Dorte weet niet wat ze met haar bestaan aan moet. Tegen haar familie zegt ze dat ze studeert, maar eigenlijk vult ze haar dagen met andere dingen. Met klusjes in en rondom haar gehuurde bungalow in het plaatsje Gumsø, met slenteren door de winkelstraten van Kopenhagen, het geld op haar spaarrekening verbrassen in tweedehandswinkels en koffie drinken met een gebakje erbij.

Essentiële eenzaamheid
Wat er in dit meisje omgaat is en blijft de vraag, maar dat ze toeschouwer is van het leven in plaats van participant wordt al snel duidelijk. Door Helle Helles sterk beschrijvende stijl worden Dortes innerlijke emoties niet blootgelegd, maar bewaard voor de interpretatie van de lezer. Dorte heeft genoeg kennis over de wereld, maar mist de bevestiging dat ze het bij het juiste eind heeft. Een meisje dat heel alleen staat in het leven, ondanks de mensen om haar heen, maar dat de eenzaamheid ook lijkt op te zoeken.

Helle heeft een gedetailleerde, bijna kinderlijke toon die je meteen grijpt door de eerlijkheid, maar ook door de nuchtere humor. De nadruk van de auteur op details maakt de hoofdpersoon aandoenlijk en zorgt ervoor dat je wordt meegesleurd in haar verhaal, door de voorstelling die wordt opgeroepen. Je ziet Dorte steeds voor je. Het is een roman om langzaam en zorgvuldig te lezen, om maar geen beelden te missen.

Veelzeggende stiltes
Het zijn de details die het verhaal kleuren; niet alleen vormgeven maar ook tot leven wekken, wat bijzonder is voor een verhaal waarin eigenlijk niet veel gebeurt. Helle schrijft minimalistisch en feitelijk, zonder uitleg, zonder nuanceringen. De schrijfster richt zich op kleine, alledaagse gebeurtenissen; iets groots en heftigs benoemt ze niet eens, maar wordt slechts gesuggereerd. Hetzelfde geldt voor de prachtige, veelzeggende dialogen, waarin niet veel wordt gezegd – qua aantal woorden – maar des te meer wordt uitgedragen.

‘Heb je ook muziek?’ vroeg hij.
‘Alleen radio.’
‘Luister je dan nooit naar muziek?’
‘Jawel, naar de radio dus.’
‘Aha, oké.’
‘Wil je rode wijn?’
‘Nee, dank je.’
‘Wil je geen rode wijn?’
‘Ja, doe toch maar. Dank je. Dat zijn lekkere olijven.’
‘Ik heb ze bij de Irma gekocht. Dat wil zeggen, in Kopenhagen.’
‘O ja, de Irma,’ zei hij, en daarna ging hij staan, kwam naar me toe en sloeg zijn hand om mijn nek, we zoenden en belandden op de vloer onder een van de stoelen, die viel om, we trokken en sjorden, mijn been stak als een witte paal omhoog.

Filmische menselijkheid
Dorte doet niet aan eindeloos gezever, gepraat, geanalyseer en doorgemodder. Ze doet wat haar gevoel en intuïtie haar ingeven en neemt snelle, impulsieve beslissingen. Helle heeft de menselijkheid van haar hoofdpersoon knap beschreven: iets doen waarvan je wel weet dat het niet verstandig is en dat je erdoor in een lastige situatie zult terechtkomen, maar het toch doen. Omdat het alternatief nog slechter is, of omdat de makkelijkste weg niet de meest boeiende is.

Dit zou in de tegenwoordige tijd geschreven moeten worden is daarmee een eerlijke, tijdloze roman die het alledaagse eert. Helle Helle is een van de weinige auteurs die de menselijke omgang zo goed in dialogen weet te pakken, door juist datgene wat niet wordt gezegd significantie te geven. De lezer speelt hierbij een aangenaam grote rol, door het lezen tussen de regels. Een roman om in ieder geval een tweede keer te lezen, maar liever nog vaker.

Een onderzoek naar de verliefde man, dat doet denken aan wat Milan Kundera schreef over rokkenjagers. De Don Juans van deze wereld zijn er volgens hem in twee soorten: de man die op zoek is naar De Ene, de vrouw aller vrouwen. Na elke verovering is hij teleurgesteld, want De Ene bestaat natuurlijk niet. Door naar de volgende. De andere soort is niet op zoek naar één vrouw, maar wil alle vrouwen leren kennen. Hij geniet van de overvloed en variatie die beschikbaar is, als een kind in een snoepwinkel. Een type dat je vaak tegenkomt ontbreekt in deze classificatie: de rokkenjager die noch de Ene zoekt, noch de veelheid, maar zichzelf. De narcistische rokkenjager kun je hem noemen, die feitelijk niet geïnteresseerd is in de ander, maar op zoek is naar bevestiging.

Niet voorgoed verloren

Wie is de verliefde man die in dit onderzoek naar voren komt? Het zijn er twee, Louis Blériot en Murphy Blomdale, die beiden, aan weerszijden van het Kanaal, vallen voor de ongrijpbare Nora. Waarom zij nu de zon is waaromheen de twee hun wanhopige rondjes blijven draaien, wordt niet helemaal duidelijk. Ze is zo’n typisch nimfachtig wezen dat op mannen een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefent, terwijl er objectief gezien niets voor haar spreekt: ze is labiel, ontrouw, talentloos, en een klaploper bovendien. Maar goed, in de liefde bestaat zoiets als ‘objectief gezien’ natuurlijk niet. Blériot: ‘Het is alsof ze op hem inwerkt als zo’n hallucinerend middel dat je bewustzijn verruimt en tegelijk je hersencellen verwoest.’

De mannen in Het leven is kort en het verlangen oneindig hebben hun Ene gevonden, zoveel is duidelijk. Maar zichzelf zijn ze verloren. Niet voorgoed verloren, zoals je geneigd bent om te zeggen. Als deze roman iets duidelijk maakt, is het dat liefde de kracht van een aardbeving kan hebben, maar dat ze niet dodelijk is. De mannen blijven na het schuiven van de tektonische platen achter in een verwoeste wereld, uitgeput, leeggezogen, verfrommeld, maar toch, ze komen er wel weer bovenop.

Verlamd door de noodzaak te kiezen

Zoals Nora tussen haar minnaars in Londen en Parijs heen en weer pendelt, zo pendelt ook hun liefde heen en weer, tussen de wil om hun leven voor haar te geven en de wil om hun leven te behouden. Probleem van beide mannen is dat ze even talentloos zijn als Nora. Murphy werkt in het Londense financial district, waar de klappen van de crisis vallen; Blériot vertaalt zo af en toe een artikel, maar teert gewoon op de zak van zijn vrouw. En juist als je leven niet zoveel voorstelt, is het moeilijk om met een groot gebaar voor de liefde te kiezen. Het leven mag kort zijn en het verlangen oneindig, praktische bezwaren staan ook hier in de weg. Verlamd door de noodzaak te moeten kiezen, laten ze het leven maar voor hun kiezen, ‘[h]etgeen zou kunnen verklaren waarom je steeds onverschilliger kunt worden, en tegelijk steeds onafscheidelijker’. Welk vooruitzicht is erger – ‘om op een dag bij zijn vrouw weg te gaan of om oud met haar te worden’? De pendel hangt stil, tot de volgende aardbeving zich als een noodlot voltrekt.

Eigenlijk is dit een verhaal van losers, dat soms behoorlijk ergerniswekkend kan zijn. Patrick Lapeyre weet het echter treffend op te schrijven. Bij de eerste ontmoeting van Louis en Nora: ‘Ze is nu zo dichtbij dat Blériot het gevoel heeft dat, mocht hij per ongeluk iets te ver overhellen, hij haar als een slaapwandelaar in de armen zou vallen.’ Dat is een mooi beeld, en bovendien een nauwkeurige beschrijving van wat er gebeurt. Als slaapwandelaars vallen de personages per ongeluk in elkaars armen en worden geliefden. De droom blijkt een nachtmerrie. En dan word je wakker.

En nu is er de bundel Onmiddellijke terugkeer van uw geliefde, die is uitgegeven bij Van Oorschot. De naam van de uitgever wordt hier niet voor niets genoemd – daarover later meer.

Wat is spel en wat is echt

Dertien verhalen bevat Onmiddellijke terugkeer, elk met dezelfde hoofdpersoon: Erik van Duijn. Die Van Duijn vertoont opvallende gelijkenissen met zijn schepper. Daarover zegt Kollaard in een interview met zichzelf op zijn website desgevraagd: ‘Het materiaal is autobiografisch, de verhalen zijn dat niet. Een auto is van aluminium, de reis is dat niet.’ Wat spel is en wat echt, weet je nooit zeker: Kollaard schrijft erover als hij vertelt hoe Erik en diens zoontje Janne een knuffelbeer tot leven wekken: ‘De gelijktijdigheid van oprecht geloof in het leven dat opeens is verschenen en volledig besef dat het spel is.’

Tot zover het autobiografische gehalte. Dan nu: de inhoud. Onmiddellijke terugkeer is geen roman in verhalen, zoals enkele van de romans van Stephan Enter. Alles in Kollaards verhalen is geconstrueerd uit herinneringen van Erik: van een dagje aan het strand, de dag na de maanlanding van Neil Armstrong en een verjaardagsfeestje waar hij Marco van Basten aan de tand voelt over de wetten van de zwaartekracht, tot de nuchter beleefde angst om zijn doodzieke geliefde Elin.

Grip op de geschiedenis en op jezelf

Steeds weer keren dezelfde thema’s terug: concrete vragen over identiteit, verwondering over het feit dat alles wat je weet verleden is en vooral: verwondering over zichzelf. Erik leert zichzelf door de jaren heen steeds minder kennen. Niet alleen de wereld om hem heen is af en toe onbegrijpelijk, zijn eigen gedragingen zijn dat al evenzeer. In een verwoede poging om grip te krijgen op zijn geschiedenis en op zichzelf, legt Erik uiteenlopende verzamelingen aan en probeert hij het onbegrijpelijke begrijpelijk te maken door de zaken die hij waarneemt te staven met feiten. Steeds weer zijn er alledaagse aanleidingen nodig om de feilbaarheid van het eigen geheugen te toetsen.

Twee verhalen staan symbool voor de fundamentele onzekerheid die Erik aan de dag legt: ‘En Dassajev verbijsterd achterliet’ en ‘Hoe ik een man met een baard werd’. Deze verhalen vormen het hart van de bundel, zowel in concrete als in abstracte zin. Ze vertellen het verhaal van een volwassen man die dingen opvallen die niemand anders opvallen en daar nieuwsgierig van wordt. Waarom hapert een keeper bij zijn sprong en maakt hij daardoor het doelpunt van de eeuw mogelijk? En hoe kan het dat je volkomen onwillekeurig een geluid maakt als je je snijdt bij het scheren?

Van Oorschot-literatuur

Ben ik eigenlijk wel wie ik ben? Of ben ik eigenlijk heel iemand anders? Het zijn de centrale vragen in Onmiddellijke terugkeer van een geliefde – de titel verwijst naar een belofte die Erik op een papiertje wordt gedaan door een medium, in het enige verhaal waarin het bijna journalistieke realisme van Kollaard wordt aangevuld met een vleugje magie.

Die beschrijvende, journalistieke stijl maakt Kollaards verhalen bijzonder prettig leesbaar. De schrijver heeft een thema, een reeks originele invalshoeken en het talent om de aandacht voortdurend vast te houden, zelfs als hij meerdere alinea’s lang het verhaal van een Zweedse documentaire over een trogkrabber navertelt. Alle dertien verhalen intrigeren op hun eigen wijze, ze maken deel uit van een groter, chronologisch verteld geheel dat de moeite waard is om te doorgronden. Want hoe weinig Kollaard ook loslaat over de grote lijnen in het leven van Erik – goed, hij heeft medicijnen gestudeerd en woont nu, rond zijn vijftigste, op het Zweedse platteland met vrouw en drie kinderen; meer krijg je in concreto niet te horen – het beeld dat hij van zijn hoofdpersoon schetst, blijft je haarscherp bij.

In die zin bedrijft Kollaard klassieke Van Oorschot-literatuur: autobiografisch geladen, secure verhalen, getuigend van zin voor detail in een afstandelijke en tegelijk aansprekende stijl. De overeenkomsten met de al genoemde Stephan Enter zijn opvallend, al hebben vooral de latere verhalen ook iets van de cynische Reve-toon. Grote namen waarmee Kollaard zich nu, al die jaren na zijn debuut bij Margreet Dolman, toch nog verrassend snel al voorzichtig kan meten.