Film / Documentaire

Pijnlijk, maar nodig

recensie: Ida Does – Nieuw Licht: het Rijksmuseum en de slavernij]

In 2017 besloot het Rijksmuseum een tentoonstelling te wijden aan slavernij. Vreemd genoeg is dit nieuwswaardig, omdat het grote museum hier nog niet eerder een tentoonstelling over heeft gehouden. Het werd dus hoog tijd om aandacht te besteden aan dit belangrijke onderwerp in de Nederlandse geschiedenis, vond ook filmmaker Ida Does. Ze legde de totstandkoming vast van de tentoonstelling, die te zien is wanneer het Rijksmuseum na de lockdown haar deuren weer mag openen.

In Nieuw Licht volgt Ida de totstandkoming van de tentoonstelling. Alles van vergaderingen over de juiste woordkeuze tot bijzondere objecten en hun achtergrond komt voorbij. Aan de ene kant heeft het Rijksmuseum een toonaangevende status en is het goed dat dit museum aandacht besteedt aan het slavernijverleden. Aan de andere kant bestaat de trouwe klantenkring van het Rijksmuseum uit rijke witte mensen. Dat resulteert in een pijnlijk fragment: een welgestelde witte man met een ontzettende aardappel in zijn keel vertelt aan de zwarte Junior conservator geschiedenis Rijksmuseum moeite te hebben met de nieuwe terminologie. Daarmee doelt hij op dat het museum het tegenwoordig heeft over ‘tot slaafgemaakte mannen en vrouwen’ in plaats van ‘slaven’. De voorgenoemde Junior conservator, Stephanie Archangel, reageert beleefd op de man, op een manier die verraadt dat ze dit soort gesprekken wel vaker voert. Het gevoel van plaatsvervangende schaamte is al reden genoeg om de documentaire verplichte kijkkost te maken.

Rauw

Documentairemaker Ida Does vertelt over haar beweegreden voor het maken van Nieuw Licht: ‘Ik voelde aan dat deze tentoonstelling een belangrijk kantelmoment zou worden, niet alleen voor het museum, maar ook voor de Nederlandse geschiedschrijving.’ Het is goed dat ze het belang van deze gebeurtenis heeft vastgelegd en hopelijk is het inderdaad een belangrijk kantelmoment. Want na slechts twintig minuten bekruipt – na het moment van plaatsvervangende schaamte – nog een rauw gevoel: hoe absurd het eigenlijk is dat een documentaire als deze nodig is om uit te leggen waarom een tentoonstelling over slavernij zo belangrijk is.

Elitaire ontkenning

Het ontkennen, verdoezelen of wegwuiven van het slavernijverleden is iets waar witte Nederlanders goed in zijn. Dat is hoe we zijn opgegroeid, dat is hoe de maatschappij ermee omgaat en dat is hoe we naar kunst kijken. Maar zoals Taco Dibbits, Hoofddirecteur van het Rijksmuseum, goed zegt: ‘De maatschappij verandert. We zijn allemaal onderdeel van die maatschappij en het museum verandert daarom ook. Vroeger zeiden we: het is het museum van de elite, dus daar vind je niets over slavernij.’ Inmiddels is gebleken dat juist achter de kunst van de elite een hoop slavernijleed schuilt. Veel van de bestaande objecten in het museum bleken een slavernijverleden te hebben, waar tot nu toe nooit bij stil werd gestaan. Dat is een weerspiegeling van onze hele samenleving; er is maatschappelijk nog lang niet genoeg aandacht besteed aan het Nederlandse slavernijverleden. Voor wie anno 2021, in tijden van Black Lives Matter, zijn of haar blik wil verruimen – hopelijk is dat iedereen – is Nieuw Licht een goed handvat om dat mee te doen.

Nieuw Licht – het Rijksmuseum en de slavernij is te zien op 15 februari 20:25 uur, NPO2 (NTR) Herhaling: 16 februari 14:25 uur, NPO2 (NTR)