Het is verbazingwekkend hoeveel vrijheid de filmmakers kregen: de arbeiders worden voor, tijdens en na hun werk gefilmd, en spreken openhartig over hun leven en werk in de fabriek, waar ze buiten werktijden in slaapzalen bivakkeren. Volgens Peled ging dit niet zonder slag of stoot, maar de makers kregen vreemd genoeg toestemming van de eigenaar van de fabriek (‘Mr. Lam’), die in de veronderstelling was dat de documentaire een rooskleurig beeld van zijn onderneming zou tonen.

Uitgeput

Het is een eigenaardige man: een voormalig politiebeambte die besloot een slaatje te slaan uit Deng Xiaopings liberale marktpolitiek en schijnbaar met succes een klein imperium leidt over de ruggen van kinderen en arme boeren die voor werk naar de stad getrokken zijn. Je vraagt je af hoe Lam zo naïef had kunnen zijn, maar zijn waan lijkt niet gespeeld: hij spreekt vol trots over zijn prestaties en beweert glashard dat zijn werkers verwend zijn, en dat ze van hem alles krijgen wat ze nodig hebben.

Zulke beelden zijn ontluisterend, net als de scènes waarin we een ontstellend knullige onderhandeling met een Britse opdrachtgever zien over de prijs van een spijkerbroek (iets meer dan 4 dollar, zo blijkt), en een bezoekje aan de fabriek door decadente Canadese zakenlui, die grijnzend zeggen te zien hoezeer de arbeiders het naar hun zin hebben. Ook sterk zijn de zwijgende beelden waarin uitgeputte werkers in slaap vallen op de gigantische stapels spijkerbroeken, en het feit dat ze hiervoor op hun schamele loon gekort worden.

Tienermeisje

Helaas zijn zulke momenten de enige kracht die in China Blue schuilt. We krijgen geen realistisch inzicht in de problematiek anders dan de stelling dat de grote westerse merken de Chinezen dwingen tot slavenarbeid. Iedereen die het nieuws bijhoudt weet dat er in onderontwikkelde landen veel gruwelijkere dingen gebeuren dan in Lams fabriek. Dit is op zich geen probleem, maar Peled maakte een ernstigere structurele fout die de potentiële impact van zijn film verder afzwakt: hij hing de film op aan het relaas van een tienermeisje van het platteland, dat zich laat uitbuiten maar de positieve kanten van haar nieuwe leven in de stad probeert te blijven zien. Deze ironie is geen moment aangrijpend, omdat het verhaal sentimenteel gebracht wordt, en grotendeels in scène gezet is. De beelden van de arbeidsvloer zijn voorzien van een voice-over met (zogenaamde) dagboekteksten van het meisje, dat wordt afgeschilderd als een bijna heilig naïef slachtoffer van de kwade machten van de fabrikant en westerse hebzucht. Deze simplistische greep maakt wellicht indruk op kinderen en mensen die onwetend zijn van onrecht in de wereld, maar ondermijnt een echt realistisch beeld van de wantoestanden.

Matthew Hopkins, heksenvinder-generaal, heeft het makkelijkste baantje van de wereld: wanneer dorpsbewoners de plaatselijke intellectuelen van magie beschuldigen, mag hij de pechvogels naar hartenlust martelen en hij krijgt er nog voor betaald ook. Zo ging dat vroeger. Uiteraard gaat hij op een gegeven moment te ver, en dan krijgt-ie klop van het vriendje van het slachtoffer, maar voor het zover is mogen we nog genieten van de kostumering in Florisstijl, een achtervolging te paard, een seksscène, en een cameo van Paul McCartneys opa in A Hard Day’s Night, Wilfrid Bramble.

Still uit Witchfinder General

De vertelling is soms klungelig, dan weer subtiel, maar altijd flauw. Wat wél blijft hangen zijn, naast wat martelscènes, de harde kleuren en de experimentele cinematografie. Bij nachtscènes bijvoorbeeld worden personages zeer summier uitgelicht, wat de illusie moeten wekken dat er alleen kaarsen branden (de rest van het beeld is zwart). Het is weliswaar niet erg overtuigend, maar je moet maar op het idee komen. Kubricks Barry Lyndon, écht bij kaarslicht geschoten, werd pas zeven jaar later gemaakt. Niet voor niets gold Regisseur Michael Reeves als een aanstormend talent, toen hij vlak na de opnames van Witchfinder General zelfmoord pleegde.

Purperen Pimpernel

Minder experimenteel en minder sterk is The Slave. De originele Spartacus was van eerdergenoemde Stanley Kubrick met Kirk Douglas in de titelrol. The Slave is schaamteloze geldklopperij, met donker geschminkte Italianen als in luipaardbont gehulde slavenhandelaars. Held Rando is een centurion die voor een spionagemissie naar Zeugma moet. Als hij daar zijn afkomst ontdekt wordt hij een soort Purperen Pimpernel, die op de lichamen van zijn slachtoffers een Zorroëske ‘S’ achterlaat.

The Slave wil te graag de lijn aanhouden van zijn voorganger, en draaft wat door met het slecht gearticuleerde gejoel over vrijheid. Rando is sowieso niet zo verbaal ingesteld: hij dendert als een dolleman door de vijandelijke kampementen. Aan gratuite seksscènes en toespelingen komt hij ook al niet toe. “Je kon rijkdom en macht hebben, maar je koos het kruis”, sneert de femme fatale; de dubbelzinnigheid ontgaat Rando volledig.

Op locatie in Egypte, veel crane shots, honderden figuranten: het mocht wat kosten. Het eindshot is fantastisch, de zit van 98 minuten dik waard. Maar interessant wordt The Slave alleen als een lacune in het verhaal snel moet worden weggewerkt. De scenaristen, ten einde raad, laten twee figuranten langs de camera kuieren. Uit hun gesprek moet de kijker afleiden hoeveel tijd verstreken is, waar we zijn, en wat we kunnen verwachten. Amusante valsspelerij, maar het werkt, en Shakespeare gebruikt het ook, dus waarom zou je het laten?

Still uit The Slave: Son of Spartacus

Omdat je je verhaal ook gewoon beter kunnen vertellen. Of, als je een film maakt, je je verhaal ook beter in beeld kan brengen. In Sodoma e Gomorra staat Robert Aldrich garant voor prachtige geweldsorkestraties en sprankelende conversaties – simpelweg door ze goed in beeld te brengen. Aldrich en second unit director Sergio Leone verhuisden ook van de Romeinse filmstudio Cinecittà naar Egypte. Dat levert net als bij Son of Spartacus een familieverpakking figuranten op, tot hele cavaleriedivisies aan toe.

Niets om het lijf

“Alles dat genot brengt, is goed”, monkelt een slavin tegen Lot (Stewart Granger), zedigste der Hebreeërs. De clean shaven leider van het Joodse volk neemt het op tegen bebaarde booswicht Astaroth (oerploert Stanley Baker). Die spant ondertussen samen met de leider der Elamieten, tegen zijn zus en koningin Anouk Aimée. En zij draait op haar beurt haar hand weer niet om voor een beetje girl on girl geflirt in minuscule flarden textiel.

Sodoma e Gomorra lost wat dat betreft de verwachtingen in. Het is zedelijk verval dat de klok slaat, en daar komen we toch voor. Maar Aldrich kent zijn grenzen. De infame incestlijn komt ietwat aangepast voor rekening van Baker. Na de verwoesting van Sodom en de verandering van zijn vrouw in een zoutpilaar strompelt Lot de bergen in, leunend op de schouders van zijn dochters, waarna de aftiteling inzet.

Dit soort geschiedvervalsing zit doorgaans knapper in elkaar dan je denkt. Waar is de tijd dat pulp tenminste op technisch vlak nog zo degelijk in elkaar stak? Toegegeven, er zitten vaak grote gaten in de psychologie van de karakters, maar een probleem wordt dat nooit. Trouwens, bij low budget en/of arthouse heet het dan dat de kijker iets te raden over heeft, terwijl er misschien geen aanwijsbaar verschil is.

Paradiso’s fraaie initiatief verdient applaus, zelfs als de helft van het aanbod inderdaad de pulp is die de lelijke hoesjes beloven. Er zit een hoop werk in de menu’s en de beeldkwaliteit is van hoog niveau. Hier en daar laat de ondertiteling wel te wensen over en in Sodomma e Gomorra zit links in beeld een streepje, omdat de filmstrip verkeerd zat bij de digitalisatie. Ik zeg maar wat. Je moet trouwens wel een grote dvd-frik zijn om daar over te vallen.

Hij begint sterk: de openingsscènes zetten de toon voor een vakkundige en pretentieloze horrorfilm, die een stuk vlotter en vermakelijker lijkt dan Cravens prutswerk van weleer. Aja en zijn scenarioschrijver Grégory Levasseur (beiden maakten eerder Haute Tension) nemen bovendien deze keer wel de moeite om ‘echte’ personages neer te zetten: de familie met aanhang die in de Texaanse woestijn strandt, is veel geloofwaardiger dan Cravens banale slachtoffers.

Murw beuken

Daarom is het eerste uur van The Hills Have Eyes nog redelijk beklemmend, maar al gauw gooit Aja de geloofwaardige spanning volledig overboord en verzandt de film jammerlijk in een stereotype-slasher, inclusief een clichématig einde. Als de familie de strijd eenmaal aangegaan is met de mismaakte psychopaten, verandert zijn film in één grote, krampachtige poging om het publiek murw te beuken. Aja probeert dit met de meest rudimentaire middelen: visuele schokeffecten (slachtscènes met skip-frame-techniek), een akelige soundtrack (monotoon lawaai door Tomandandy) en door net even verder te gaan dan waar de doorsnee horror ophoudt.

De tijden zijn veranderd: deze keer wordt er wel een (absurd groot) pistool op de blèrende baby gericht, wordt Brenda veel bruter aangerand, en worden de achterlijke belagers met veel meer en gedetailleerder sadisme van kant gemaakt. De dreiging van seksueel geweld is meer voelbaar, de moorden en verminkingen zijn explicieter.

Effectbejag

Craven choqueerde dertig jaar geleden omdat zijn film baanbrekend was, maar Aja bereikt dit effect geen moment. De grenzen van het toelaatbare mogen inmiddels ruim verlegd zijn, toch blijft Aja er netjes binnen: de baby blijft ongeschonden en de helden zegevieren. Daarom is The Hills Have Eyes niet meer dan een overbodige herhalingsoefening, die pretendeert meer te durven maar jammerlijk blijft steken in effectbejag.

Voor zo’n nihilistische film is het ook jammer dat de makers zich toch genoodzaakt achtten om het verhaal te rationaliseren: het is in de nieuwe versie veel explicieter dat de freaks bewoners van een mijnwerkersdorpje zijn, die door de stralingen van nucleaire tests door de overheid gedegenereerd zijn. Deze terloopse ironie ligt er veel te dik bovenop, en bovendien is slinks commentaar op kernwapenontwikkeling, wapenbezit en republikeinse waarden, dat in een handvol scènes opduikt, ietwat dubieus voor een Fransman die zich gewillig laat strikken door schaamteloze Amerikaanse geldkloppers.