Je kan je dus voorstellen dat Simon Blackburn wel een paar keer heeft nagedacht voordat hij aan Filosofie van de waarheid begon. Zeker in deze postmoderne tijden, waarin geen plaats meer is voor grote verhalen of een dominante epistemologie als ‘Het Geloof’ of ‘De Wetenschap’, lijkt het een zware opdracht om een dergelijk boek te schrijven. Alles is relatief, en zelfs dat. Maar Blackburn gaat de uitdaging aan, en hij klaart de klus in een vlotgeschreven pil die op het einde zelfs, onvervalst en geheel van cynisme verstoken, een oproep durft te lanceren:

We kunnen de postmoderne aanhalingstekens verwijderen van de dingen die er voor ons toe zouden moeten doen: waarheid, rede, objectiviteit en vertrouwen. Ze zijn niets meer of minder dan de deugden die we moeten koesteren bij onze pogingen om de verwarrende wereld om ons heen te begrijpen.

De schrijver ziet met andere woorden geen afsluiting in de versplinterde werkelijkheid van de eenentwintigste eeuw, maar een opdracht, een uitdaging.

Friedrich Nietzsche

Gids voor wie de kluts kwijt is

Voor Blackburn is de filosofie hét instrument om tot een antwoord te komen op de vraag of waarheid mogelijk is. Aan de andere kant beseft hij ook dat juist diezelfde filosofie alles ter discussie stelt en daardoor ‘De Waarheid’ onmogelijk maakt : “woorden als ‘relativisme’ en ‘postmodernisme’ duiden op een cultuur waarin ‘alles moet kunnen'(…). Je zou kunnen zeggen dat (dit boek) een gids is voor diegenen die de kluts zijn kwijtgeraakt.” In een erg boeiende en toegankelijke schrijfstijl doorloopt Blackburn de geschiedenis – overigens niet chronologisch – en staat hij stil bij verschillende bepalende momenten.

Bijvoorbeeld ‘de filosoof met de hamer’, Friedrich Nietzsche, die het adagium lanceerde dat er geen feiten bestaan, enkel interpretaties van feiten. De streng gelovig opgevoede Duitser – zijn vader was dominee – weigerde na zijn breuk met het geloof te aanvaarden dat er enige vaststaande waarheid bestond. Blackburn legt echter de inconsequenties in diens werk bloot en wijst hem op milde wijze op contradictoire uitspraken

Uitdagingen voor het denken

Blackburn staat ook stil bij de verschillende –ismen die de filosofie kenmerken, zoals quietisme (een vorm van deconstructie die enkel de vaststaande feiten erkent), relativisme, eliminativisme en holisme (dat ervan uitgaat dat het grote verhaal, de samenhang sowieso in één groot verband kan worden gezien). Let wel, hij ziet deze stromingen niet als vals of achterhaald, maar als uitdagingen voor het menselijke denken. Hij weigert zich echter neer te leggen bij hun fatale en versplinterende karakter, en in de filosoof Wittgenstein ziet hij een dankbaar metgezel.

Het uitgangspunt van Wittgenstein was het ’taalspel’: religie heeft haar eigen begrippen, evenals wetenschap, dus het heeft weinig zin om in de ene taal over de andere te spreken. Religie moet geen uitspraken doen over pakweg evolutie, net zomin als wetenschap moet trachten God te bewijzen dan wel te ontkennen (een fout die werd gemaakt in de middeleeuwse theologie: God trachten te bewijzen door middel van de rede). Blackburn stelt het erg direct: “Wat is het gezag van een norm die zich specifiek tegen geloof richt?”

De lezer merkt dat, ondanks de vlotte stijl, dit in een eerste plaats een boek is dat zich tot een vrij specifieke doelgroep richt. Want laten we eerlijk zijn, niet iedereen ligt wakker van de vraag naar wat waarheid nu precies is, en of die al dan niet bestaat. Maar eenieder die willens nillens de wereld om zich heen ter discussie stelt, zal aan dit boek een mooie, sappige kluif hebben.

Van beroep was Mandeville een succesvol dokter, faam dankt hij aan zijn bemoeienissen met de politiek van zijn dagen. Zoeken we naar een hedendaagse equivalent, dan komen we onherroepelijk bij Pim Fortuyn uit, mede doordat die ook boeken schreef waarin hij de denkluiheid van de zelfbenoemde elite hekelde.
Het deel waarmee de vertalingen van Mandeville’s verzameld werk opent, bevat louter politieke pamfletten, die dwars ingaan tegen wat in het begin van de achttiende eeuw politiek correct was. Zogauw bigotterie, machtsmisbruik, fraude en corruptie hun lelijke kop opstaken was Mandeville er als de kippen bij met zijn wijzende vinger. Dat had hem in zijn geboorteland Nederland al zover in de problemen gebracht, dat hij vanzelf de wijk naar Londen nam – overigens geen enorm drama, want in die tijd was de Britse hoofdstad een soort buitenwijk van Amsterdam. Het is wel weer opvallend dat het in de eigen mythologie zo tolerante vaderland, dus klaarblijkelijk minder tolereerde dan onze Engelse vrienden en vriendinnen waar het ging om de vrijheid van meningsuiting, al blijven het nuanceverschillen.

Kwaad

~

Wellust

Het tweede deel van het boek betreft een verhandeling over de wellust en wat daaraan te doen, dit in het kader van christelijke puristen die pleitten voor een bordeelverbod. Omstandig toont Mandeville aan dat de behoefte aan lichamelijke liefde nooit uitgeroeid kan worden, en dat als je daar geen uitlaatklep voor hebt het helemaal mis gaat. Mandeville was door zijn tegenstanders al eerder beschuldigd van het goedpraten van openbare onzedelijkheid, waarop hij reageerde met de opmerking dat hij niet meer had gedaan dan de werkelijkheid beschrijven. Maar goed, als ze het zo wilden, dan moest het maar zo, en dus ontwikkelde hij een plan voor openbare bordelen, onder dokterstoezicht, zodat het met de SOA’s niet uit de hand zou lopen, en uitgaande van de wijsheid dat losbollen de beste echtgenoten zijn.

Ook aan de behoeften van vrouwen besteedt hij ruim aandacht, wat opmerkelijk is, want door de bank genomen werd de vrouwelijke seksualiteit pas ergens rond 1900 uitgevonden, en dat was dan ook nog een zeer zware bevalling. Freud bijvoorbeeld, een groot stilist maar een zeer warrig denker, en zo eigenwijs dat hij nooit iets van iemand aannam – hij geloofde bijvoorbeeld, nee: wist zeker dat je de steeltjes van champignons niet mocht eten, een overtuiging waaraan het makkelijk Freudiaans punten zuigen is – diezelfde Freud dus beweerde met grote stelligheid dat orgasmes die vrouwen dankzij hun clitoris beleefden eigenlijk niet helemaal goed waren. Mandeville daarentegen wist twee eeuwen eerder al hoe het werkelijk zat. Wat op zich nou ook weer niet zo vreselijk knap is, als je maar goed oplet en leert van je ervaringen, maar dat is wel vaker het punt bij het ontwikkelen van inzichten. Wie eenmaal een theorie in het hoofd heeft is daar meestal moeilijk weer vanaf te brengen, ook al staren de aanwijzingen hem – al dan niet in het bordeel – in het gezicht. Dat Mandeville wel openstond voor wat zijn zintuigen hem aanreikten maakte hem verfrissend en controversieel, precies zoals we onze denkers willen hebben.