Bij mij thuis kregen wij vroeger elk jaar in augustus de nieuwste Disney-video, die vervolgens tot sneeuw gedraaid werd. Het begon met Beauty and the Beast, later werden het er meer, totdat we ze allemaal (alle vijfendertig) hadden.
De vier DVD’s hieronder zijn eigenlijk een soort uitgebreide videobanden. In zekere zin probeert Disney hetzelfde nu op schijf, maar ik vraag me af of er straks families zijn met vijfendertig Disney-DVD’s op de plank. Slechts 10 procent van de Nederlanders heeft een DVD-speler, tegen 88 procent een videorecorder, en de videobanden zijn ook nog eens veel goedkoper. Volwassenen, of grote kinderen zoals ik, wel in het bezit van een DVD-speler, willen best Disney kijken, maar dan ook de extra’s zien die DVD’s zo gewild maken. Die levert Disney wel, maar die zijn dan weer alleen voor een jong publiek.

Alice in Wonderland

Mijn opa en oma hadden deze film op video toen ik jonger was, en ook toen kon Alice mijn aandacht niet de volle speeltijd vasthouden. Het kolderieke gedartel, het alles-op-z’n-kop-gegrijns en die vreselijke Hartenkoningin en die wervelende kaarten waren blijkbaar niet aan mij besteed. Het einde (alles was een droom) was evenmin bevredigend.
Jaren later is de humor beter te vinden, maar het blijft een trippy film. De talloze woordgrapjes zijn geniale vondsten, maar daarvoor moet bedenker Lewis Carroll de eer krijgen en niet de Disney-animators, die van Alice een verzameling chaotische scènes gemaakt hebben. Toch zitten er leuke scènes in, met als hoogtepunten de mysterieus-bijdehante Cheshire Cat en de rokende rups, een Timothy Leary avant la lettre.

Peter Pan

Peter Pan is een avonturenfilm zoals ze tegenwoordig niet meer gemaakt worden: indianen, piraten, zeemeerminnen en een geheime schuilplaats in een holle boom. Optimaal vermaak voor de kids, maar van een moraal of wijze les, zo geliefd door Disney, is geen sprake. Normaliter hebben de films (vrij algemene) boodschappen als ‘je moet je niet voor jezelf schamen’ (The Lion King, Dumbo) of ‘ware liefde overwint alle hindernissen’ (Beauty and the Beast, The Little Mermaid), maar bij Peter Pan is geen boodschap te vinden. Wel duidelijk aanwezig zijn een aantal vooroordelen uit de jaren vijftig.
Racisme en rolpatroonbevestiging troef in deze veertiende Disney-animatie. Het Amerikaanse Imperium is zelfs aangeklaagd omdat het liedje What Makes a Red Man Red? politiek incorrect zou zijn. De Indianen worden afgeschilderd als domme roodhuiden die niet meer kunnen zeggen dan how en ugh.
Het überbrave meisje Wendy leert kinderen van haar leeftijd dat er voor vrouwen maar één recht is, en dat is dan niet eens het aanrecht, maar de kinderkamer. Moeders moeten ze worden. Het liedje Your Mother and Mine is voor deze tijd veel te zoetsappig en braaf. Zoiets hoor je kinderen met moederdag niet eens meer zingen.
Wie Peter Pan meteen na Alice in Wonderland kijkt zal wel wat overeenkomsten horen. De Britse actrice die Alice insprak is hier Wendy en White Rabbit is hier Smee. Alice’s zus is opgegroeid tot de moeder van Wendy.

The Fox and the Hound

In Frank en Frey leven het hondje en vosje als vrienden naast elkaar. Totdat de puppy opgroeit tot een jachthond en leert dat vossen er zijn om op te jagen. De vos en de hond komen tegenover elkaar te staan, worden vijanden, maar Disney zou Disney niet zijn als het niet goed afliep. Toch is dit een van de weinige films waar de zoetsappige koren aan het einde ontbreken.
The Fox and the Hound is een van de meest volwassen Disney-animaties wat betreft thema, maar in de uitwerking hebben de makers zich er niet van kunnen weerhouden om toch de nodige sidekicks en liedjes toe te voegen. Nu hebben we een een interessant en mooi uitgewerkt verhaal over vriendschap, waar dwars doorheen twee New Yorks-sprekende vogels op een rupsje jagen.

Atlantis: The Lost Empire

Het moet anders, hebben ze tijdens de voorbereiding voor deze veertigste avondvullende tekenfilm gedacht. Geen liedjes meer, en ook geen dieren als bijdehante sidekicks. Actie, avontuur, dat willen we.
Het is gelukt, maar niet helemaal vlekkeloos. Atlantis is in zoverre een goede film dat er waarlijk actie en avontuur en ook nog goede animatie te vinden is, maar omdat de dierlijke karakters niet meer mochten, heeft hoofdpersoon Milo nu een heel arsenaal aan bijdehante mensen om zich heen. En dat zijn je reinste typetjes: een eigengereide Latina, een stoïcijnse explosievenexpert, een hoogblonde Helga, een kettingrokende marconiste en een hyperirritante geoloog. Plus nog wat.
De animatie is prima, bij vlagen zelfs magnifiek, maar toch weet Atlantis maar op een paar momenten echt te boeien. De gebeurtenissen doen je niets of zijn niet te bevatten. Onder het mom van mystiek en mysterie hebben de makers een bij vlagen vreemd verhaal in elkaar gepuzzeld. Het is niet helemaal onbegrijpelijk, er mist alleen een waarom.

De DVD’s

Alice, Peter of Frank en Frey beurtelings Engels, Nederlands en Hongaars laten spreken is niet mogelijk. Tijdens de film kan er niet van audiospoor gewisseld worden. Je moet terug naar het hoofdmenu om daar de instellingen aan te passen. Ook voor de ondertitels moet je terug naar het menu, alleen bij Alice zijn wel te veranderen tijdens het kijken.
Geen van de drie klassiekers is te bewonderen in widescreen, en hoewel ik niet zeker weet of ze in de jaren ’50 ook 16:9-formaat hadden, had het van mij toch allemaal wat breder gemogen. Die zwarte balken boven en onder geven net wat meer elan aan een film en bovendien kijkt breed gewoon beter.
Elke DVD heeft extra’s. Een lijstje van minimaal vijf bonussen (bonii) prijkt op elke cover, maar laat je niet in de luren leggen door kwantiteit. Zogenaamde ‘plakboeken’ met stills zijn op elk van de drie schijfjes te vinden. Bij Alice, Peter Pan en Frank en Frey staan ook elk vreselijke sing-along-songs op het menu. Die van Alice wordt zelfs in dermate hoge octaven gezongen dat er van meepiepen nauwelijks sprake kan zijn.
Het is voornamelijk kleutermateriaal op deze drie DVD’s: de meezingers, een interactief verhalenboekje waarin stills uit de film op knullige wijze worden hergebruikt en suffige spelletjes op Peter Pan en Alice.
Wel weer leuk zijn de korte making of-documentaires die op elk van deze drie DVD’s te vinden zijn. Op de Alice-DVD laat een aardig pogramma uit 1951 de goeie ouwe Walt zien die op een treintje over het studiocomplex rijdt. En passant vertelt een voice-over hoe het maken van een animatie in z’n werk gaat.
Ander spul uit de oude doos zijn korte animaties waarin Mickey het opneemt tegen speelkaarten of Pluto allerlei kunstjes uithaalt. Deze shorts zijn duidelijk oefeningen voor de grotere producties, in meer of mindere mate geslaagd, maar daardoor niet minder amusant. En leerzaam ook nog, want ze geven, soms meer nog dan de documentaire, zicht op de ontwikkeling van zo’n film.

Volwassen

Atlantis is een DVD apart. Als meest volwassen film krijgt deze ook de meest volwassen benadering. Er is audiocommentaar, een scène kan naar believen onderbroken worden met hapklare pakjes achtergondinfo over shots, techniek of plot en er zijn documentaires over de totstandkoming van het verhaal en de digitale productie. Mooi extraatje is het alternatieve begin van de film, dat uiteindelijk geschrapt werd omdat het een verhaallijn opriep die nergens mee te maken had.
Het audiocommentaar van beide regisseurs en de producent is goed, de onderbrekende filmpjes zo mogelijk nog beter. De filmpjes zijn ook los te bekijken.
Minder goed is de vervelende nasynchronisatie in de Nederlandse versie van de disc. Alle documentaires zijn ingesproken en ook de EncyclopeDisney moet het ontgelden. Dit stukje, het enige deel dat specifiek bedoeld is voor kinderen, zou meer informatie moeten geven, maar roept juist meer vragen op. Grote minpunt van deze DVD, van alle besproken DVD’s, is dat ze stuk voor stuk het 4×3 (televisie-)beeldformaat hanteren. Geen widescreen animatie dus, terwijl de filmbeelden in de documentaires op Atlantis wel weer breed zijn… Erg jammer, want zoals ik al eerder zei: het doet afbreuk aan de kracht van een film.

Tips voor Disney

De DVD’s moeten voortaan in breedbeeld uitgegeven worden en er moet meer audiocommentaar komen en minder kinderspul, dat is de conclusie nadat ik deze vier DVD’s bekeken heb. Natuurlijk zijn kinderen de grootste doelgroep van het Amerikaanse Imperium, maar dat wil niet zeggen dat wat grotere (of: volwassen) fans tevreden zijn met sing-alongs, vooral als ze niet kunnen zingen. Een evenwichtiger verdeling moet kunnen, en met de Atlantis-disc is in ieder geval de goede weg ingeslagen.
En ook: die korte animaties zijn niet allemaal van memorabele kwaliteit (zie bijvoorbeeld de extra filmpjes op Dumbo), maar ze zijn leuk om te zien en vaak nog grappig en interessant ook. Waarom niet daar een DVD van samenstellen? Uitstekend materiaal, ook voor de kleintjes. Dan kunnen die vreselijke sing-alongs tenminste verbannen en verbrand.

Maar er is hoop voor de volwassen Disneyfan. Elk jaar komt er een superspeciale uitgave van een klassieker. Vorig jaar was dat een dubbel-DVD van Sneeuwwitje, inclusief full-color boekje met uitleg over de productie van de film, dit alles verpakt in een mooi doosje in de vorm van een boek. Voor dit jaar staat Beauty and The Beast op de plank, en de speciale editie van Monsters Inc. laat ook niet lang meer op zich wachten. Het zijn maar twee DVD’s per jaar, maar als die uitkomen, dan zijn ze elke prijs waard.