Lanoyes voorlaatste roman mag dan al even achter ons liggen, de schrijver blijkt nog niet veel veranderd. Hij hanteert nog steeds dezelfde zwierige stijl, en de politieke relevantie van zijn boeken steekt als altijd die van partijprogramma’s naar de kroon. België blijft zijn geliefde decor, en de politieke wantoestanden in dat kleine land zullen Lanoye nog wel even blijven inspireren. Geen ontsnapte misdadigers of corrupte politici deze keer, maar wel: het schijnhuwelijk.

Untouchables

~

De opzet klinkt eenvoudig, en plotgewijs heeft Het derde huwelijk inderdaad niet veel meer om het lijf. Aan de hand van een aantal anekdotes doet Lanoye het smeuïge verslag van een huwelijk dat gedoemd is om te mislukken. Zijn roman wordt zo het verhaal van twee verstotenen die tegen alle verwachtingen in troost bij elkaar vinden. Zowel de zieke, homofiele weduwnaar als de illegale immigrante zijn untouchables aan de rand van de Belgische samenleving, en die verbondenheid leidt tot verrassende situaties. De twee gaan nochtans op een totaal andere manier met hun positie om: Maarten wil deze ellendige wereld zo snel mogelijk verlaten, terwijl Tamara staat te popelen om zich Belgische te kunnen noemen.

Twee werelden

Het is dan ook niet moeilijk om Maarten en Tamara te zien als symbolen voor hun respectieve beschavingen. Maarten staat voor een ziek, wegkwijnend Europa, Tamara symboliseert het levenslustige Afrika dat klaarstaat om de fakkel over te nemen. Spijtig genoeg laat Lanoyes stereotiepe tekening van zijn personages weinig ruimte voor een nuancering van die tamelijk eenzijdige interpretatie. Toegegeven, veel van zijn beschrijvingen zijn raak, en Lanoye heeft nog steeds heel wat zinnigs te zeggen over België en zijn inwoners. Maar Europa wordt af en toe wat té ziek, en Afrika wat té springlevend afgeschilderd om geloofwaardig te blijven. Op die momenten lijkt het wel alsof Lanoye het polariserende wereldbeeld van zijn stervende hoofdpersonage heeft overgenomen.

Dubbel gevoel

~

Anderzijds heeft die compositie ook zijn nadelen. De voortdurende flashbacks voegen bijvoorbeeld wel een extra dimensie toe aan het verhaal, maar ze remmen tegelijkertijd ook af. Dat is jammer, want de afzonderlijke scènes duren sowieso al lang. In combinatie met die flashbacks en Maartens soms zeurderige overpeinzingen kunnen ze dus wel eens gaan vervelen. Lanoyes verhaal lijkt niet sterk genoeg om die compositie te kunnen torsen.

Dat is natuurlijk een streng oordeel. Ondanks al zijn tekortkomingen is Het derde huwelijk namelijk een meer dan genietbare roman. Het geschilderde wereldbeeld lijkt soms een dimensie te missen, maar stilistisch gezien blijft Lanoye wel één van de beste auteurs van de Lage Landen. Bovendien is het mooi en verrassend om lezen hoe Maarten en Tamara ondanks al hun verschillen toch naar elkaar toegroeien. Laten we ten slotte ook de hilarische zijpersonages en de vele filmische scènes niet vergeten die ondanks al hun extremen toch heel wat over de Belgische, en bij uitbreiding de westerse, samenleving weten te zeggen.

Zo begint de inmiddels negende roman van Richard Powers. Met vroeger werk als Galatea 2.2 en The Time of Our Singing verwierf hij een grote naam als een romancier die op geheel eigen wijze schrijft vanuit zijn achtergrond als exacte wetenschapper. Van Powers is bekend dat hij er de schrijver niet naar is om zich in zijn verhalen te concentreren op een halfzachte confrontatie met het onverwerkte verleden. Maar The Echo Maker lijkt toch heel even die kant op te gaan.

~

Capgras

Op het moment dat Mark ontwaakt, neemt The Echo Maker een essentiële wending. Mark blijkt een hersenbeschadiging te hebben, die resulteert in het werkelijk bestaande maar zeldzame Capgras syndroom: de patiënt is ervan overtuigd dat degenen die hem het dichtst nabij staan, vervangen zijn door dubbelgangers. Mark bekt zijn zus dan ook af, wanneer hij zover is dat hij weer volzinnen kan vormen: “Wie heeft je gestuurd?” Hij is onvermurwbaar in zijn geloof dat Karin een surrogaat is van zijn echte zus. Haar nieuwe naam is wat hem betreft Karin Two.

Wanneer een aangeslagen Karin googlet op ‘Capgras syndroom’ en op het voorbeeld stuit van een jongen die zijn vader opensneed om de bedrading te vinden, slaat de schrik haar pas goed om het hart. Door haar jeugdvriendje Daniel, met wie ze inmiddels opnieuw samenwoont, krijgt ze een boek van de bekende neuroloog Gerald Weber in handen gedrukt. In zijn populair-wetenschappelijke bestsellers beschrijft Weber verschillende casestudies die de fantasie prikkelen: een vrouw die na een ongeluk geen beweging meer kan registreren, iemand die haar eigen ledematen niet langer herkent, een ander die geen nieuwe herinneringen meer kan aanmaken.

Powers excellereert als hij de persoon van deze Gerald Weber, uiterlijk een kruising tussen Charles Darwin en de kerstman, beschrijft. Weber is een vastberaden wetenschapper, die zijn zelfvertrouwen goeddeels ontleent aan de internationale verkoopsuccessen en lovende besprekingen van zijn boeken. Als hij wachtend op de trein wordt aangeklampt door een wat verward sprekende man, heeft hij in een fractie van een seconde de diagnose gesteld. De man lijdt aan een vorm van Korsakov: ondervoeding door overmatige alcoholconsumptie, een verstoorde realiteitszin vanwege een gebrek aan vitamine B. Wanneer hij een mailtje heeft ontvangen van een wanhopige Karin stapt hij met dezelfde trefzekerheid op het vliegtuig van New York naar Nebraska. Aangekomen in het Good Samaritan Hospital laat hij Mark wat testjes doen, vinkt hij een vragenlijstje af en al snel beschikt hij over voldoende informatie voor een uitgebreide casusbeschrijving.

Heel knap schetst Powers deze Weber als een intelligente en ogenschijnlijk integere man, wiens morele status langzaamaan gaat wankelen. Weber stelt Karin zo goed als het kan gerust. Hij praat met de in het ziekenhuis dienstdoende neuroloog, Dr. Hayes, en probeert met hem tot overeenstemming te komen over de voor Mark meest geschikte behandelingstherapie. Maar vóór Karin het door heeft, zit Weber alweer op het vliegtuig terug naar huis. Weber voelt zich goed. Hij heeft het onderbuikgevoel dat hij in de tijd leeft waarin veel van de grote vragen omtrent het menselijk brein zullen worden opgelost. Hoe vormen de menselijke hersenen het bewustzijn? Bestaat er een vrije wil? Het brein, zo stelt Weber, is de bron van politiek, technologie, sociologie en kunst. Wanneer we de neuronen temmen, dan temmen we onszelf.

Bastion

~

Hij is niet de enige die in een identiteitscrisis terechtkomt. Mark is het zwaarst getroffen. De hond die kwijlend tegen hem opspringt, is een spitting image van zijn eigen border collie – niet dezelfde. En als hij thuiskomt blijkt zijn huis een verdraaid goede kopie van het origineel. Maar ook Karin begint zichzelf af te vragen of ze zich werkelijk ooit heeft gedragen als de echte zus van Mark, of ze met haar jarenlange behaagzieke gedrag ooit zichzelf is geweest.

In de romans van Powers dringt de wetenschap diep door in het dagelijkse leven. Maar de wetenschap staat zij aan zij met de twijfel. Hoe meer feiten boven tafel komen, hoe meer vragen ernaast komen te liggen. Het gaat Weber hoe langer hoe meer dagen dat hij zelf eveneens aan waanideeën lijdt. Aan de hand van de beschikbare feiten componeert iedereen zijn eigen verhaal, beseft Weber, en in dat verhaal gelooft men vervolgens heilig. Maar de werkelijkheid is zo complex en veelkantig dat je én in het dagelijkse leven én in de wetenschap de realiteit nooit van één kant kunt bekijken.

Powers’ hoge inzet resulteert niet in een ideeënroman, waarin essayistische uitweidingen het boek gewicht moeten geven en het menselijke aspect geen ruimte krijgt. Hij houdt van een goed plot. Typerend zijn dan ook de door het boek gewoven thrillerelementen. Want hoe kan het dat een ervaren automobilist als Mark ooit op een voor hem overbekende weg is verongelukt? Tegelijk bouwt Powers elk personage uiterst realistisch op. Hij is een meester van de dialoog, of beter gezegd: hij is een meester van de confrontatie. Als geen ander maakt hij de onderhuidse irritatie tussen twee discussiërende neurologen voelbaar, de ingesleten maniertjes van een man en vrouw die al dertig jaar zijn getrouwd of de subtiele wisselwerking tussen twee gebrouilleerde jeugvrienden. Met datzelfde vakmanschap brengt hij literatuur en wetenschap tegen over elkaar in stelling.