Het basisgegeven van Premonition is best origineel. Het zou je maar gebeuren: de lokale sheriff staat op je deurmat om te vertellen dat je echtgenoot zojuist om het leven is gekomen. Je huilt jezelf in slaap, om de volgende ochtend wakker te worden met diezelfde echtgenoot springlevend naast je. Het enige wat overblijft, is een naar voorgevoel, dat in de loop van de week steeds sterker wordt. De hamvraag: hoe stop je het schijnbaar onvermijdelijke?

Priester

Maar zoals zo vaak in de filmwereld: een origineel gegeven levert niet gegarandeerd een goede film op. Bij Premonition begint dat probleem al bij het bepalen van het genre. De film begint als een drama, maar ontwikkelt zich daarna tot een bovennatuurlijke thriller, om vervolgens toch de sentimentele dramakant op te gaan. Voor elk genre lijken er bijfiguren te zijn opgetrommeld. De overbezorgde moeder, de priester die wel even uitlegt hoe zo’n voorgevoel werkt, en het gelukkige gezinnetje zelf. Als dat het enige nadelige was geweest, was de film echter nog best te pruimen – goed, op de priester na dan – geweest. Het verloop van het verhaal wordt alleen ook nog eens onnodig moeilijk gemaakt, zowel voor Bullocks personage Linda als voor de kijker.

De dagen van de week verlopen niet chronologisch; de ene dag is een gelukkige dag samen met het gezin, de volgende speelt zich af op de begrafenis van echtgenoot Jim (Julian McMahon, van nip/tuck). Om de kijker nog een beetje te helpen maakt Linda zelfs een schema, waarop met grote letters alle gebeurtenissen worden gekrast. Alles leidt uiteindelijk naar de rode letters van ‘Jim Dies!‘ Het is alleen nog aan Linda om uit te zoeken hoe ze de dagen van de week nu eigenlijk moet ordenen om het ongeluk te stoppen. Klinkt ingewikkeld? Dat is het ook. Het fenomeen tijd is nu eenmaal lastig om goed te verfilmen. Dan deed Bullock het in The Lake House toch wat beter, en dat was al geen enorme kaskraker.

Sandra Bullock maakt de film het kijken nog wel waard, maar alleen zij kan de film niet redden. Waar het verhaal heen gaat, is na een paar scènes eigenlijk niet moeilijk meer te raden, en dan heb je geen voorgevoel meer nodig om te weten dat het geen goede film zal worden.

Ucho speelt zich af tijdens een duistere nacht vol twijfel, waar groeiende onzekerheid verandert in tastbare angst. Staatssecretaris Ludvik keert met zijn vrouw Anna terug naar zijn villa na een feestbanket in het presidentiële paleis. Ze zijn allebei nog dronken en er heerst een verwarde stemming. In hun villa merkt Ludvik op dat er mensen in het huis zijn geweest. De elektriciteit is ook afgesloten, waardoor hun vertrouwde woning een vervreemdende ambiance krijgt. Omgeven door duisternis zijn zij genoodzaakt met aanstekers en kaarsen zich een weg te bannen door het huis.

Flashbacks tonen het feest, waar bewindslieden en Russische militairen het glas heffen op de socialistische revolutie. Maar achter de façade van het staatsbanket wordt er gefluisterd over de wisselingen binnen de partijhiërarchie. Als hooggeplaatste personen niet komen opdagen ontstaan er roddels over politieke zuiveringen, terwijl de bediendes op het feest stiekem meeluisteren.

Deze plotselinge geheugenflitsen van Ludvik doen een visuele inbreuk op de schimmige scènes die zich afspelen in zijn villa. Kachyna filmde veel van de scènes op het feest vanuit een subjectieve cameravoering, waardoor de kijker zich direct aangesproken en bekeken voelt. Flarden van gezichten, lachend en dan weer serieus of wantrouwig verwezenlijken een rusteloze sfeer. Intuïtief voelt Ludvik aan dat er hem iets boven het hoofd hangt. Deze vermoedens worden versterkt als hij zich herinnert dat zijn directe superieur waarschijnlijk is opgeruimd. Hij weet door zijn positie dat het afluisteren van mensen een gewone praktijk is van het systeem, maar met angst realiseert hij zich nu dat hij zelf onder toezicht staat van het oor.

Calculerende Apparatsjik

Kachyna hanteert een meesterlijk zet in de film door de personages niet automatische tot dissidenten of vrijheidsstrijders te maken. Simpele slachtoffers zijn het niet, maar eerder opportunisten. Ludvik en Anna weten dat de prijs van ambitie en succes binnen de partij een voortdurend sluw aanpassingsvermogen vereist. Het is een machiavellistisch spel om de macht waar ze in gevangen zitten. Daarmee wordt een vraag opgeroepen in hoeverre mensen in een dictatuur gedwongen worden om radertjes te zijn in de mechanismen van een repressief systeem.

De montage, wisselend van het feest naar de villa, creëert een botsing tussen privé en publieke domeinen die kenmerkend is voor een totalitaire staat. Het oor luistert mee en vangt alles op. Van de politieke manoeuvres van Ludvik tot zijn huwelijksproblemen met Anna. Elk opgenomen detail kan tegen ze gebruikt worden en de vervaging tussen de intieme sfeer en de invloed van de staat is daarmee compleet.

De rol van Anna binnen het geheel is vooral cynisch met een humoristische ondertoon. Dronken praat ze hardop tegen het oor en bekommert ze zich niet om de afluisterapparatuur die is genesteld tussen hun alledaagse spullen. Hun huwelijk is verzuurd door publieke en persoonlijke leugens en ze lijkt sarcasme als middel te gebruiken tegen de uitzichtloosheid van die situatie. Maar naarmate de nacht onzekerder wordt, merken beide personages dat angst hun leven domineert en dat er geen uitweg mogelijk is. Het einde van de film is abrupt en verrassend en schikt zich op realistische wijze aan de absurde logica van het regime.

Stijlen van toezicht

Ucho’s technieken plaatsen de film binnen de Tsjechische new wave die – net als zoveel andere vernieuwende filmstromingen – opkwam in de jaren zestig. Regisseur Karel Kachyna was al een oude rot in het vak in vergelijking met regisseurs als Ivan Passer en Milos Forman (die later in de VS bekend zou worden met One Flew over the Cuckoo’s Nest). Maar Kachyna’s stijl is nog steeds vernieuwend en roept een onzekere spanning op. De film is een ongewoon verslag over het leven in een totalitaire staat, omdat de film werd opgenomen toen Tsjechië moest zwichten onder de Russische overmacht die de Praagse lente neer zou slaan. Dat deze beperkingen een film heeft opgeleverd die eerlijk is, terwijl er tegelijkertijd ook veel ruimte is voor subtiliteiten, is zeer bewonderenswaardig. Ucho werd gelijk na voltooiing verboden door de autoriteiten en Kachy?a werd gedegradeerd tot het maken van kinderfilms. Ucho kwam pas officieel in 1989 uit, nadat de fluwelen revolutie het communistische regime in Tsjechoslowakije had omvergeworpen.

Dat de thematiek van Ucho nog steeds actueel is wordt wel bewezen door de populariteit van het onderwerp in de recente cinema. De nieuwe technologische mogelijkheden die geheim toezicht mogelijk maken zijn alleen maar uitgebreid, maar de traditionele totalitaire regimes zijn verdwenen. Het is daarom de vraag hoe deze thematiek in de toekomst behandeld gaat worden in een schijnbaar democratische wereld, waar in toenemende mate mensen geen problemen lijken te hebben met toezicht zolang zij maar kunnen geloven in de illusie van veiligheid.

Ucho is door de Engelse distributeur Second Run op dvd uitgebracht en bevat een introductie door schrijver en criticus Peter Hames.

In At World’s End moeten alle losse touwtjes uit de voorgaande delen aan elkaar geknoopt worden. Dat begint natuurlijk met het redden van Sparrow (Johnny Depp) uit Davy Jones’ Locker – een soort hiernamaals voor piraten – door Will Turner (Orlando Bloom) en Elizabeth Swann (Keira Knightley), die daar allebei hun eigen redenen voor hebben. Daarnaast moet er worden afgerekend met die vervelende octopus-achtige Davy Jones zelf, met Lord Beckett van de VOC, en piraten zouden geen piraten zijn als ze onderling niet ook nog een appeltje te schillen hadden.

Dikke pluim

Een dikke pluim op de piratenhoed van Johnny Depp. Met elke Pirates-film lijkt hij beter in zijn rol te zitten, en ook in dit derde deel draagt hij de film en steelt hij elke scène waar hij in zit. Zijn tijd in het hiernamaals is misschien wel een van de grappigste stukken uit de gehele trilogie. Jack Sparrow verveelt gewoon nooit. Depp zet met gemak de steeds meer krankzinnige Sparrow neer en het is maar goed dat hij vrij snel in de film wordt gered. Zowel Knightley als Bloom beginnen namelijk vervelend te worden om naar te kijken. Knightley krijgt gelukkig nog wel de kans om haar karakter uit te diepen – in drie films is ze geëvolueerd van verwend tutje tot piratenkoningin. Bloom daarentegen is praktisch niet gegroeid in zijn rol en lijkt er ook in At World’s End soms maar wat misplaatst bij te lopen. De film heeft echter genoeg geweldige bijpersonages om dat te compenseren. Geoffrey Rush als uit de dood wedergekeerde Barbossa bijvoorbeeld, en Chow Yun-Fat als beruchte piraat uit Singapore. Daarnaast is het een feest van herkenning om alle bekende personages uit de vorige delen te zien.

Net als bij Dead Man’s Chest is ook hier niet gesnoept op de lengte. De film duurt maar liefst 168 minuten, zelfs ruim een kwartier langer dan zijn voorganger. Gek genoeg voelt het als een minder lange zit dan het tweede deel, maar lang blijft het zeker. De tijd gaat niet alleen zitten in de al bestaande verhaallijnen, er komen er ook nog een hoop bij. Zo zijn daar opeens de niet eerder genoemde zeegodin Calypso en het Broederschap der piraten. Allebei erg leuk gevonden en mooi uitgewerkt, maar het komt over alsof ze puur verzonnen zijn omdat het verhaal anders niet te redden was. Er werd namelijk begonnen met filmen toen het script nog niet af was. Het is in totaal een net te grote hoeveelheid verhaallijnen. Dankzij het Broederschap is daar wel de langverwachte bijrol van Keith Richards als de vader van Jack Sparrow als machtige piraat. Depp heeft altijd gezegd dat de Rolling Stones-gitarist zijn grootste inspiratiebron was voor Sparrow.

Zee van sterren

Op de gebieden waarin de Pirates-films uitblinken, is zoals altijd weinig op aan te merken. De aankleding is prachtig, van kostuums tot decors. Een scène tijdens de nacht wanneer de Black Pearl door een zee van sterren lijkt te varen, is ontzettend mooi. De muziek is meeslepend, spannend en krachtig als altijd – iets waar Hans Zimmer wel raad mee weet. Ook aan choreografie en stunts geen gebrek, en er zit weer lekker veel actie in. Hoewel het grootschalige eindgevecht, dat zich op twee schepen tegelijk afspeelt, af en toe wat moeilijk te volgen is. De scènes na dat gevecht zijn mierzoet, maar gelukkig is Captain Jack daar nog voor de nodige humor. Ook deze keer is er na de aftiteling nog een klein extra stukje.

Hoewel aan de lange kant en verhaaltechnisch absoluut niet de beste film, is dit een waardige afsluiting van de trilogie. Als eerbetoon is er nu zelfs een pop van Jack Sparrow toegevoegd aan de Disney attractie waar het allemaal mee begon. Sceptici hadden sowieso weinig vertrouwen in de verfilming van die attractie, maar dat het zo’n enorm succesvolle filmserie zou worden had niemand kunnen voorspellen. Of Captain Jack hierna ooit nog terugkomt? Niets is onmogelijk. Voor nu is het echter voor de laatste keer genieten, vooral van hem. Yoho, yoho!