Van Loy schept in zijn nieuwe boek een fictieve leefgemeenschap die vier straten bewoont aan de rand van een dorp. Het wijkje is omheind door onzichtbare muren en hekken, het wordt vierentwintig uur per dag in het oog gehouden door eeuwig snorrende bewakingscamera’s. De mensen in die straten, met de prozaïsche namen Noord, West, Zuid en Oost, verschillen in alles, behalve in hun ziekelijke angst voor de gevaren van de maatschappij van vandaag. Dat ook camera’s geen veiligheid kunnen garanderen, zal vanzelf blijken.

Windroos

De naamloze hoofdpersoon verhuist met zijn vriendin Debbie naar het afgeschermde villadorpje, de Windroos geheten. De bewoners van het dorp waaraan de Windroos is vastgebouwd noemen het echter de Heining. In de Windroos leeft ieder zijn eigen leven: mevrouw Dupont, een eenzame bejaarde wier angst voor alles wat buitenlands of gekleurd is haar binnen de omheining heeft geduwd. Meneer Kazan, de projectontwikkelaar die het wijkje heeft uitgedacht en gebouwd en die er zelf is gaan wonen met zijn vrouw en drie zonen. En Bril, een dandy die hard zijn best doet het geld van zijn overleden vader erdoorheen te jagen zonder verder ook maar iets van belang uit te voeren.

De schrijver Van Loy laat zich met dit verhaal van zijn meest actuele kant zien. Bijzonder is de terloopse wijze waarop Van Loy zijn maatschappijkritiek in deze roman beschrijft. Zonder ook maar een keer expliciet te worden, legt Van Loy de vinger enkele keren op de pijnlijke plek: een volstrekt veilige samenleving is een illusie, de boze buitenwereld is vol van gevaren en risico’s. Het boek ademt de eenentwintigste eeuw, het is op de huid van deze tijd en de tijd die nog komen gaat, geschreven. Het is een pleidooi tegen de xenofobie die als een leger houtwormen de steunbalken van onze democratie aan het omknagen is. Van Loy is bondig zonder kortaf te worden en af en toe schurkt hij in zijn absurdisme en virtuositeit tegen landgenoot Brusselmans aan (bijvoorbeeld wanneer de hoofdpersoon tegen een belspelmeisje roept: ‘Zoek zelf een beroep, gezonnebankte kakdweil!’), maar is inhoudelijk sterker. De heining wisselt humor, absurdisme, spanning en kafkaëske trekjes in hoog tempo af.

Thriller

Het is juist dat hoge afwisselingstempo dat tevens de achilleshiel van het boek vormt. Het lijkt erop alsof de ambitie van de schrijver en het beperkte aantal bladzijden waarin hij deze ambitie tracht te verwezenlijken met elkaar in tegenspraak zijn. De stijl is vlot en bijwijlen humoristisch, de gebeurtenissen zouden in de gemiddelde thriller niet misstaan en het motief is ontregelend. Het feit dat deze drie in het merendeel van de ultrakorte hoofdstukken met elkaar verweven worden, zorgt ervoor dat geen van de drie werkelijk uit de verf komt. De humoristische stijl detoneert hier en daar met de afschuwelijke gebeurtenissen; de reële spanning verliest terrein door de soms volkomen irreële enscenering en diezelfde irrealiteit maakt dat zowel de humor als de spanning uiteindelijk ten onder gaan. Kortom, het is schipperen tussen drie genres.

Jan van Loy bewijst dat hij die drie genres alle drie aankan. In zijn pen schuilt een fijne politiethriller, een hilarisch nonsensboek en misschien zelfs een magisch realistische roman. Echter, een combinatie van die drie is te veel gevraagd. De heining blijft een vermakelijk, goed geschreven boek, maar het is toch niet de verontrustende maatschappijkritiek geworden die de schrijver voor ogen moet hebben gehad.

Dave Boling, van huis uit sportverslaggever, schreef zijn debuutroman in korte tijd op vliegvelden en in hotels. De gedrevenheid die hem voortstuwde is duidelijk van de bladzijden af te lezen. In een tijdperk waarin terreur tegen burgers aan de orde van de dag is, ging Boling op zoek naar wat hij zelf ‘een keerpunt in de geschiedenis’ noemt: het eerste terreurbombardement op burgers. Geholpen door zijn Baskische vrouw werkte hij het thema verder uit.

Trots

Het verhaal is opgebouwd rond twee Baskische families in een onrustige periode in de Spaanse geschiedenis. Een tijdperk dat zijn dieptepunt bereikte in een burgeroorlog en de daarop volgende dictatuur. Toch dringen historische gebeurtenissen aanvankelijk maar mondjesmaat tot de Baskische hoofdpersonages door, hun familie en omgeving. Centraal staan enkele boeren en vissers, hun kinderen, en de relaties die zij aangaan. Wat zij gemeen hebben is een sterk rechtvaardigheidsgevoel en de gedeelde trots voor cultuur en afkomst. Zij gaan moedig om met zware omstandigheden en zijn een inspiratie voor hun omgeving.

Zo neemt Justo de zorg voor zijn jongere broers op zich als hij, zelf nog een kind, geconfronteerd wordt met het verlies van zowel moeder als vader. Zijn dochter Miren is het stralende middelpunt van het dorp en ontfermt zich op haar beurt weer over de blinde Alaia. Aan de kust blijft Miguel koppig met zijn broer en vader de zee op gaan, ook al is hij elke dag zeeziek. Als zijn trotse broer in conflict raakt met de Guardia Civil, neemt hij het direct voor hem op. De levens van deze personages raken in toenemende mate met elkaar verstrengeld en vormen een sterke eenheid. De Basken delen vreugde en verdriet en ondersteunen elkaar waar mogelijk.

Ode

Langzaam ontstaat een romantisch beeld van moreel verheven personages in een welhaast idyllische gemeenschap. Marktdag in Guernica kan dan ook met recht een ode aan het Baskische volk genoemd worden. De onderdrukking en repressie nemen langzaam toe, maar de geschiedenis dringt pas bij het bombardement volledig tot het verhaal door. Boling bedient zich hierbij van een ander stijlregister, waarbij de ledematen en bloedspetters in het rond vliegen.

Het verhaal is zorgvuldig opgebouwd, maar doet bij tijd en wijle staccato aan. De verschillende verhaallijnen vormen nooit helemaal een geheel en de overgangen verlopen schokkerig. De meer historische passages blijven afstandelijk en eenheid in het verhaal blijft achterwege. De tegenstelling tussen het geromantiseerde leven van de Basken en het oorlogsgeweld dat hun treft, loopt daardoor op. Dit versterkt de emotionele impact, maar is tegelijkertijd doorzichtig. Boling mist de nuance die wel terug te vinden is in het werk van een Baskische schrijver als Bernardo Atxaga.

Een bijna hartstochtelijke betrokkenheid zorgt echter voor compensatie van deze literaire tekortkomingen. Boling brengt zijn personages tot leven en weet te ontroeren. Daarnaast is het een interessant onderwerp, dat samen met het verhaal van het Baskische volk niet op veel aandacht mag rekenen. Marktdag in Guernica is boven alles een poging om een vergeten stukje geschiedenis nieuw lezen in te blazen. Een opzet waar Dave Boling in slaagt.