~

Voorspelbaar

In alle tien korte verhalen die hier gebundeld zijn, komen we iemand tegen die iets verzwijgt. Dit levert voor de personages wellicht verrassende of spannende situaties op, voor de lezer is het op den duur allerminst verrassend. Doordat je de rode draad van de verhalen kent – het verzwijgen van iets – ben je er al snel achter wat er gebeurd is. Dit wordt nog eens versterkt door het feit dat de verhalen te kort zijn voor meerdere plotwendingen.

Doordat je al snel weet waar de schrijver naar toe wil, zijn deze behoorlijk korte verhalen meestal toch nog te lang. De afronding van het verhaal, de uitwerking van de clou, laat nét iets te lang op zich wachten. Vooral in het eerste verhaal Spoorloos is dit storend. Het verhaal had op z’n minst een halve pagina korter gekund en dat is op een verhaal van 12 pagina’s behoorlijk veel. Nu word je als een klein kind naar de ontknoping geleid zonder dat je ook maar een moment zelf hoeft na te denken. Als Nijenhuis zijn verhaal eerder beëindigd had en niet alles had voorgekauwd, zou de lezer zelf zijn conclusies hebben kunnen trekken, zonder dat dit afbreuk zou doen aan de uiteindelijke ontknoping. Nu lijkt het alsof Nijenhuis er niet op vertrouwt dat de lezer zelf in staat is de overduidelijke aanwijzingen juist te interpreteren.

Alle verhalen ontwikkelen zich volgens een vast stramien. De schrijver laat je kennismaken met een hoofdpersoon die de omstandigheden waarin hij verkeert meent te doorgronden, terwijl aan het eind blijkt dat dit in het geheel niet het geval is. Op zich geen slecht concept, het probleem ervan is echter wel dat het op den duur nogal voorspelbaar is. Bovendien is er, gezien de ontwikkeling van het verhaal, uiteindelijk maar één ontknoping mogelijk. Dáár gaat het mis met deze bundel. Als Nijenhuis zijn verhalen niet tot in de puntjes zou hebben afgerond, zou hij de spanning langer bewaard hebben. In dat geval had de schrijver zijn leidersrol niet halverwege af hoeven staan aan de lezer. Deze laatste meent nu al na de eerste paar zinnen te weten hoe het eind in elkaar steekt en blijkt daarin telkens nog gelijk te hebben ook.

Uitzonderingen

Uiteindelijk blijkt het merendeel van de verhalen net iets te doorzichtig. Positieve uitzonderingen daarop zijn echter het titelverhaal en het verhaal Het afstuderen. Het eerste omdat het steeds terugkerende motief van het ‘verzwijgen’ in dit verhaal een ander vorm aanneemt dan in de andere verhalen, en omdat het een van de weinige verhalen is dat je na afloop nog even na laat mijmeren. Het tweede vanwege de afwijkende vorm waarin het verhaal gegoten is: het wordt achterstevoren verteld.

Geen Roald Dahl

In Wat je verzwijgt staan twee erg leuke en acht aangename, maar niet bijzondere verhalen. Hans Nijenhuis kan aardig schrijven, maar zijn verhalen missen de diepgang om spannend of verrassend te zijn. Hoewel op de omslag verwezen wordt naar de stijl van Roald Dahl, kan Nijenhuis bij lange na niet tippen aan deze meester van het korte, bizarre verhaal. In tegenstelling tot Dahl beschikt Nijenhuis niet over de sublieme timing die nodig is voor een goed afgerond kort verhaal.

De vertelster van De thuisreis is Disa, een vrouw van middelbare leeftijd, die te horen heeft gekregen dat ze niet lang meer te leven heeft. Daarom ziet ze onder ogen wat ze jaren heeft ontweken: de herinneringen aan haar jeugd. Voor het eerst in jaren onderneemt ze een reis vanuit Engeland – waar ze met haar goede kameraad Anthony een hotel runt – naar IJsland. Ze leeft sinds lange tijd tevreden in Somerset, waar ze een gerespecteerd kokkin is. Maar evenals Olafsson zelf, die ook al jaren niet meer in zijn geboorteland woont, blijft ze aan IJsland denken. Ze kan niet loskomen van haar wortels. Haar ervaringen schrijft Disa op in een dagboek, dat Anthony haar voor deze reis heeft gegeven. Hierin tekent ze tijdens haar thuisreis haar levensverhaal op.

Ingetogen

Olafsson toont met dit ingetogen verhaal dat hij een begenadigd schrijver is. Disa vertelt aarzelend over haar leven, nu weer eens over het verleden, dan weer over het heden, zoekend, totdat ze langzaam maar onvermijdelijk alles wat ze verdrongen heeft onder ogen ziet. Het verhaal ontvouwt zich hierdoor heel geleidelijk, nergens worden onverwachte sprongen gemaakt. Olafsson gebruikt treffende en mooie beschrijvingen, maar geen passage is teveel. En hoewel er aan het einde geen verrassende ontknoping wacht, is het verhaal gewoon áf, zonder vragen open te laten.

Sterk personage

Het is verbazingwekkend dat Olafsson Disa weet neer te zetten als een sterk personage, aangezien Disa haar portie ellende zeker heeft gehad in haar leven. Haar levensstijl druiste volledig tegen de principes van haar ouders in, ze verloofde zich met een Jood die werd opgepakt door de Nazi’s en het contact met haar zuster verloopt nogal stroef. Desondanks doen deze narigheden weinig af aan Disa’s daadkracht en blijft ze fier overeind staan. Disa gaat haar eigen weg. Ze is trots, af en toe stijfkoppig, maar in staat om te leren van haar fouten. Haar charme maakt haar nog sympathieker.Ze heeft een enorm doorzettingsvermogen, en is niet tevreden met minder dan de waarheid. Om die reden wil en kán ze niet sterven zonder haar thuisreis gemaakt te hebben. Disa hoeft geen gebruik te maken van leugentjes om bestwil. Dit blijkt duidelijk uit een gesprek met haar arts:

‘Achttien maanden,’ antwoordde dr. Ellis toen ik aandrong.
‘Bent u bereid dat zwart op wit te zetten?’
‘Twaalf tot achttien.’
‘Twaalf dan maar.’

Oorlog

Bij zijn portret van Disa werd Olafsson geïnspireerd door de generatie vrouwen die de Tweede Wereldoorlog nog heeft meegemaakt. Evenals deze vrouwen heeft Disa veel geleden onder de oorlog: haar geliefde komt in een concentratiekamp terecht. Haar werkgever probeert zijn eigen zoon, die in dezelfde situatie zit, terug te halen naar IJsland. Onfortuinlijk genoeg is het juist deze zoon die Disa het grootste leed berokkent. Hoewel de Tweede Wereldoorlog niet centraal staat in het boek, spelen de gebeurtenissen uit die tijd een belangrijke rol in de levens van de personages.

Tegenstellingen

De thuisreis is een boek van tegenstellingen. Het zachte Engelse landschap staat tegenover het ruige IJslandse, de eigenzinnige Disa staat tegenover haar behoudende ouders en bovenal wordt Disa’s jeugd in IJsland tegenover haar huidige leven geplaatst. Ook tussen de beide jongemannen in Disa’s leven, haar verloofde en de zoon van haar werkgever, bestaat een tegenstelling, misschien nog wel de sterkste van allemaal. Olafsson vervlecht de verhaallijnen en versterkt de reeds aanwezige contrasten. De kleur rood duikt overal in het verhaal op. Zo gebruikt hij de kleur om een onbelangrijk detail te benadrukken, nadat hij zojuist een schokkende gebeurtenis heeft beschreven:

Toen hij wegscheurde, zag ik dat de jurk van het meisje tussen het achterportier was gekomen zodat de rok naar buiten hing. De jurk was rood en wapperde in de bijtende wind.

Een ongewone combinatie, een succesvol schrijver die natuurkunde heeft gestudeerd. Daarmee bewijst Olafsson wat zo vaak gezegd wordt – je wórdt geen schrijver, je bént er één. En Olafsson is er onmiskenbaar één.