt. Verder zijn er in verschillende zalen interessante combinaties gemaakt, zoals in de zaal Figuratie sinds 1945. In deze zaal hangt een geweldig werk van Bacon, Three studies for a crucifixion (1962) tegenover een Appel, met in het midden een beeld van Giacometti. Het zijn werken uit verschillende jaren, ze vertegenwoordigen verschillende stijlen, maar toch is er een grote overeenkomst – de schilders werkten figuratief.

Maximale ruimte

Robert Morris, Untitled (Labyrinth) (1974)

Een andere zeer indrukwekkende zaal is de grote hal waarin een aantal grote werken van de stroming Minimal Art te zien is. De hoge ruimte is imposant en van bovenaf bekeken vallen meteen het grote labyrint van Morris en de tekst van Laurance Weiner op de muren op. Het labyrint van Morris boezemt angst in door de enorme hoogte en de smalle gangen waar je doorheen zou kunnen lopen, maar waarin het niet gemakkelijk zal zijn om de weg terug te vinden. Zoals de lage witte zalen goed bij de schilderijen pasten, lijkt deze ruimte speciaal gemaakt voor de grote ruimtelijke sculpturen, die je hier heel goed kunt bekijken; je kunt in en om de grote ruimtelijke werken van Bruce Nauman lopen, of de platte koperen platen van Carl Andre betreden. Het Guggenheim had geen beter museum dan de Kunsthalle in Bonn kunnen uitkiezen om dit werk te laten zien.

Ook een hedendaagse collectie

Naast deze werken is er in het Kunstmuseum, dat naast de Ausstellungshalle gevestigd is, een kleine keuze uit de collectie van hedendaagse werken te zien. De Guggenheim Collectie is namelijk dynamisch en niet alleen gericht op het verleden. Er is voor acht kunstenaars gekozen, die ieder een ruimte hebben gekregen. Indrukwekkend blijft het werk van Rachel Whiteread. Er is een afdruk van haar appartement in gips tentoongesteld. Een andere interessante installatie is die van Matthew Ritchie. Het werk is, sinds het is aangekocht, nu pas voor het eerst als installatie te bewonderen. De installatie bestaat uit een muurschildering, die doorloopt op de ramen, een vloerschildering waar een sculptuur als een soort puzzel over de grond is gelegd en een hologram werk, waarin dezelfde vormen en kleuren en krullen terug te vinden zijn als in de muurschildering.

Overzichtsboek

Wandelend door De Guggenheim Collectie krijg je het gevoel dat je je midden in een overzichtsboek voor kunstgeschiedenis bevindt. Alle belangrijke kunstenaars en alle verschillende kunststromingen zijn vertegenwoordigd met zeer goede werken en er is door de brede verzameling een prachtige ontwikkeling te zien. Het is uniek dat de Guggenheim Foundation een deel van haar collectie heeft uitgeleend voor deze tentoonstelling en dat er niet alleen gekozen is voor werk uit het depot. Door deze tentoonstelling zijn er lege plekken op de muren in het Guggenheim in New York ontstaan, maar de tentoongestelde werken hadden geen betere plek kunnen krijgen dan op deze prachtige tentoonstelling in Bonn.

De Guggenheim Collectie
Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Bonn / Kunstmuseum, Bonn
Te zien tot 7 januari 2007