Guy Trilby is veertig jaar oud en doet graag mee aan spellingswedstrijden voor kinderen. Door een fout in de reglementen – Guy heeft nooit groep 8 afgemaakt – neemt hij het als volwassenen op tegen kinderen van 11 jaar. Zijn doel is om de finale van de landelijke spellingswedstrijd te winnen. De reden van dit ongewone gedrag: iets met Freud en Oedipus.

Bad Words draait om één langgerekte grap die bijna tot het einde toe werkt. Namelijk dat je tegen kinderen aardig moet zijn. Trilby is dat niet. Tijdens de wedstrijden schakelt hij de ene na de andere mededinger uit door ze tot op het bot te beledigen. Grappen over overgewicht of het eerste menstruatiebloed worden niet geschuwd. Een nare moeder krijgt te horen dat haar vagina net ‘een uitgelubberde zweetsok’ is.

Geleerde lessen
Regisseur en hoofdrolspeler Jason Bateman maakte als kind ooit zijn debuut in de tv-serie Het kleine huis op de prairie. Zoveel jeugdige zoetigheid vraagt natuurlijk om een cynische afrekening. Bateman stapelt politiek incorrecte grap op grap. Maar uiteindelijk is hoofdpersoon Trilby ook maar een eenzame man met een jeugdtrauma. Hij raakt bevriend met een jeugdig spellingwonder. En begint een moeizame relatie met een journaliste die hem volgt.

Het is jammer dat Bad Words niet tot het einde duister durft te blijven. Ook Bateman buigt voor de wetten van Hollywood. Dus zijn er ondanks alle vuilbekkerij uiteindelijk toch nog geleerde lessen en morele boodschappen. En daarmee wordt al het ongemak weer glad gestreken.

Om te beginnen een project dat het cinefiele hart sneller doet kloppen: Kids Return: The Reunion, een vervolg op Takeshi Kitano’s Kids Return (1995), geregisseerd door Kitano’s voormalige assistent Hiroshi Shimizu. Was de originele film op dat moment weinig experimenteel in verhouding met Kitano’s overige oeuvre, het vervolg is een nog veel traditioneler drama. Toch is de droogkomische ondertoon van het origineel bewaard gebleven, en zijn er momenten die door cameravoering en montage meer op de oude Kitano lijken dan op een mainstreamfilm. Shimizu’s film laat op deze manier zien wat er tien jaar later gebeurt met Shinji en Masaru, respectievelijk de aspirant-boxer en de aspirant-gangster uit Kids Return (nu gespeeld door andere acteurs). Het gaat ze nog steeds niet voor de wind, maar Shimizu is vooral geïnteresseerd in de manier ze elkaars leven beïnvloeden na de reünie. Het resultaat is een uitstekende film, en een feest voor fans van Kitano’s origineel.

Stuurloos vs. integer

Voor elke geslaagde film was er op het festival een mislukking te zien. Ayumi Sakamoto’s Forma was een stuurloos drama, dat met eindeloos lange ‘objectieve’ shots zonder close-ups à la Haneke de indruk probeerde te wekken van een diepgang die totaal afwezig was. Een FIPRESCI-jury die Forma in Berlijn met een prijs beloonde, zei iets over minimalisme en een eenvoudig verhaal, maar zweeg over de vreselijke pretenties van de film. Forma leunde bovendien op een narratieve truc, waarin een scène later in de film vanuit een ander perspectief wordt herhaald. Dit werd door sommige kijkers als baanbrekend gezien, maar voegde in werkelijkheid niets toe aan een volstrekt oppervlakkig drama.

Exact dezelfde tactiek werd bovendien effectiever en met meer flair gebruikt in een ogenschijnlijk ordinaire mainstreamfilm, The Apology King. In deze komedie, die in de Japanse bioscopen bijna 20 miljoen Euro opleverde, wordt een idee over een eenmansbedrijf dat is gespecialiseerd in het aanbieden van excuses, tot het hilarische uiterste doorgevoerd. De film lijkt soms op de hysterische farces die regelmatig in Japan worden geproduceerd (scenarist Kankuro Kudo heeft zelf een paar van zulke films geschreven), maar had een ongebruikelijke dosis narratieve integriteit, en de absurde plot wordt voor de verandering wèl gestuurd door een hoofdpersoon met een oprechte emotionele geschiedenis.

Paradox

Ryosuke Hashiguchi’s Zentai, waarschijnlijk de beste film van het festival, illustreerde ten slotte een interessante paradox. De titel verwijst naar het lichaamsbedekkende kunststofpak dat voor sommige mensen als fetisj geldt; in de film blijft het gebruik ervan beperkt tot een gezellig bezoek een karaokeclub. De film bestaat uit zes losstaande scènes waarin groepjes gewone mensen in een sociale situatie met elkaar praten, waarbij de stemming op zeker moment omslaat. Het heeft iets van de films van Ruben Östlund, maar dan aanzienlijk minder pessimistisch en veel informeler. Hashiguchi beschikt bovendien over een enorm reservoir aan nuances om het eenvoudige idee uit te werken: de dynamiek van groepsgesprekken, wisselende stemmingen en de manier waarop mensen overmand kunnen worden door melancholie worden niet vaak treffender in beeld gebracht. De film suggereert dat het dragen van het zentaipak de manier bij uitstek is om de minder gemakkelijke elementen van sociale interactie te omzeilen, maar, zoals een geweldig shot waarin een traan een masker doordringt laat zien, geen heil biedt voor de zwaarmoedigen.

De paradox is dus dat de film enerzijds over een bizar fenomeen gaat, wat voor sommige kijkers vooroordelen over Japan als het land van extremiteiten bevestigt, maar anderzijds over universele situaties en emoties. Die ook nog eens op de meest toegankelijk mogelijke manier worden overgebracht, waardoor Zentai dus voor een wereldwijd publiek geschikt zou moeten zijn.

Ryuosuke Hashiguchi’s tweede film Like Grains of Sand draaide in 1995 in de Nederlandse filmhuizen. Maar de tijd dat een filmmaker als deze hier een schijn van kans maakte op een première, is voorbij; zelfs het IFFR, dat hem ooit een prijs gaf, slaat zijn films tegenwoordig over. Camera Japan draaide vijf jaar geleden Hashiguchi’s meesterlijke All Around Us, en is een van de weinige plekken op de wereld waar Zentai te zien is geweest. Meer dan genoeg bewijs dat het festival gevallen steken opraapt en dus een steeds belangrijkere rol vervult in het bioscoopaanbod.

Lees ook:
Camera Japan 2008: Gevarieerd filmprogramma
Camera Japan 2009: Meer dan sushi en samurai
Camera Japan 2010: Veel Pleasure en een beetje Pain
Camera Japan 2011: Lofzang op de Japanse cultuur
Camera Japan 2011: Toen en nu
Camera Japan 2012: Podium voor auteurs