Theater / Voorstelling

Interactief dilemma met grote consequenties

recensie: Schuld of Onschuld: De Strafmoord

Een lastig dilemma met grote consequenties: moet meneer De Ruiter de gevangenis in voor de moord op Siegert van der Zijl? In het online theaterstuk Schuld of Onschuld: De Strafmoord moet het publiek onderzoek doen en deze vraag beantwoorden.

Een ijzersterk motief

Deze rechtszaak draait om de schuldvraag rondom de moord op Siegert van der Zijl (Waldemar Torenstra). Zijn levenloze lichaam werd aangetroffen in zijn Amsterdamse bovenwoning. Het grote aantal klappen dat Van der Zijl heeft opgevangen met zijn hoofd is hem fataal geworden. Hoofdverdachte Wim de Ruiter, gespeeld door Mark Rietman, heeft een ijzersterk motief: zijn dochter lijkt slachtoffer te zijn in een zedenzaak waar Van der Zijl bij betrokken is. Hij is hiervoor echter vrijgesproken.

Voor de detectiveliefhebbers en true crime lovers

Voor wie graag tv-programma’s als Baantjer en Wie Is De Mol? kijkt of het spel Cluedo speelt, is dit online theaterspel een ideaal tijdverdrijf om de koude wintertijd door te komen. Deelnemers krijgen toegang tot een speciale website, waar van 27 t/m 31 december elke dag meerdere video’s en dossierstukken worden geüpload. De bevlogen betogen van het OM en de advocaat van de beklaagde, maar ook getuigenverklaringen en opnames van gesprekken met 112 moeten kritisch bekeken worden. Op basis hiervan moet het publiek namelijk de volgende vraag beantwoorden: is meneer De Ruiter schuldig of onschuldig? Na het vonnis komt op 2 januari de laatste video online, waar te zien is wat er écht met het slachtoffer is gebeurd. Zo ontdek je als publieksjury of je zojuist een onschuldige de gevangenis in hebt gestuurd of misschien wel de moordenaar te pakken hebt.

Later aansluiten in het spel is gelukkig geen probleem, de video’s zullen t/m 31 januari 2023 online blijven staan. Het enige element dat wegvalt na 2 januari is je mogelijkheid om mee te stemmen op het eindvonnis.

Een grote verzameling BN’ers

Eerdere edities van Schuld of Onschuld, zoals De Kerstmoord en De Droommoord, leken hun sterrencast mede te danken te hebben aan de lockdowns. Door corona waren een groot aantal topacteurs beschikbaar. Voor deze nieuwste editie wisten Stichting TOF en Korthals Stuurman Theaterproducties echter ook een flinke sterrencast te strikken. Zo vertolken Isa Hoes en Roos van Erkel op overtuigende wijze de lastige rollen van echtgenote en dochter van de beklaagde en zien we Jeroen Spitzenberger stralen als de excentrieke buurman. De herkenbaarheid van de deelnemende acteurs is groot en dat verhoogt het speelplezier.

Voor herhaling vatbaar

Louise Korthals en Jan Kooijman nemen voor de vierde keer de rollen van de zakelijke officier van justitie Vera de Rie en charismatische advocaat Jelle Groot Kamerlink voor hun rekening. Tussen de twee is een ware strijd gaande, die door de eerdere edities alleen maar aangewakkerd is. Ze willen allebei graag hun gelijk krijgen en de publieksjury voor zich winnen. Geen van beide acteurs weet van tevoren hoe de vork écht in de steel steekt, de ontknoping op 2 januari zal voor de twee acteurs net zo spannend zijn als voor de deelnemers.

Hierdoor is het goed te begrijpen dat Korthals in een interview aangeeft dat ze zelf graag meeleest op het forum. Deelnemers kunnen namelijk theorieën met elkaar delen en maken goed gebruik van deze mogelijkheid. Wie zich een weg weet te banen door de wirwar aan berichten van anderen, komt tot nieuwe ideeën en inzichten. Details die jou eerder niet opvielen, kunnen door een ander ineens erg belangrijk lijken. Waarom begint buurman Abe Jongeneel (Jeroen Spitzenberger) tijdens zijn getuigenverklaring ineens over het nummer ‘Take Five’ en (waarom) is dit relevant? Daarnaast is er een knipperend fietslichtje wat veroorzaakt zou worden door een kapotte batterij, maar zou het lichtje in kwestie dan niet uit zijn?

De actieve schrijvers op het forum bewijzen telkens weer dat er altijd fanatieke speurders bezig zijn met deze moordzaak en jij niet alleen bent. Dit nieuwe interactieve moordmysterie, Schuld of Onschuld: De Strafmoord bewijst dat dit concept ook zonder lockdown de moeite waard is.

 

Meedoen? Tickets zijn verkrijgbaar via: https://www.schuldofonschuld.nl/

Kunst / Expo binnenland

Leven, werk en vrienden van Mari Andriessen

recensie: Dicht bij Mari Andriessen - Verwey Museum Haarlem

Iedereen kent wel een beeldhouwwerk van de Haarlemse kunstenaar Mari Andriessen (1897-1979) in de openbare ruimte. Of het nu De Dokwerker in Amsterdam is, of het beeld van Cornelis Lely op de Afsluitdijk. Monumentale beelden zijn het, net als zijn verzetsmonumenten in Heemstede, Putten, Enschede en Scheveningen. Andriessen heeft echter veel meer gemaakt: kleine beelden, penningen, tekeningen, schetsen/voorontwerpen, eerst met potlood en houtskool, later ook met balpen. Die tekeningen zijn nu voor het eerst te zien op de tentoonstelling Dicht bij Mari Andriessen in Verwey Museum Haarlem.

Voor alles beeldhouwer

Het zijn mooie tekeningen, daar niet van, maar Mari Andriessen is toch voor alles beeldhouwer geweest. Niet voor niets staat het gipsmodel van De Dokwerker in het hart van de eerste zaal, op een ’bok’ uit zijn eigen atelier, waaruit meer objecten zijn te zien. De teksten in deze zaal gaan in op de manier waarop de beelden technisch tot stand kwamen. Eerst was er een model in de dubbele betekenis van het woord. In het geval van De Dokwerker (1951-‘52) was dat de forse Haarlemse timmerman Willem Termetz die zijn mannetje stond. Dan maakte een technisch specialist een vergroting in gips en tenslotte ging in dit geval bronsgieterij Binder uit Haarlem aan het werk.

Indrukwekkend om te zien is hoe de vorm de inhoud vaak bevestigt. Dat was bij De Dokwerker het geval, maar bijvoorbeeld ook bij het bekende beeldje van Anne Frank (1975) op de Amsterdamse Westermarkt. Op een tekstbordje wordt gewezen op het onrijpe, haast onvoltooid overkomende van de frêle én fiere beeltenis van de vermoorde Anne Frank. De voorstudies die te zien zijn, worden zonder verdere aanduiding getoond, omdat ze eigenlijk voor zich spreken: handen, meisjeskopjes, een cellospeler, moeder en kind.

Brede context

Atelier Mari Andriessen, foto Cor van Weelen

Instructief is de context die wordt gegeven: een stamboom van de kunstzinnige familie Andriessen, de leraar van Mari, Jan Bronner, zijn vrienden, waaronder Godfried Bomans en de beeldhouwer en verzetsheld Frits van Hall en Andriessens enige leerling: Theo Mulder (1928-2017). Hier wordt fijntjes opgemerkt dat prinses Beatrix, die immers ook beeldhouwt, in 1970 bij een bezoek aan Andriessens atelier aanwijzingen van de meester afsloeg. Een meester die overigens lang niet altijd zeker was van zichzelf, en op het eind van zijn leven werd geholpen door zijn leerling Mulder.

Tot de context behoren ook portretten van Mari Andriessen door andere kunstenaars, zoals Willem Hofker (1924) en Otto B. de Kat, die hem vanaf de Tweede Wereldoorlog tot ca. 1978 afbeeldde, een jaar voor Andriessens overlijden. Interessant tenslotte is een foto van de leden van de Haarlemse sociëteit Teisterband, die in de kelder van Café Brinkmann op de Grote Markt bijeenkwam.

Mari Andriessen en Kees Verwey

Interessant is ook Andriessens vriendschap met de kunstschilder Kees Verwey (1900-1995), die net als Andriessen uit een kunstzinnige familie kwam. Naar Verwey is het stadsmuseum in het voormalige St. Elisabeth Gasthuis genoemd. Een museum dat nogal eens van naam veranderde: Historisch Museum (2005), Museum Haarlem (2015) en nu dus als eerbetoon aan de kunstenaar Verwey Museum Haarlem (september 2022). Op de bovenste verdieping is tot 13 februari 2023 de tentoonstelling De stille liefde van Kees Verwey te zien. We kennen zijn schilderijen van exposities in het Frans Hals Museum (locatie Hal), maar het is leuk om de gelegenheid te baat te nemen en nu eens op zoek te gaan naar overeenkomsten tussen het werk van Andriessen en Verwey, afgezien van het materiaal waarmee ze werkten.

Deze overeenkomsten geven zich niet zomaar prijs, maar ze zijn er wel: in de lossere en vrijere toets van de late Verwey en in het vergelijkbare, vrijere, ruimtelijke en zich weinig in details verliezende werk van Andriessen na ca. 1930. Vanaf die tijd was hij niet meer opgesloten in de iconografie van de rooms-katholieke beeldende traditie. Een traditie die onder meer valt te zien in zijn beelden en altaren in wat na de restauratie nu de KoepelKathedraal Haarlem heet (voorheen St. Bavo).

Van Verwey valt een voorjaarsboeket uit 1954 te zien, nog helemaal in klassieke stijl. Dan is er een schilderij uit 1975 waarop hij zijn atelier schilderde, met een sfinxkop. En uiteindelijk ook een vroeg zelfportret dat hij in 1995, het jaar van zijn overlijden weer oppakte. Met portretteren had hij verder niet zoveel, met kijken des te meer. Net zoals Andriessen: goed kijken en het model trachten te doorgronden. Niet altijd tot genoegen van dat model. Maar wel van de kijker op de twee kleine, mooi samengestelde en vormgegeven tentoonstellingen.

 

favoriete winterfilms van de redactie
Film / Achtergrond
special: De fijnste winterfilms
favoriete winterfilms van de redactie

Favoriete winterfilms van de redactie

De koude wintermaanden zijn een perfect excuus om lekker binnen te blijven en te genieten van de beste films ooit gemaakt. Maar welke winterse films zijn nou echt de moeite waard om te kijken? Onze filmredacteuren hoefden er niet lang over na te denken en tipten hun favoriete films voor de winter.

Fargo

Een topfilm in wintertijd? Volgens Frank Kremer kun je dan grofweg kiezen tussen smelten bij een knappend haardvuur of huiveren bij kil noorderlicht. Samen met The Shining van Kubrick is Fargo van de Coen Brothers toch wel zijn favoriete winterfilm. 

Frank Kremer: Hoe vaker je hem ziet, hoe zwarter de witte woestenij van Minnesota wordt. Prutsfraudeur Jerry Lundegaard heeft dringend geld nodig en verzint een amateuristisch plan.  Maar natuurlijk loopt weer niks zoals gepland. Een doorgedraaide autoverkoper van Zweedse komaf; een duo kidnappers waarvan eentje ijzingwekkend weinig scrupules heeft; een fonteintje van bloed dat de maagdelijke sneeuw besproeit… Je voelt vanaf het begin: die Jerry komt van een koude kermis thuis!


The Shining

Frank Kremer: Stephen King vond het maar niks, misschien wel omdat hij aanvoelde dat Kubricks verfilmde versie van The Shining nóg beter was dan zijn boek. Wat een klassieker is het geworden. Schrijver Jack Torrence (Nicholson) neemt een baantje aan als ‘caretaker’ van het in de winter geïsoleerde Overlook Hotel. Jack heeft een geschiedenis, en het hotel ook. Zijn meegebrachte vrouw en zoontje zullen het weten. Langzaam maar zeker verdwaalt Jack in zijn eigen ijzig labyrint terwijl helderziende zoontje Danny ons meeneemt op een gruwelijke reis door het hotel. Redrum, redrum, redrum… Kubrick lardeert Jacks psychologische helletocht met intrigerende historische verwijzingen. Voor de kerstgedachte moet je niet in het Overlook zijn.


The Holiday

Gino Punt: Het zonnige Los Angeles staat bekend als dé plek om toekomstige dromen waar te maken. Maar na het zien van de romantische winterfilm The Holiday vallen de ogen op het charmante leven op het Engelse platteland, en leer je dat er eigenlijk niet veel meer nodig is dan een huis vol boeken en een knus, warm bed om gelukzaligheid te voelen. Zo leert Amanda dat in The Holiday ook, die aan haar drukke leven in LA wil ontsnappen en met Iris, die een rustig leventje leidt in een klein Engels dorpje, tijdens de winterperiode van huis wisselt. Al snel leren de twee vrouwen veel van elkaars leven, en zorgt de ruil ervoor dat liefde op de raarste momenten om de hoek komt kijken. 


The Nightmare Before Christmas

Isolde Geritan: What’s this? What’s this? The Nightmare Before Christmas (1993) is de ideale, gezinsvriendelijke film om in december te bekijken. Jack Skellington, koning van Halloween Town, gaat op ontdekking uit in Christmas Town en stapt in de schoenen van Sandy Claws (de Kerstman).

Tim Burton slaagde erin de contrasterende vieringen Halloween en Kerstmis samen te smelten en de juiste dosis humor en romantiek toe te voegen. Deze musical-animatiefilm is gefilmd met stop-motion techniek over een periode van drie jaar en aangevuld met sprankelende geluidseffecten en muziek. The Nightmare Before Christmas is niet meer en niets minder dan een meesterwerk en moet je vroeg of laat gezien hebben.


Eternal Sunshine of the Spotless Mind

Jeroen Hoenselaar: In deze sci-fi light van Michel Gondry sijpelt overal de kilte van een bekoelende liefdesrelatie doorheen. Het winterdecor dikt dit nog eens verder aan. Het is een film over liefde en conflict, met alle knullige en weerbarstige gevolgen die ermee gepaard gaan.

Hoofdpersoon Joel komt erachter dat vriendin Clementine haar herinneringen van hem heeft laten wissen, bij een kliniek gespecialiseerd hierin. Kwaad besluit hij hetzelfde te doen. Dit loopt alleen niet zo soepel zoals gehoopt. Het is een oprecht liefdesepos met heerlijke droomachtige randjes. Het laat je nadenken over de werking van ons brein en over herinneren. Maar is vaak ook erg grappig.


Love Actually

Melody Prins: Je ligt gewikkeld in een warme deken op de bank. Warme chocomel, de kaarsen zijn aan. Wat mist hier? Dé feelgood kerstfilm Love Actually. De romantische komedie heeft tien afzonderlijke verhaallijnen die op eerste kerstdag allemaal samenkomen. Het ene verhaal is zoetsappig, het andere juist bitterzoet: het is de perfecte film om te kijken, zelfs als je verdrietig bent. Het herinnert je dat als je omringd bent door pijn en onzekerheid, er altijd liefde om je heen is. Alleen al door dat besef voel je je zoveel beter na het zien van deze film. Love Actually is een ode aan liefde en al haar hoedanigheden.

 

Film / Films

Een romantische take op kannibalisme

recensie: Bones and All - Luca Guadagnino
Photo by Yannis Drakoulidis / Metro Goldwyn Mayer Pictures

Geteisterd door het feit dat ze een kannibalist is, besluit Maren een tocht te maken door het ruige Midden-Westen van de Verenigde Staten, eind jaren 80. Om te begrijpen waar haar kannibalistische aard vandaan komt, zal ze haar jeugd onder ogen moeten zien, maar ook de ervaringen van andere zogeheten eaters moeten aanhoren en zichzelf moeten omarmen zoals ze is. De trekjes van een mensenverslinder verdwijnen namelijk niet zo snel, zo leren we uit Bones and All, en daar zal ze aan moeten wennen.

In Bones and All, een film geregisseerd door Luca Guadagnino en gebaseerd op het gelijknamige boek van Camille DeAngelis, ontdekt Maren (Taylor Russell) de verschillende, bloederige lagen van het kannibalistische bestaan. Ze raakt bedroefd wanneer ze zich realiseert dat er geen ontkomen aan is, maar zodra ze dieper verwikkeld raakt in het mysterieuze denken en doen van het kannibalisme, ontmoet ze andere personen die vastgeketend zijn aan het leven als eater, net als zij. Zo ontmoet ze Lee (Timothée Chalamet), een kannibalist die zichzelf kan inleven in Maren en haar innerlijke worstelingen. Ze besluiten samen de tocht door de Verenigde Staten voort te zetten. Daar laat gevaar om elke hoek zijn klauwen laat zien, maar er blijft genoeg ruimte voor een intieme band tussen de twee eters.

Een horrorverhaal om bij weg te zwijmelen

Hoewel het verhaal draait om een kannibalistisch leven, waar bloed en ingewanden haarscherp in beeld gebracht worden, speelt romantiek een grote rol in de film. Zodra de lugubere gebeurtenissen waar Maren mee moet leren omgaan, zijn gepasseerd, merk je dat de film afkoerst op een romantisch coming-of-age verhaal waar je hart van wegsmelt. De eerste ontmoeting, de eerste kus, liefdesverdriet en uiteindelijk de hereniging van het liefdeskoppel. Momenten die je in vrijwel elke zwijmelfilm terugziet, maar waar Guadagnino toch een originele draai aan weet te geven. Hij geeft een intense horrortwist aan de zoetsappige romance, waardoor het onschuldige liefdesbeeld op een ijzingwekkende manier verstoord wordt. Het gebeurt niet vaak dat deze twee genres zo dichtbij elkaar komen, maar de regisseur weet de genres harmonieus met elkaar te kruisen.

In eerdere werken van Luca Guadagnino is te zien hoe hij romantiek op een vernieuwende en onschuldige manier in beeld kan brengen, en dat die roze wolk in een handomdraai vernietigd kan worden, waardoor je de film verlaat met een treurig gevoel. Dit was eerder al het geval bij zijn film Call Me By Your Name, waarin Chalamet ook de hoofdrol had. Ook in zijn nieuwste film komt dit terug.

Empathie voor een kannibaal

Van Chalamet wisten we dat hij zijn rollen als geen ander kan vertolken (en zijn werk in deze film is geen uitzondering), maar van Russel hebben we eerder niet veel vernomen. Toch drukt ze beslist haar stempel op deze film. Haar personage weet ze op een indrukwekkende en zeer realistische manier neer te zetten. Haar kannibalistische trekjes in de film, zoals wanneer ze haar eerste stukje mensenvlees naar binnen werkt en de hopeloosheid wanneer ze een lange tijd niks krijgt om op te teren, laten je geloven dat het de normaalste zaak van de wereld is om kannibalist te zijn. Je ontwikkelt empathie voor bloeddorstige moordenaars, gevormd door de onschuldige, humoristische tienertrekjes van beide acteurs en de mooie emotionele reis die zij samen afleggen, zowel in het innerlijk als daarbuiten, door de VS.

Het is een indrukwekkende nieuwe take op het horrorgenre waar Timothée Chalamet en Taylor Russel de romantiek realistisch in beeld weten te brengen en met hun emoties de harten van de kijkers weten te veroveren, om ze later weer hard te verscheuren. Een beeldschone mengeling van genres die je normaal gesproken niet samen ziet, maar Luca weet het toch te flikken het als een samenhangend geheel neer te zetten. Bones and All is een coming-of age film waar je maag van omdraait, en waar menig horror- en romantiekfanaat van zal smullen.

specphotops-c07Bw2XG7oE-unsplash
Muziek / Album

Twee debutanten en een oude bekende

recensie: Americana-update volume 15
specphotops-c07Bw2XG7oE-unsplash

In de vijftiende editie van de Americana-update worden de oude bekenden van Tip Jar geflankeerd door twee debutanten in het genre. De uit Eindhoven afkomstige Aiden & The Wild sluit deze update. We starten met de Amsterdamse formatie Greener Grass die tegendraads referenties op laat borrelen en misschien zelfs ver in het verleden van het muzikale geheugen laat graven.

Het ontdekken van nieuwe muziek met hoge kwaliteit is altijd een feest voor de oren en zeker ook de geest. Deze gevoelens delen met de lezer zorgt voor een extra dimensie. Ook deze keer nemen we jullie graag mee op ontdekkingstochten.

Greener GrassGreenerGrass_GreenerGrass

De uit Amsterdam afkomstige formatie Greener Grass is een kwartet dat zich kenmerkt door drie zangstemmen en één achtergrondstem. Instrumentaal bedienen ze zich van een vibrafoon, mandoline en bas. Wat percussie maakt het beeld compleet. Een opvallend instrumentaal pallet dat zonder twijfel meteen doet denken aan folk uit lang vervlogen tijden. Een herinnering aan het Woodstock tijdperk valt bijna niet te onderdrukken.

Als we onbevooroordeeld en onbevangen luisteren naar het debuutalbum Greener Grass dan worden we al snel gegrepen door de schoonheid van de muziek van dit kwartet. Ze laten direct met hun kwalitatief hoogstaande muziek horen dat ze uit een fijn bewerkt en vooral geïnspireerd muzikaal hout gesneden zijn. De stemmen van de drie dames passen weldadig bij elkaar.

Wie eenmaal gegrepen wordt door de schoonheid van dit album zal er met regelmaat naar teruggrijpen en andermaal meegevoerd worden op de melodielijnen en harmonieën van de zanglijnen. Feitelijk klinkt de karige instrumentale begeleiding als een weldaad.

Tip JarTipJar_ Songs about love and life on the hippie side of country

Het nieuwste album van Tip Jar werd deels opgenomen in Eindhoven en gedeeltelijk in Texas, met de vriend Walt Wilkins. Het trio bestaat uit Bart de Win, Arianne de Knegt en Harry Hendriks. De liedjes op Songs about love and life on the hippie side of country rolden allemaal uit de pen van het trio, met hier en daar bijdragen van Wilkins en producer Eric van de Lest.

Dit zesde album van de band zal fans geenszins teleurstellen. Wie de band volgt, weet dat er nog een live-album op de plank moet liggen dat niet eens zo lang geleden werd opgenomen. Wat dat betreft is dit studiowerk een onverwacht extraatje.

De albumtitel, zo lees je in de release sheet, verwijst naar de unieke stijl van de band én naar de muzikale helden uit de jaren zeventig die hen hebben geïnspireerd.

Kenmerkend voor de sound van Tip Jar is nog altijd de afwisselende zang van Bart de Win en zijn levenspartner Arianne de Knegt, soms in duetten gegoten. Het toetsenspel van De Win is vaak de basis van liedjes. Het toetsenwerk van De Win klinkt vaak ook bij andere artiesten uit ons land, en zelfs bij artiesten uit Texas als zij in ons land komen optreden.

Het volle dozijn aan liedjes is een aaneenrijging van fijne liedjes waarbij het lastig is om hoogtepunten aan te wijzen zonder andere composities tekort te doen. Tussen Out of the blue en Big family huizen een tiental liedjes die stuk voor stuk niet voor elkaar onderdoen. Misschien is Love and understanding meteen wel het liedje dat met de titel alleen al meer vertelt over hoe de muzikale roots gekoppeld zijn aan de hedendaagse muziek. Dit ene lied vat samen waar al deze liedjes hun oorsprong vonden.

Aiden & The WildAidan&TheWild_revelation-never-came

Wat kan je als beginnende band pech hebben als je je debuutalbum net uitbrengt op het moment dat de hele wereld op slot gaat vanwege een pandemie. Aidan alias Diederik van den Brandt uit Eindhoven overkwam dit. Nu alle beperkingen geheel zijn verdwenen, is het tijd om het album Revelation Never Came opnieuw voor te stellen aan de wereld in een wat uitgebreidere editie. Aiden & The Wild bewegen zich op een heel mooi snijvlak van Americana, indie en folkmuziek.

Aiden krijgt op het album hulp van Merel Sophie in de compositie The Whip, een van de hoogtepunten van het album omdat de samenzang heerlijk is. Als hij zich laat omringen door meer zangeressen zoals in What it Ain’t, met Bobbie, Dési Ducrot en Baptiste W. Hamon, weet het album andermaal een hoogtepunt te bereiken. Dit doet overigens niets af aan de rest van de composities. Deze twee liedjes zijn de krenten in de heerlijke pap.

Aiden nam het album bijna volledig in zijn thuisstudio op en maakte laagje voor laagje een mooi muzikaal universum. De sessie met de anderen werden opgenomen in de lockdownperiode in Parijs, Amsterdam en Rotterdam.

Wie houdt van muziek van Ben Howard, Wilco en Kurt Vile kan het album Revelation Never Came eigenlijk blindelings kopen en zal zich kunnen verdrinken in de fijne melodielijnen en frisse zanglijnen. Deze heruitgave als Deluxe Edition bevat een viertal extra tracks live opgenomen in de Effenaar in Eindhoven.

Boeken / Non-fictie

Wat apen ons leren over gender

recensie: Anders – Frans de Waal

Na boeken over de intelligentie en emoties van dieren, duikt Nederlands bekendste primatoloog Frans de Waal nu in de wereld van gender. Niet alleen laat hij zien dat de apenwereld net zo divers is als de onze, hij toont ook aan dat veel onderzoeken gekleurd zijn door de blik van de wetenschapper.

Wat nou als de bonobo eerder was ontdekt dan de chimpansee, vraagt Frans de Waal zich af in zijn nieuwste boek ‘Anders’ (2022). “Stel je eens voor wat voor fascinerende gevolgen dit had kunnen hebben voor onze ideeën over gender!”

Bonobo’s zijn namelijk vredelievende, gevoelige, seksuele wezens die in groepen leven met een vrouw aan het hoofd. Chimpansees kennen juist een patriarchaal systeem en zijn gewelddadiger. De mens heeft beide apensoorten in de stamboom, toch zijn wetenschappers altijd geneigd geweest om de mens te spiegelen aan de chimpansee.

Het is een van de voorbeelden die De Waal geeft in ons denken over gender. Mensen zijn geneigd om apen als een soort oermensen te zien, die niet beïnvloed zijn door cultuur. Maar, zo toont hij, het ligt er maar aan welke apensoort je als voorbeeld neemt.

Poppen of autootjes

In ‘Anders’ verkent hij in elk hoofdstuk een ander thema. Van de speelgoedvoorkeuren van jonge apen tot de seksuele gewoontes van volwassenen. Zo leren we dat meisjes-apen een aangeboren voorkeur hebben voor poppen en dat jongens-apen juist geïnteresseerd zijn in alles behalve dat, waarmee hij ingaat tegen een populair feministisch idee dat gender enkel aangeleerd is.

Tegelijk laat hij zien dat vrouwtjes-apen ook zelf het voortouw nemen in de voortplanting, waarmee hij juist indruist tegen heersende ideeën over machtsverhoudingen. Als primatoloog heeft hij vrouwelijke apen gezien die ’s nachts stiekem met mannetjes de bosjes indoken. Zij waren duidelijk geen willoos slachtoffer dat simpelweg ‘geïnsemineerd’ wordt door de toekomstige vader.

Natuur of cultuur

Gender, zo laat De Waal zien, is een ingewikkeld samenspel tussen natuur en cultuur. We kunnen veel leren door apen te bestuderen, maar wat je met name leert is met welke bril de wetenschapper naar zijn onderzoeksobject kijkt. Wetenschap is niet altijd objectief, maar vaker juist politiek gekleurd.

De Waal toont zich een uitstekende professor, die de lezer via anekdotes en voorbeelden meeneemt in de primatologie en genderstudies. Hij is een docent die graag vertelt, soms wat afdwaalt in zijn verhalen, maar ook altijd weer op een interessant spoor terechtkomt. ‘Anders’ is een boek vol interessante observaties, die je onbewust meeneemt in je dagelijks leven. Een mooie eye-opener!

Muziek / Album

Oud en nieuw als tweeslag

recensie: RE - Esemble Gamut!
Henri Melaanvuo

Ensemble Gamut! (met uitroepteken) debuteerde in 2020 met een album onder de titel UT. Een woord dat onder meer verwijst naar de eerste noot van de toonladder in de middeleeuwse muziektheorie. Nu is hun tweede album uitgekomen: RE. Te beluisteren op  CD en diverse digitale platforms.

RE en Ensemble Gamut!
RE is niet alleen de tweede noot, maar slaat volgens het fraaie, begeleidende boekje ook op het Engelse ‘re’ voor opnieuw, herscheppen, vernieuwen, terugblikken én op weg zijn naar de toekomst. Dat is raak gekozen door de drie leden van het ensemble, dat op experimentele wijze oude muziek en folk uit in dit geval met name Finland interpreteert, compleet met improvisatie en elektronische soundscapes.

Die leden zijn: Aino Peltomaa (zang, middeleeuwse harp, klein slagwerk en soittu, een Finse herdersfluit), Ilkka Heinonen (jouhikkos, een Finse lier, elektronica, zang en klein slagwerk) en Juho Myllylä (blokfluiten, elektronica en zang).

Uit deze opsomming komt die combinatie van oud en nieuw en de nadruk op Finse kerk- en volksmuziek naar voren. Ook staat dit album in het teken van uitersten, die zowel tot contrasten leiden als tot een eenheid worden samengesmeed.

Heilige Hendrik van Finland
De centrale figuur waar het album conceptueel omheen is gebouwd, is de Heilige Hendrik van Finland. Hendrik was een Engelse missionaris die rond 1150 de Finnen tot het rooms-katholieke geloof bekeerde en later de patroonheilige van Finland werd. Dat die bekering met veel geweld gepaard ging, leren we uit een manuscript uit de dertiende eeuw, Missa et officium Sancti Henrici. Het album omvat een selectie uit dat manuscript. Ensemble Gamut! maakte daarnaast ook gebruik van de Piae Cantiones, een collectie met vierenzeventig middeleeuwse liederen in het Latijn die ook in Nederland bekend is door de opnamen van het Fins Radio Kamerkoor onder leiding van Timo Nuoranne.

Veel van de teksten op het album worden letterlijk gesproken of in een vorm van Sprechgesang (iets tussen spraak en zang in) gebracht. De liederen worden afgewisseld door enkele instrumentale stukken en improvisaties, zoals een verdrietige melodie van herder en volksmuzikant Teppo Repo (1866-1962) die zijn herdersfluiten zelf bouwde, en Puu (Hout) van ensemblelid Aino Peltomaa, een ingetogen en schrijnend nummer waarop qua stijl overeenkomende, mooie nummers aansluiten.

Verschillende polariteiten
Ook op een andere manier komen polariteiten terug. Zo begint het album bijvoorbeeld met twee verschillende versies van het Sanctus (Heilig, heilig, heilig): Sanctus Ericus/Sanctus Ericum. Het eerste wordt ingetogen gezongen, het tweede daarentegen wordt heftig en opzwepend gesproken. Op die manier zou je het een responsorium, vraag en antwoord, kunnen noemen.

Een responsorium (origineel de afwisseling tussen voorzanger en koor) gaat ook vooraf aan en volgt op een daarin ingebed traditioneel doodslied voor Hendrik. De tweede respons is verstild, het voorafgaande doodslied wordt echter rauw gezongen in een zangstijl die terecht verre blijft van wat wij ‘mooi’ zouden noemen. Vorm en inhoud vormen zo een prachtige eenheid.

Verschillende stijlen
Zowel qua eenvoud, met hun vaak tegen minimal music aanleunende stijl met drones als basis (een aanhoudende toon), als met een grotere expressie lijkt het of Ensemble Gamut! op hun tweede album meer aandurft.
De muziek waaierde op het eerste album breder uit, naar Frankrijk en Spanje. Op dit album blijft het ensemble in Finland, maar let wel: de drones benadrukken ook de oosterse invloed op de middeleeuwse muziek uit Finland, iets dat in een uitvoerig en interessant essay van Peltomaa bij de CD wordt toegelicht. Iets dat ten koste ging van de teksten, die dit keer alleen in het Fins zijn afgedrukt, maar daar schiet Google Translate te hulp!

Tenslotte: over smaak valt te twisten, maar was dat vogelfluitje bij het nummer van Teppo Repo of waren die belletjes bij enkele andere nummers nu nodig?

Een detail, want iedereen die van middeleeuwse muziek in een modern jasje houdt, van volksmuziek of folk, van kerkmuziek of minimal music, van instrumentale muziek en zang zal veel plezier aan dit tweede album beleven!

Boeken / Fictie

Weinig fleurigs aan ‘De Jasmijntuin’

recensie: De Jasmijntuin – Elena Conrad

Het tweede deel van de Jasmijnserie, De Jasmijntuin, maakt dat je per direct in de auto wil stappen om naar de Ligurische kust af te reizen. Over de enscenering niets te klagen: schrijfster Elena Conrad (zelf groot ‘Italofiel’) laat ons fantaseren over dé ideale vakantiebestemming te midden van olijf- en jasmijngaarden. Hoewel de verbeeldingskracht van menig lezer in werking wordt gezet, is de roman te oppervlakkig om écht te beklijven.

Smaakt naar minder

We kunnen haar wel begrijpen, die Elena Conrad. Op de flaptekst van de twee delen van haar trilogie van de Jasmijnserie staat nadrukkelijk geschreven dat de Duitse auteur idolaat is van haar jaarlijkse vakantiebestemming aan de Ligurische kust. Het bleef niet alleen bij mijmeren over het Italiaanse landschap op ‘haar favoriete plekje onder een oude olijfboom met uitzicht op zee’: haar dagdromen dienden ter inspiratie voor de serie over de Duits-Italiaanse Giulia, die voornemens is om de jasmijngaard van wijlen haar opa op te knappen. Zo’n liefdesroman als deze is uiteraard niet compleet zonder een sexy Italian guy, die haar hart – al in het rond toeterend op een Vespa – steelt. Die bruine krullenbol heet in dit verhaal Marco en hun liefdesgeschiedenis kent een onnatuurlijk snel verloop. In deel 1, De Jasmijnvilla, is het meteen – Pats! Boem! – liefde op het eerste gezicht en De Jasmijntuin, deel 2, begint linea recta met hun verloving. Helaas wordt dit gelukkige nieuws het ge-hé-le boek overschaduwd door de ziekte van Marco’s zus Laura. De donkere wolk hangt zodanig boven de huwelijksplannen van Giulia en Marco dat het boek nog weinig anders behelst. En dat maakt het verhaal toch wel een tikkeltje saai.

Er staan eigenlijk drie kleinere intriges centraal naast het plot: de logeerpartijtjes van Aurora (de dochter van Laura en haar ex Franco), Franco en zijn pyromanische trekjes en dan heb je nog die moderne Milanees Paolo die het (ook al in deel 1) heeft voorzien op de olijfboerderij van Alessandro, Marco’s vader. Nu dienen zich in deel 2 nog twee bijfiguren aan: de vriendin van Paolo (toevalligerwijs ook de knappe ex-vriendin van Marco naar wie al wordt verwezen in deel 1) en de nieuwe vriend van Laura: Luciano. Ook in deze roman doemt de boezemvriendin van Giulia op: de kleurrijke Trixi (niet – ahum – de meest realistische naam, maar enfin). Iedere keer als de stress bij Giulia oploopt, is Trixi héél toevallig net neergedaald in Italië.

Een lege ‘inspiratie-bron’

Alles wat in deel 1 nog als een vernieuwende verrassing naar voren werd gebracht, vormt een tergende herhaling in deel 2. Het voelt toch een beetje alsof Conrad niet meer kon tappen uit het vaatje met inspiratie. Er wordt van de lezer verwacht dat hij of zij onophoudelijk veel medelijden toont voor de familie van Marco en zich genoeg gemotiveerd voelt om door te lezen over het lijden van Laura. Dat is echter nogal veel gevraagd van de lezer: hoe kan iemand zich voldoende inleven in een personage als er nooit vanuit dit personage wordt gefocaliseerd? Of – in meer algemene begrippen – als men nooit een inkijkje krijgt in de binnenwereld van deze patiënt? Misschien heeft Conrad zich zo erg gefocust op Laura, omdat ze bij God niet wist waar ze anders over zou moeten schrijven. De liefde tussen Giulia en Marco was al opgebloeid, Giulia’s moeder Pina had Giulia al min of meer het huis in Italië toevertrouwd en Giulia zelf had haar oude leventje in Duitsland al de rug toe gekeerd.

Aangezien het eerste deel je als lezer continu kan bekoren, verwacht je dat de schrijfster met meer op de proppen komt. ‘Teleurgesteld’ zou een te groot woord zijn om het gevoel bij het lezen van dit boek te omschrijven, want de gemiddelde lezer zou het – omwille van de toegankelijke schrijfstijl, het makkelijk te volgen verhaal en de talloze beschrijvingen van het idyllische landschap van Italië – allang ‘prima’ vinden. Voor wie op zoek is naar een gelaagde roman die schittert van de meerduidigheid, is hier geen winst te behalen.

Sloom tempo, sympathiek personage

Het tempo is helaas uitermate sloom en zorgt er bijna voor dat je het boek niet meer oppakt. Het verhaal kabbelt maar een beetje voort. Giulia is dermate sympathiek dat het verhaal tamelijk prettig is om te lezen, maar dit boek zou zeker niet geroemd moeten worden om de stilistische pracht en praal. Een vlotte schrijfstijl heeft het boek niet bepaald; het is wel erg simpel geschreven. Je zou verwachten dat iemand – die al dertig jaar op en neer reist naar Italië – intussen iets meer beeldspraak tot haar beschikking heeft om het land van de pizza en de rode wijn te kunnen omschrijven. Maar ach, wie weet, gaat Conrad ons alsnog verrassen met deel 3 van de trilogie en wordt dat het knallende eindakkoord van haar reeks.

Mogen we misschien alvast een toekomstverwachting uitspreken? Dan gokken we op de volgende elementen: een baby voor Marco en Giuliu die samen gaan wonen in de Jasmijnvilla, een bruiloft voor Laura met haar nieuwe lover (die waarschijnlijk de villa van Alessandro gaat overnemen) en een schop onder de kont voor de makelaar Paolo, wiens gezicht nooit meer zal verschijnen in de buurt van Giulia en Marco. Of we het bij het rechte eind gaan hebben? Het antwoord daarop laat even op zich wachten, want de publicatiedatum van het derde deel van deze familiesaga is voor het lezerspubliek nog onbekend… Voor nu wensen we auteur Conrad ‘Buona vacanza’ toe en hopen we dat ze na haar volgende vakantie naar Italië terugkomt met koffers vol inspiratie!

Film / Serie

Meer levend dan dood

recensie: Wednesday - Alfred Gough & Miles Millar
Vlad Cioplea / NetflixNetflix

Het personage Wednesday uit The Addams Family verscheen 58 jaar geleden voor het eerst op het doek. Ondanks dat hebben we als kijker nog nooit écht de kans gekregen om haar goed te leren kennen. Daar brengt Netflix verandering in: een serie van acht afleveringen die helemaal draaien om de intelligente Wednesday.

Deze spin-off serie zit vol met plot twists en mysterie. Wednesday is dé spin-off waarvan niemand wist dat ze hem nodig hadden en is amper te vergelijken met de films van drie decennia geleden.

Eindelijk menselijker

Het is altijd best moeilijk geweest om je in te leven in de iconische karakters van The Addams Family. In deze Netflix Original slagen de makers erin om de karakters menselijker te maken zonder de oorspronkelijke karaktereigenschappen te schrappen. Kijkers krijgen eindelijk de kans om zich ook te identificeren met de sarcastische, vreemde en vaak emotieloze Addams leden. Vooral Wednesday, de ster van de serie, zien we voor het eerst van een kwetsbare kant.

Wednesday worstelt met normale tienerproblemen en gaat die op haar eigen manier te lijf. Hierdoor krijgt haar karakter diepgang. Actrice Jenna Ortega heeft het zichzelf erg moeilijk gemaakt om de subtiele gevoelens te laten zien van de stoïcijnse Wednesday, maar is daar enorm in geslaagd.

Actueel

Hoewel hoofdkarakter Wednesday Addams oldschool is, slaagt de serie er toch in om actuele onderwerpen in het verhaal te weven. Hedendaagse en pijnlijke onderwerpen zoals conversietherapie en kolonisatie worden creatief belicht zonder dat het geforceerd voelt.

Verrassing van Burton

Voor het eerst spelen er meerdere zwarte acteurs mee in een Burton project. Dit kwam enigszins als een verrassing door een verleden van blanke casting. Recente controversiële uitspraken van regisseur Tim Burton over deze kwestie werden veelvuldig besproken in de media.

De serie op zich is helaas ook niet zo Burtonesque als veel mensen hadden verwacht ondanks de veelbelovende slogan ‘from the imagination of Tim Burton’ op posters. Burton regisseerde maar vier van de acht afleveringen. Al met al is Wednesday een vermakelijke serie met goede acteurs en een origineel verhaal.

Film / Films

Levensadem

recensie: Mes frères et moi
dmitriy-ermakov-AXzC9pew07w-unsplashUnsplash

Binnen een Italiaanse familie van sjacheraars zijn er vier totaal verschillende broers die aan het begin van de film Mes frères et moi kort worden voorgesteld: Abel, de oudste, Mo, Hedi en Nour. Hun vader is overleden en hun moeder ligt op bed aan de beademing. Adem – daar gaat het over in deze film van de Franse cineast Yohan Manca.

Nour – een rol (en wat voor een!) van Maël Rouin Berrandou – zet thuis twee geluidsboxen op de gang, richting de slaapkamer waarin zijn comateuze moeder ligt. Zo kan ze genieten van de operamuziek die ze draaide toen ze pas was getrouwd. Nour draait de muziek ook voor zichzelf. Aria’s uit bijvoorbeeld La Traviata van Verdi, gezongen door Maria Callas en Luciano Pavarotti, schallen tot ergernis van de andere drie broers door het huis. De film zou zomaar in de tijd van Callas en Pavarotti (al schelen ze een generatie) kunnen spelen, want moderne media als mobieltjes en dergelijke komen niet in beeld.

Een heimelijke traan

De 14-jarige Nour heeft een Taakstraf in Gemeenschapsdienst (TIG) opgelegd gekregen en moet de gang verven van de school waarop hij zit. Aan het eind van de gang hoort hij pianoklanken en zingen uit een klaslokaal komen en hij gaat op onderzoek uit. Hier geeft de jonge operazangeres Sarah (Judith Chemla) gedurende de zomer gratis zangles aan een stel meisjes die bij Nour op school zitten.

Hij begint te zingen, nog ongeschoold en eerst heimelijk op de gang zodat niemand in de klas hem ziet. Hij zingt de aria waar zijn moeder in het bijzonder zo van houdt: Una furtiva lagrima uit L’eliser d’amore van Donizetti. Een aria over iets anders heimelijks: een heimelijke traan die rolt over de wangen van jonge mensen en die heeft te maken met de dood; op het eind van de film zien we de traan echt rollen over het gezicht van Abel, wanneer hij hun moeder dood op bed aantreft. ‘Moeder is gestopt met ademhalen. Met een glimlach, schijnt’, denkt Nour aan het graf. En weer klinkt de aria, nu uit een draagbare cd-speler die hij heeft meegenomen.

Adem in – adem uit

Tussen die twee ademhalingen speelt het verhaal zich af: van de volgens de baas van TIG te zachte antwoorden van Nour, de eerst nog voorzichtige ademhaling op de gang, naar de uiteindelijk steeds vrijer zingende jongen in Sarah’s klas, tot het stoppen met ademhalen door moeder. Je kunt het ademen ook figuurlijk opvatten: Nour die zoekt naar ademruimte om te proberen zijn droom waar te maken binnen de weinige ruimte die de drie broers hem gunnen. Broers die niet snappen welke rol muziek voor Nour speelt. Abel wil liever dat zijn broer pizza’s gaat bezorgen, wat hij overigens ook doet.

Het gaat ook over welke belangrijke rol muziek überhaupt kan hebben voor mensen die willen ontsnappen aan het naargeestige leven in een achterstandswijk in een Zuid-Frans, niet met name genoemd havenstadje.

Desolaatheid én licht

Sarah zegt in de film dat muziek je helpt het leven anders te bekijken en sterker te worden. Wat niet wegneemt dat Manca het desolate, wat armzalige van een gezin zonder vader, met een stervende moeder en de vier jongens niet wegpoetst. De gewelddadige rol van de politie die op zoek is naar drugs is al even rauw in beeld gebracht.

Manca plaatst het huis in al zijn desolaatheid tegenover het in licht gevangen lokaal op de school van Nour. De karakters van de broers, en van Nour zelf, groeien gaandeweg in de film. Dat is prachtig gedaan, door bijvoorbeeld het openbloeiende gezicht van Nour en de traan van Abel, die niet zo kwaad is als hij lijkt en de familie bij elkaar wil houden. En dat zonder dat er in de film ook maar één moment sprake is van kitsch.

Op het eind van de zomervakantie krijgt Nour van Sarah een kaartje voor een opera-opvoering waarin zij optreedt. Ze lijkt voor hem te zingen, want je moet altijd iemand in de zaal uitzoeken om voor te zingen of te spelen. Dat heeft ze hem geleerd en brengt ze nu zelf in praktijk. Levensecht, zoals de hele film die rond het thema levensadem cirkelt.

Gezien op Picl
Nog te zien tot 13 maart 2023