Na Vagina Monologen, Kont Monologen, Hijabi Monologen, Gesluierde Monologen, Hormonologen – en er zijn vast nog een paar titels vergeten – komen Jennifer Evenhuis en Renate Reijnders nu met De moedermonologen. Het principe is steeds ongeveer gelijkluidend: de individuele ervaringen van vrouwen zijn verwerkt in een theatertekst. Die wordt per voorstelling gebracht door een wisselend gezelschap van – doorgaans drie – acteurs. Er is tussen de spelers geen interactie, elk verhaal is een monoloog.

Autobiografisch

Deze Moedermonologen worden gespeeld door Evenhuis en Reijnders, steeds met een derde speler als gast. Op de première is dat Nathalie Baartman. De teksten zijn deels geschreven door Claudia de Breij en Stella Bergsma, deels geïnspireerd op gesprekken met vrouwen, deels autobiografisch. Het spel wordt onder andere doorsneden met filmpjes met straatinterviews over het moederschap.

Er komt een scala aan moedergerelateerde thema’s voorbij. Zoals het wel of niet hebben van een kinderwens, kinderloosheid, de problemen met zwanger worden, miskramen, huilbaby’s, de last van het hebben van kleine kinderen, de last van het hebben van grote kinderen. Stiefmoederschap, ouderschap terwijl je homoseksueel bent, thuismoeder zijn.
Opvallend onderbelicht blijft de moeder die werkt, die een baan heeft. Terwijl dat voor veel moeders toch de realiteit zal zijn.

Karikaturaal

De voorstelling zwalkt nogal in kwaliteit. Terwijl sommige monologen treffend en ontroerend zijn, zijn andere houterig en karikaturaal. Moeders zijn volgens deze voorstelling eigenlijk vooral het slachtoffer. Eerst dat van hun kinderwens. Dan dat van het met pijn en moeite baren. Dan dat van de baby, het opgroeiende kind – enzovoort.

Het moederschap is voornamelijk een hel, als we deze drie spelers mogen geloven. Je wordt geleefd, je moet altijd klaarstaan. Je eigen leven, wensen en dromen opgeven. Je moet als laatste eten, als al het voedsel op of koud is. En vader komt na zijn werk – buitenshuis! – uitgerust en opgewekt thuis, voert in het huishouden geen moer uit en wordt door de kinderen op handen gedragen omdat hij leuk met ze speelt.

Overdreven

Het is duidelijk de bedoeling dat – vooral – de vrouwelijke toeschouwers zich in de getuigenissen herkennen. Maar de teksten zijn zo negatief over het moederschap, dat ze op veel plekken eendimensionaal en overdreven zijn: ‘niets draait om jou.’ Het moederschap is kennelijk afzien.

Toch zitten er rake observaties in de teksten. Zoals de eerder genoemde, waarin Nathalie Baartman de werdegang schetst van de vruchteloze wensmoeder en haar frustraties. En de constatering van Renate Reijnders: ‘moeders zijn voorbestemd om te dienen tot de dood.’ De figuur van de moeder verdwijnt nooit; zelfs niet wanneer zij is overleden. Ook dood blijft een moeder voor haar kinderen altijd ‘moeder’.

Liefde

Jennifer Evenhuis is in de premièreversie de sterkste speler. Zo heeft ze een mooi en aangrijpend verhaal over het zorgen voor heel jonge kinderen. Dat zorgen is ontroerend, het geeft veel liefde terug, maar het is ook genadeloos vermoeiend.

Wat De moedermonologen mist, is sturing door een stevige regisseur. Actrice Malou Gorter staat op de rol als regisseur, maar van pittige correctie is weinig te merken. Er zijn veel momenten die hetzij terug hadden gemoeten naar de tekentafel, hetzij geschrapt hadden mogen worden.

Kinderfiguur

Het summiere decor bestaat uit twee stoelen, waarop niet-spelende acteurs kunnen gaan zitten. Plus een achterwand waarin abstracte kinderfiguren hangen, plus een grote vrouwenfiguur die met twee handen haar vagina openhoudt.
De sfeer in het theater wordt deels gemaakt door een keur aan Nederlandstalig repertoire waarvan de teksten gaan over moeders en mama’s.

Gedurende de tournee neemt een groot aantal spelers bij toerbeurt deel aan de voorstelling, onder wie Ilse Warringa, Nadja Hüpscher, Margôt Ros en Rian Gerritsen.

Teksten: oa Claudia de Breij & Stella Begsma
Regie: Malou Gorter
Spel: wisselende cast: Jennifer Evenhuis, Renate Reijnders, Nathalie Baartman, Ilse Warringa, Nadja Hüpscher, Margôt Ros, Rian Gerritsen, Anne-Marie Jung, Lucretia van der Vloot, Astrid van Eck, Tatum Dagelet, Manoushka Zeegelaar Breeveld

Van gewapende conflicten zijn altijd de burgers het slachtoffer. Anonieme, gezichtsloze burgers, die alleen aandacht krijgen wanneer aantallen doden en gewonden worden genoemd. Burgers verdwalen op de vlucht, verliezen elkaar uit het oog. De Libanees-Canadese schrijver Wajdi Mouawad (1968) haalt die burgerslachtoffers uit de anonimiteit, geeft ze een naam een gezicht. En hij laat zien dat het slachtofferschap zich niet beperkt tot één generatie, maar dat de kinderen het automatisch ook met zich meedragen.

Universeel

Toneelschuur Producties en Theater Oostpool brengen Mouawads stuk Branden, in de regie van Abdel Daoudi. Branden is het anti-oorlogsdeel van een vierluik van Mouawad. Het vierluik heeft als overkoepelend thema de zoektocht van mensen naar hun wortels. De schrijver maakt zijn tekst universeel en tijdloos door oorlogsscènes te combineren met elementen uit de Griekse mythologie.

Testament

In Branden worden die wortels opgepakt bij Nawal Marwan (Malou Gorter). Nawal is onlangs overleden. Zij heeft tegen haar volwassen tweeling Janna en Simon, opgegroeid in een vreedzaam land, altijd gezwegen over hun komaf. Maar Nawal heeft bij de notaris die haar testament beheert merkwaardige aanwijzingen voor haar kinderen gedeponeerd. Die instructies gaan zowel over haar uitvaart, als over een zoektocht die moet leiden naar de verdwenen vader van de kinderen en naar een oudere broer van wie ze nog nooit hebben gehoord.

foto: Sanne Peper

Hier begint een niet-lineair verteld verhaal over moeder Nawal, háár moeder en grootmoeder, over de tweeling Janna (Hajar Fargan) en Simon (Shahine El-Hamus). Aangevuld met personages die bepalend zijn geweest voor hun levensloop. De vertelling laat onder andere Nawal en haar verboden liefde zien. Ze laat de kinderen zien, boos en verward na de dood van hun zwijgzame moeder.

Moeder Nawal maakt een tocht door oorlogsgebieden, op zoek naar veiligheid. De kinderen moeten in diezelfde gebieden op zoek naar hun roots, om via via het verhaal van hun moeder alsnog te achterhalen.

Spektakel

Regisseur Abdel Daoudi maakt er een indrukwekkend spektakel van. In een even sober als slim decor (scenografie: Marloes en Wikke) laat hij zijn personages dolen, ruzie maken, de oorlog ontvluchten met behulp van een serieus rookgordijn. In zijn regie gebruiken personages lichaamstaal en mimiek niet om hun tekst te benadrukken, ze leveren daar non-verbaal juist commentaar op. Prettig-naturel is ook dat Daoudi de personages elkaar in de rede laat vallen, door elkaar heen laat praten, waardoor conflicten levensecht worden.

Loepzuiver

Vooral Malou Gorter schittert in de rol van Nawal. Kreunend van de pijn kruipt ze over de grond als barensweeën de komst van een kind aankondigen. Gorter heeft een aantal indrukwekkende monologen, waaronder een over een aanslag op een stadsbus vol burgers. Dankzij haar heldere tekstbehandeling zie je de gebeurtenissen voor je.

Opvallend sterk is Shahine El-Hamus als de gefrustreerde zoon Simon. Hij schreeuwt zijn woede uit, tegen huilen aan. El-Hamus is kwaad, cynisch, en tegelijkertijd liefdevol tegenover zijn tweelingzus.

Yara Brand is loepzuiver en overtuigend als het zingende, naïeve meisje Sawda, dat door Nawal op sleeptouw wordt genomen tijdens de odyssee die moet leiden naar een leven in vrede.

Minpunt

Uiteindelijk spelen zeven acteurs alle rollen, wat op zich al een prestatie is in deze monstervoorstelling die ruim twee uur duurt. Dat is meteen het enige minpunt: Branden duurt echt te lang. Vooral sommige monologen zijn erg lang, een aantal scènes kan probleemloos korter zonder aan betekenis in te boeten, en een wiskundige verhandeling over het getal 1 is ook wat veel van het goede.

Overigens zit je als toeschouwer vrijwel de volledige speelduur op het puntje van je stoel. Als ergens duidelijk wordt dat een paar oorlogszuchtige mannetjes de rest van de bevolking het leven onmogelijk maken, is het tijdens deze voorstelling.

Tekst: Wajdi Mouawad
Regie: Abdel Daoudi
Spel: Mohammed Azaay, Yara Brand, Shahine El-Hamus, Hajar Fargan, Malou Gorter, Heleen Kamperveen, Alwin Pulinckx
Scenografie: Marloes en Wikke
Kostuumontwerp: Dymph Boss
Lichtontwerp: Casper Leemhuis
Fotografie: Sanne Peper