Tag Archief van: recensie

Boeken / Fictie

Geen trotse Oostenrijker

recensie: Thomas Bernhard - Op de boomgrens

Thomas Bernhard (1931-1989) was een veelschrijver. Hij publiceerde romans, toneelstukken, poëzie en brieven en werd daarvoor in het Duitse taalgebied regelmatig bekroond. In Op de boomgrens zijn drie korte verhalen van de Oostenrijker verzameld.

Bernhard kwam in Heerlen ter wereld; zijn moeder was het Alpenland ontvlucht vanwege haar ongewenste zwangerschap. Hij groeide op bij zijn grootouders. ‘Voor veel geluk was Bernhard niet in de wieg gelegd’, constateren de vertalers Gerard Bes en Philip Grisel in hun nawoord. Bernhards onprettige jeugd en het gevoel van verlating zijn thema’s die in zijn werk een prominente plek innemen. Ook in Op de boomgrens zijn er geen lichte of hoopvolle vertellingen te vinden.

Schrijven in het donker

In ‘Kulterer’, het eerste verhaal van de bundel, ontmoeten we de gelijknamige gevangene die op het punt staat zijn vrijheid terug te krijgen. Dat is echter niet hoe Kulterer het zelf ziet. Stellen dat de opsluiting hem bevalt gaat misschien te ver, maar tegen zijn vrijlating ziet hij op. Zijn baantje in de drukkerij is niet vervelend, met de bewakers heeft hij geen problemen en hij heeft bovendien speciale toestemming om te mogen schrijven. ’s Nachts werkt Kulterer in het donker aan zijn verhalen. Vlak voor zijn vrijlating beginnen zijn celgenoten zich zelfs voor zijn teksten te interesseren. Kulterer vindt het dan ook niet gemakkelijk om de buitenwereld te betreden, maar hij moet toch de gevangenis verlaten:

Zo vlug hij kon verwijderde hij zich van de gevangenis het landschap in, dat, heuvelig, bruin en grauw, dampte van hopeloosheid.

Niets dan de chaos

De tweede bijdrage van de bundel, ‘De Italiaan’, lijkt op het eerste gezicht wat luchtiger te zijn. De naamloze verteller is namelijk al wandelend in gesprek met een Italiaan over toneelvoorstellingen, literatuur en kostuums. Maar schijn bedriegt: de Italiaan is aanwezig vanwege de begrafenis van de vertellers vader, die zelfmoord pleegde. In het paviljoen waar de overledene op eigen verzoek wordt opgebaard, zijn aan het einde van de Tweede Wereldoorlog meer dan twintig Polen doodgeschoten door de Duitsers. Ze zijn ‘in een kuil gekieperd’.

De oorlog is een thema waar Bernhard zich veel mee bezighield. Hij bekritiseerde de omgang van de Oostenrijkers met het oorlogsverleden scherp. Sowieso had hij niet veel op met zijn landgenoten. Tekenend daarbij is de anekdote over de uitreiking van de Oostenrijkse Staatsprijs voor Literatuur aan Bernhard in 1968, een moment dat de literatuurgeschiedenis inging als het Staatspreis-Skandal. Bernhard hekelt in zijn toespraak bij de uitreiking zijn ‘apathische’ landgenoten. ‘We hoeven ons niet te schamen, maar we zijn ook niets en we verdienen niets dan de chaos.’ Het publiek reageert allerminst geamuseerd. De minister van Onderwijs roept hem toe: ‘Toch zijn wij trotse Oostenrijkers.’ Bernhard behoorde daar beslist niet toe.

Meedenken met de agent

Bernhard staat bekend om zijn lange zinnen. Ze dwingen de lezer om de aandacht geen moment te laten verslappen. Dat geldt ook voor het slot van het boek, het titelverhaal ‘Op de boomgrens’. Net als in ‘Kulterer’ draait het om een schrijvende man in een sombere omgeving. De lezer maakt kennis met een jonge politieagent in een pension, die een brief schrijft naar zijn zwangere verloofde. De binnenkomst van een jongeman en een meisje maken de speurder in hem wakker; er klopt iets niet. Met zijn lange zinnen trekt Bernhard de lezer binnen de kortste tijd het verhaal in en laat hem meedenken met de agent. Het zal niet verbazen dat er zich daar op de boomgrens inderdaad iets duisters afspeelt.

Geslaagde kennismaking

Op het eerste gezicht lijkt Bernhard afstandelijk te formuleren, maar met zijn nauwkeurige schrijfstijl zit hij zijn personages tegelijkertijd dicht op de huid. Het maakt nieuwsgierig naar meer. Niet alleen naar extra informatie over de karakters en hun achtergronden, maar ook naar de rest van Bernhards oeuvre. Wie met Op de boomgrens kennismaakt met Thomas Bernhard, zal blij zijn dat er nog veel meer te ontdekken valt.

Boeken / Fictie

Geen trotse Oostenrijker

recensie: Thomas Bernhard - Op de boomgrens

Thomas Bernhard (1931-1989) was een veelschrijver. Hij publiceerde romans, toneelstukken, poëzie en brieven en werd daarvoor in het Duitse taalgebied regelmatig bekroond. In Op de boomgrens zijn drie korte verhalen van de Oostenrijker verzameld.

Bernhard kwam in Heerlen ter wereld; zijn moeder was het Alpenland ontvlucht vanwege haar ongewenste zwangerschap. Hij groeide op bij zijn grootouders. ‘Voor veel geluk was Bernhard niet in de wieg gelegd’, constateren de vertalers Gerard Bes en Philip Grisel in hun nawoord. Bernhards onprettige jeugd en het gevoel van verlating zijn thema’s die in zijn werk een prominente plek innemen. Ook in Op de boomgrens zijn er geen lichte of hoopvolle vertellingen te vinden.

Schrijven in het donker

In ‘Kulterer’, het eerste verhaal van de bundel, ontmoeten we de gelijknamige gevangene die op het punt staat zijn vrijheid terug te krijgen. Dat is echter niet hoe Kulterer het zelf ziet. Stellen dat de opsluiting hem bevalt gaat misschien te ver, maar tegen zijn vrijlating ziet hij op. Zijn baantje in de drukkerij is niet vervelend, met de bewakers heeft hij geen problemen en hij heeft bovendien speciale toestemming om te mogen schrijven. ’s Nachts werkt Kulterer in het donker aan zijn verhalen. Vlak voor zijn vrijlating beginnen zijn celgenoten zich zelfs voor zijn teksten te interesseren. Kulterer vindt het dan ook niet gemakkelijk om de buitenwereld te betreden, maar hij moet toch de gevangenis verlaten:

Zo vlug hij kon verwijderde hij zich van de gevangenis het landschap in, dat, heuvelig, bruin en grauw, dampte van hopeloosheid.

Niets dan de chaos

De tweede bijdrage van de bundel, ‘De Italiaan’, lijkt op het eerste gezicht wat luchtiger te zijn. De naamloze verteller is namelijk al wandelend in gesprek met een Italiaan over toneelvoorstellingen, literatuur en kostuums. Maar schijn bedriegt: de Italiaan is aanwezig vanwege de begrafenis van de vertellers vader, die zelfmoord pleegde. In het paviljoen waar de overledene op eigen verzoek wordt opgebaard, zijn aan het einde van de Tweede Wereldoorlog meer dan twintig Polen doodgeschoten door de Duitsers. Ze zijn ‘in een kuil gekieperd’.

De oorlog is een thema waar Bernhard zich veel mee bezighield. Hij bekritiseerde de omgang van de Oostenrijkers met het oorlogsverleden scherp. Sowieso had hij niet veel op met zijn landgenoten. Tekenend daarbij is de anekdote over de uitreiking van de Oostenrijkse Staatsprijs voor Literatuur aan Bernhard in 1968, een moment dat de literatuurgeschiedenis inging als het Staatspreis-Skandal. Bernhard hekelt in zijn toespraak bij de uitreiking zijn ‘apathische’ landgenoten. ‘We hoeven ons niet te schamen, maar we zijn ook niets en we verdienen niets dan de chaos.’ Het publiek reageert allerminst geamuseerd. De minister van Onderwijs roept hem toe: ‘Toch zijn wij trotse Oostenrijkers.’ Bernhard behoorde daar beslist niet toe.

Meedenken met de agent

Bernhard staat bekend om zijn lange zinnen. Ze dwingen de lezer om de aandacht geen moment te laten verslappen. Dat geldt ook voor het slot van het boek, het titelverhaal ‘Op de boomgrens’. Net als in ‘Kulterer’ draait het om een schrijvende man in een sombere omgeving. De lezer maakt kennis met een jonge politieagent in een pension, die een brief schrijft naar zijn zwangere verloofde. De binnenkomst van een jongeman en een meisje maken de speurder in hem wakker; er klopt iets niet. Met zijn lange zinnen trekt Bernhard de lezer binnen de kortste tijd het verhaal in en laat hem meedenken met de agent. Het zal niet verbazen dat er zich daar op de boomgrens inderdaad iets duisters afspeelt.

Geslaagde kennismaking

Op het eerste gezicht lijkt Bernhard afstandelijk te formuleren, maar met zijn nauwkeurige schrijfstijl zit hij zijn personages tegelijkertijd dicht op de huid. Het maakt nieuwsgierig naar meer. Niet alleen naar extra informatie over de karakters en hun achtergronden, maar ook naar de rest van Bernhards oeuvre. Wie met Op de boomgrens kennismaakt met Thomas Bernhard, zal blij zijn dat er nog veel meer te ontdekken valt.

Muziek / Concert

Succesvol met kleine namen

recensie: Motel Mozaïque 2017 - de vrijdag

Vandaag de dag gaan we niet meer naar Motel Mozaïque om de grotere namen zoals Angus and Julia Stone en Mumford and Sons te zien. Dit is geen reden om het festival over te slaan, integendeel: dit jaar is de programmering van Motel Mozaïque wederom om door een ringetje te halen. Met bekende en minder bekende bands en artiesten. Ideaal om nieuwe muziek te ontdekken!

De eerste dag van Motel Mozaïque begint al vroeg in de middag met een aantal sessies in de magische Arminiuskerk: 3voor12 neemt vandaag sessies op met Daymé Arocena, Kim Janssen, Pitou en Ala.ni. Een prima begin van het festival: korte, rustige shows van gevarieerde artiesten. De Nederlandse singer-songwriter Pitou valt met haar bijzondere engelachtige stem op tussen de andere acts in de Arminiuskerk. Morgen opent ze de festival zaterdag in de Paradijskerk, een geschikte locatie voor haar breekbare doch prachtige liedjes. De sessies zijn een goede opwarmer voor de shows van de artiesten zelf. Kim Janssen geeft vast wat weg van zijn nieuwe plaat Cousins en van de show van vanavond, wat veelbelovend klinkt.

Het is dan ook niet heel verrassend dat de Grote Zaal van de Schouwburg om 20 uur goed gevuld is voor de veelzijdige singer-songwriter. Vorige week speelde Kim Janssen nog zijn eigen albumrelease in Tivoli De Helling in Utrecht, vanavond doet hij het dunnetjes over in Rotterdam. Met maar liefst elf man sterk, van blazers tot strijkers, zet Janssen een mooie set neer. Wat het meeste opvalt, is de vernieuwing van zijn algehele sound: zijn eerdere ingetogen liedjes maken plaats voor uitgebreide arrangementen wat hier en daar zelfs een beetje aan Sigur Rós doet denken (niet heel vreemd, gezien zijn samenwerking met Sigur Rós’ Erikur Orri Ólaffson voor deze plaat.) Single ‘Dynasty’ vraagt naar meer en laat je zin hebben in lange zomeravonden, dansen en wijn terwijl je bij ‘Bottle Rockets’ de muziek wordt ingezogen en alleen maar kunt luisteren en genieten. Janssen gaat dit jaar op clubtour met Cousins, ga dit zeker checken als je de mogelijkheid hebt.

We zagen de Britse Ala.ni eerder vandaag bij een sessie van 3voor12, vanavond staat ze in de fraaie Paradijskerk wat misschien wel de mooiste locatie van het festival is. Al lachend geeft ze toe dat ze wellicht iets te veel van de Nederlandse joints heeft geproefd, hoewel dat totaal niet afdoet aan haar krachtige performance. De show van Ala.ni is niet alleen een genot voor het oor, ook het oog wordt flink verwend. De driemansformatie, allen gehuld in zwart, zijn goed op elkaar ingespeeld waarbij de harpiste de grootste eyecatcher is. De stem van Ala.ni is loep zuiver en galmt tot ver achter in de Paradijskerk door. Het publiek luistert aandachtig: de bijzondere zangeres weet iedere aanwezige te betoveren.

Van de kerk gaan we richting Rotown voor een totaal andere show: de band Shame uit Londen staat om 23:30 uur op het programma. De jonge honden uit Londen zijn nog niet eens heel lang bezig maar hebben nu al een behoorlijke reputatie wat betreft hun liveshows. Het is hard, het is wild, het is alles wat je even nodig hebt om wakker te worden voor de eerste MOMO-nacht. Er wordt flink gedanst en vooraan vlakbij het podium ontstaat een moshpit. Het mooiste van alles: de zanger van Shame doet gewoon net zo hard mee. Zonder twijfel een gevalletje bijzijn is meemaken. Na Shame is het tijd voor een paar danspasjes bij Vera en haar mannen in de hal van de Schouwburg. De band heeft ons flink wat energie gegeven om nog even door te knallen. Met een paar te gekke hitjes bereiden we ons vast een beetje voor op de tweede dag van Motel Mozaïque. De eerste dag van het festival is gevarieerd en heeft met onder andere Ala.ni en Shame flink wat verrassingen te pakken. Op naar de zaterdag!

Barry Hay
Boeken / Non-fictie

Sprankelend kwajongensboek

recensie: Sander Donkers - HAY
Barry Hay

HAY heet het boek dat Sander Donkers schreef over het leven van Barry Hay, de zanger van Golden Earring. Als ondertitel kreeg het boek Biografie van de grootste rockster van Nederland. Daar is geen speld tussen te krijgen.

In zo’n honderd uur vertelde Barry Hay zijn levensverhaal aan Sander Donkers. Grotendeels werden die gesprekken gevoerd op Curaçao waar de familie Hay tegenwoordig woont. Alleen voor een goed geplande set van optredens keert Barry Hay een aantal keer per jaar terug naar Nederland. Dit is niet helemaal uniek want George Kooymans, zijn maatje in de band, woont een groot deel van het jaar in Italië.

Kwajongensboek

Laten we maar met de deur in huis vallen: het boek van Donkers leest als een kwajongensboek! Het is vlot geschreven en houdt je als lezer nauw betrokken bij het wel en wee van Hay tijdens alle fases van zijn leven. Hay lijkt nergens terughoudend over te zijn. Hij vertelt in detail over zowel zijn bestaan in de band als zijn privéleven. Alle hoogtepunten en dieptepunten komen aan bod.

We lezen over de geboorte van Barry in Bangalore als zoon van Philip en Sophia Hay. Lang zal hij echter niet een vader én een moeder hebben. Sophia keerde al snel terug naar Nederland en voedde daar Barry op. Zijn vader werd door zijn moeder afgeschilderd als een boeman – een beeld dat voor hem vele jaren standhield, totdat hij erachter kwam dat zijn vader hem in werkelijkheid maandelijks schreef. Toen Barry met behulp van het programma Opsporing Verzocht de zoektocht naar zijn vader wilde inzetten, bleek dat die al in 1980 was overleden. Een hereniging heeft er dus niet meer ingezeten. Het tekent allemaal wel het leven van Hay.

De relaxte sfeer waarin Hay zijn verhaal heeft gedaan aan Donkers loopt als een rode draad door het boek. Even wanen we ons in de wereld van het huidige leven van Hay om vervolgens weer ergens terug in de tijd te gaan. Een groot deel van het boek is natuurlijk ook gewijd aan de historie van de band Golden Earring. Van de start tot aan het grote succes, en van de escapades in Amerika naar het doorbraakalbum The Naked Truth, dat de band uit de schulden wist te halen.

Ook kun je in HAY lezen over de zakelijke beslommeringen met Freddie Haayen en Willem van Kooten en de nuchtere benadering van Rinus Gerritsen, die de boekhouder van de band genoemd kan worden. Laatstgenoemde wist de successen uiteindelijk ook om te zetten in geldelijke geneugten voor de bandleden zelf, in plaats van alleen voor alle mensen om hen heen.

Openhartig sprankelend verhaal

Bovenal is HAY een boek geworden over de mens Barry Hay. De ruwe rock-‘n-rollster blijkt in werkelijkheid een zachtaardig mens te zijn met een groot hart. Zo kunnen we lezen over zijn vriendschappen met Alfred Lagarde, Herman Brood, Thé Lau en Harry Muskee. En over zijn enorme zorg voor dieren, die soms het idiote vormen kan aannemen als bijvoorbeeld een vogeltje tegen een raam is gevlogen.

Maar het boek gaat ook over het liefdesleven van deze rockster. Van alle vriendinnetjes, liefdes en vrouwen voor één nacht naar zijn standvastige relatie met de liefde van zijn leven, waar hij heden ten dage nog steeds mee is: Sandra. Zijn twee dochters komen uitgebreid aan de orde, maar ook een afgebroken zwangerschap van Sandra als gevolg van een te laat onderkende ziekte, waarvan ze negen maanden zal moeten herstellen.

Hay praat tevens openhartig over zijn drank- en drugsgebruik. Over zijn uitspattingen en over de getemde leeuw die hij op de dag van vandaag is. Over zijn angst voor het ouder worden en de zorg om zijn gezondheid.

Het boek eindigt met het moment dat Golden Earring een jubileumconcert geeft in de Ziggo Dome: een drie uur durende rockshow, zonder grote opsmuk en met alleen maar geweldige muziek, zoals het de band betaamt. Dit is de vooravond van een periode waarin George Kooymans met Boudewijn de Groot en Henny Vrienten als Vreemde Kostgangers door het land zal trekken.

Lees dit geweldige boek terwijl je luistert naar de verzamelbox met 29 cd’s, waarop het levenswerk van Golden Earring dit jaar werd verzameld. Een waardige combinatie, en een onvergetelijke leeservaring over werkelijk de grootste rockster van ons land. Knap werk van Donkers om er zo’n sprankelend verhaal van te maken!

Boeken / Non-fictie

Laat ons dwalen

recensie: René ten Bos - Dwalen in het antropoceen

In Dwalen in het antropoceen verdiept René ten Bos zich in het tijdperk waarin de mens zijn stempel op de aarde drukt. Hij neemt je mee op wandeltocht, steeds dieper het bos in. Op het moment dat je verdwaald bent, laat hij je hand los.

De nieuwe Denker des Vaderlands René ten Bos schetst met zijn nieuwste werk een uitgebreid, spannend en kritisch beeld van de confrontatie tussen de mens en zijn omgeving. De term antropoceen verwijst naar het tijdperk in de geologische geschiedenis van de aarde waarin de mens invloed is gaan uitoefenen op de planeet. Het boek leest als een ontdekkingsreis. Ten Bos schotelt geen pasklare oplossingen voor en is voortdurend in discussie met zijn eigen gedachten. Hij toont zich een waar filosoof, doordat hij geen afgebakende mening tentoon stelt, maar juist tegen alles wat neigt naar omlijning ín denkt.

Tijdperk van desoriëntatie

Volgens Ten Bos is de moderne mens de weg kwijt. We hebben geen idee wie we zijn, waarnaar we op weg zijn en overzien niet wat we met de aarde doen. Onze tijd is er een van crises. Ontelbare diersoorten sterven in rap tempo uit, de oceanen verzuren en zitten vol met plastics en het klimaat warmt steeds verder op, met smeltende poolkappen en ongekende droogtes tot gevolg. Daarbij lijkt het of we achter de feiten aanhollen en alsmaar bezig zijn oplossingen te bedenken voor steeds weer nieuwe problemen. Tot een begrip van onszelf en de verhouding met onze omgeving komt het niet.

Ten Bos beschrijft lopende discussies over dit tijdperk die in verschillende wetenschapsgebieden gaande zijn. Niets staat vast, behalve het feit dat de mens en al het andere tot hetzelfde geheel horen en met elkaar verbonden zijn. ‘Van dat ecosysteem weten we dat het in ieder geval een catastrofale tendens vertoont.’ En een catastrofe leidt onherroepelijk tot een verlies van oriëntatie. Het is aan de mens om daarin een weg te vinden.

Wantrouw iedereen die denkt de weg te weten

Je zou misschien denken dat de Denker des Vaderlands in zijn boek zelf met een oplossing komt voor de toekomst. Dat is niet zo. Zoals gezegd neemt hij je mee op weg, tot het moment dat je zelf totaal de weg kwijt bent. Precies dat verdwalen is waar het om gaat. Tal van boeken zijn volgeschreven over de juiste richting voor de mens. Blauwdrukken voor de toekomst zijn tot in detail uiteengezet. Maar precies die ideeën máken dat we niet weten waarheen we moeten.

Ten Bos geeft in zijn boek een pleidooi voor het ronddolen. Hij haalt de beroemde filosoof Descartes aan, die een oplossing bedacht voor de verdwaalde wandelaar in het bos. Direct een rechte lijn uitstippelen zou de redelijkste oplossing zijn om het bos uit te geraken. Wáár men dan belandt doet er niet toe, als het oriëntatieverlies maar ophoudt, want dat is het ergste wat de mens kan overkomen.

Ten Bos stelt juist het tegenovergestelde. De verdwaalde moet een boom opzoeken om onder te gaan zitten. Vanuit daar kan hij de omgeving gaan verkennen en accepteren dat hij de weg niet kent. Voor de mens in het antropoceen is het net zo. ‘De grote kunst wordt het om een verantwoordelijkheid te accepteren die niet meteen een richting inslaat of een vaste koers vaart.’ Laten we dus dwalen, opdat we onszelf en de ons omringende natuur leren kennen. Pas daarna kunnen we de juiste weg bepalen. Dwalen in het antropoceen leest als een schitterende, filosofische zoektocht. Ik raad het iedereen aan om zich mee te laten voeren door Ten Bos, want ontdekkingsreizen van dit kaliber zijn zeldzaam, waardevol en hoopgevend.

Theater / Voorstelling

Duister bewegingstheater moet even op gang komen

recensie: Ann Van den Broek / WArd/waRD - Accusations

Vier lichtgevende balken vormen tezamen een ruit op de vloer in een verder compleet verduisterde ruimte. Het getik van twee zware hakken verraadt de komst van een personage op de vloer; een vrouw gaat in de verlichte ruit staan en spreekt: “I have failed.”

Accusations is een bewegingsperformance door het Vlaamse collectief WArd/waRD onder leiding van Ann Van den Broek. Zeven performers lepelen in oneliners kritiekpunt na kritiekpunt op, beschuldigingen zo je wilt. Allen gericht op het eigen falen en de persoonlijke strijd met het leven.

Filosofie van de koude grond

De performers lopen in een trein achter elkaar, van voor naar achteren, om de beurt in de verlichte ruit stappend om een beweging te doen of een zin te uiten. Dit repetitieve proces krijgt je zo nu en dan in een soort trance, maar ook minstens zo vaak raak je daar weer uit. Dat komt doordat de tekst net iets teveel in de leegte blijft hangen. De oneliners hebben het aura van diepzinnigheid, maar weten moeilijk te prikkelen: het blijft bij filosofie van de koude grond. Mede hierdoor wil het spel van de zeven performers niet direct overtuigen. De verbeelde emoties van wanhoop en ongeluk blijven in eerste instantie niet meer dan dat: een verbeelding.

Hard, pijnlijk en eenzaam

Maar in de loop van de voorstelling komt hier langzaamaan een kentering in. De voorstelling stapt van het kleine spel af en gaat het publiek meer confronteren. Soms heel letterlijk met een net te harde bas, onaangenaan scherpe geluiden of met een fel licht in de zaal geworpen. Aangenamer voor de zintuigen is het prachtige en intense nummer opgevoerd door Gregory Frateur. Tegelijkertijd gaan de andere performers kapot op het podium. Waar emoties de eerste helft nog niet binnenkwamen, zijn ze nu buitengewoon echt, rauw en confronterend. Vooral wanneer een van de spelers eindeloos de grond begint te neuken: hard, pijnlijk en eenzaam. Op zijn hoofd staat een camera gericht en zijn gezicht – immens groot geprojecteerd op het witte doek op de achtergrond – is griezelig emotieloos en verdrietig tegelijk: het gevoel van diepe eenzaamheid in een paar simpele beelden, krachtig gevangen.

Zo weet Accusations na een matige eerste helft, toch op indrukwekkende wijze de duistere hoeken van de menselijke geest te verbeelden.

Theater / Voorstelling

Klein toneel met een groots effect

recensie: RO Theater - Find me a boring stone

De kracht van Find me a boring stone is dat het niet emotioneel of sentimenteel hoeft te worden om te kunnen ontroeren. Het verlies waarmee de man (gespeeld door Gouden Kalf-winnaar Gijs Naber) worstelt komt al tot uiting in zijn mimiek en houding, maar ook in de sterke tekst van Rik van den Bos en in de kleine, breekbare liedjes van Stan Vreeken.

Twee jaar geleden maakten schrijver Rik van den Bos en acteur Gijs Naber al eerder indruk met het stuk Leger. Ook hier ging het om een man die door een vreselijke gebeurtenis buiten de maatschappij was geraakt, maar dat wil niet zeggen dat Van den Bos en Naber nu enkel en alleen hun succesformule hebben herhaald. Integendeel, waar Leger gekenmerkt werd door het trauma en de frustraties van een ex-militair, is het thema van Find me a boring stone verlies en gaat het om een man die net zijn moeder heeft verloren.

 

De eenzaamheid van de stad

Find me a boring stone pakt je al vanaf het begin. In de hoek zit een man in een vaal t-shirt als Stan Vreeken een klein, bijna nostalgisch lied over twee kinderen en hun ouders begint te zingen. Met minimale middelen roept Vreeken zowel bij de man als het publiek het verlangen naar een jeugd op, waarna de man begint te praten. In plaats van dat hij het over zijn emoties en verlies heeft, kijkt hij uit over de stad en vertelt over de mensen die er wonen. Hij stelt zich allerlei individuen voor; van de sportschooljongens op hun scooters (met een kleedje over de benen tegen de kou) tot de eenzame vrouwtjes die hun dagen invullen met het schoonmaken van hun huis. Zo volgt een hele opsomming van allerlei soorten mensen. Telkens is er maar één zin nodig om ze treffend te karakteriseren. Hoewel al deze individuen allemaal onderdeel uitmaken van een grote stad, hebben ze allemaal iets kwetsbaars en zijn ze toch vooral eenlingen.

 

Zoektocht naar een verhaal

Nog treffender is hoe de man op een bijna stream of consciousness-achtige wijze stukje bij beetje zijn verhaal in dat van de anderen voegt. Zo schets hij een dag die aanvankelijk willekeurig lijkt. Hij heeft het over hoe iedereen aan het werk gaat, boodschappen haalt en de kinderen naar school brengt, om vervolgens subtiel duidelijk te maken dat die ‘willekeurige’ dag de dag is waarop zijn moeder begraven werd en er tussen al die mensen die met hun dagelijkse sores bezig waren een begrafenisstoet reed.

Door steeds even in en uit te zoomen, probeert de man zijn verlies onder woorden te brengen en er een verhaal van te maken waarmee hij kan leven. Hij vermijdt daarin grote emoties als woede en barst evenmin in tranen uit, maar dat hoeft ook niet. Sterker nog: dit is juist een heel goede keuze van regisseur Erik Whien en Gijs Naber voert dit ijzersterk uit. Zijn verdriet zit in het kleine, in zijn blik, houding en zijn intonatie. Daarbij heeft Whien er goed aan gedaan om Stan Vreeken het verlies van en de herinnering aan zijn moeder muzikaal te laten verwoorden, want (en ik blijf het herhalen) dat doet Vreeken ontzettend mooi en breekbaar.

Theater / Voorstelling

Kannibalisme ter kennismaking

recensie: EXOOT: Tropical Healing - Stichting Showmachine en De Warme Winkel

EXOOT: Tropical Healing is een geslaagde samenwerking tussen regisseur Joachim Robbrecht, beeldend kunstenaar Jan Brokof en theatercollectief De Warme Winkel en opereert op de grens van theater, videokunst en installatiekunst.

‘’Normaal doen of we eten je op’’, dreigt een Braziliaanse inlander (Mariana Senne dos Santos) naar een Europese ontdekkingsreiziger met koloniseringsambities (Ward Weemhoff). Deze naar Rutte verwijzende uitspraak zou als oneliner voor EXOOT: Tropical Healing kunnen dienen, waar kannibalisme als metafoor voor het omgaan met de vreemdeling wordt onderzocht. Met het opeten van de exotische ander absorbeer je alles wat die ander te bieden heeft. Iemand opeten getuigt van respect. Bijkomend nadeel is natuurlijk wel dat de ander moet sterven. Met deze metafoor kan EXOOT: Tropical Healing een interessante en vermakelijke bijdrage leveren aan het, ook in het theater, al veel gevoerde debat over onze ‘’identiteit’’.

Want wie is de exoot? De voorstelling verkent onder andere de – uit het collectief geheugen gewiste – aanwezigheid van de Nederlandse kolonisten in Brazilië in de 17e eeuw, maar schakelt net zo makkelijk over naar het hedendaags massatoerisme. De toerist als moderne kannibaal die zoveel mogelijk van een andere cultuur wil opnemen, maar juist met zijn aanwezigheid de authenticiteit van het exotische kapotmaakt. In een sterke scène waarin een talkshowsetting wordt nagebootst, bespreken Weemhoff en Senne dos Santos de moderne toerist die door iedereen gehaat wordt. Is dat een politiek correcte vorm van vreemdelingenhaat omdat de toerist niet van huis en haard is gevlucht? Of is het een vorm van zelfhaat omdat we zelf ook zo vaak de toerist uithangen? Het lot helpt deze op zichzelf al sterke en komische bespiegelingen een handje mee door net op dat moment een groep Chinezen langs de ruiten van de galerie (die als gelegenheidstheater dient) te laten sjokken. Een aantal van hen blijft staan om met verwilderde gezichten naar binnen te kijken; we zijn per ongeluk een exotische bezienswaardigheid geworden.

Fysiek met vlees

Het is niet de eerste maal dat toeristen halt houden om door de ruiten te loeren, en dat is ook niet gek want bij vlagen valt er genoeg te zien. Hoogtepunt is waarschijnlijk de absurdistische openingsscène waarin Weemhoff in een Hawaï shirtje het podium opkomt; vanonder dat shirtje begint hij te bloeden tot er vervolgens stukken vlees van zijn lichaam vallen. Om zichzelf te redden probeert Weemhoff zoveel mogelijk van dat vlees op te eten, wat naarmate zijn lichamelijk verval vordert een steeds onsmakelijker gezicht wordt: absurdistisch en ijzersterk fysiek theater.

Naast het theater dat zich op het podium afspeelt, is EXOOT: Tropical Healing voor een groot gedeelte een live-film, waarbij de ontmoeting tussen de inheemse beschaving en de Westerse kolonisator als moeizaam liefdesverhaal gepresenteerd wordt. Deze parodie op een soap is niet altijd makkelijk te volgen, maar weet wel te vermaken en zorgt voor de afwisseling die van EXOOT: Tropical Healing een boeiende theaterervaring maakt.

Theater / Voorstelling

Een confrontatie zonder genade

recensie: Mens - Wende Snijders

Uit een blauw verlichte kubus stapt Wende naar het midden van het podium met een ontspannen uitstraling alsof ze ervoor geboren is. Hoewel ze zich de eerste nummers bijna niet verroert, verveelt de zaal zich geen moment. Ze trekt het publiek naar zich toe en dat hangt aan haar lippen.

De onheilspellende bastonen laten voor aanvang al weten dat de tijd van de zoete chansons achter haar ligt. Wende gunt haar publiek een paar Franse klassiekers en ze flirt met muziekstijlen uit vroegere tijden, maar is vooral een stem van nu. Zo komt “La Vie en Rose” voorbij, dat Wende met zo een zoet tremolo bezingt dat je je even in het Parijs van de jaren dertig waant. De man naast mij stoot zijn vrouw aan: “Hé deze kennen we.” Maar al vrij snel schiet Wende door naar meer duistere Elektropop.

In Mens onderzoekt Wende hoe het is om mens te zijn tussen allemaal andere mensen. Even ben ik bang voor pretentieuze monologen tussen de muziek door, maar nee, Wende zegt het zoals ze het als geen ander kan zeggen: met haar muziek. Voor de nummers benaderde ze schrijvers als Dimitri Verhulst en Arnon Grunberg. Van Dimitri Verhulst ontving ze de tekst “Vrij me” die niet onderdoet voor een hedendaagse Brel.

 

Stroom van associaties

Wende wordt gesteund door twee muzikanten die ieder door vele instrumenten en gadgets worden omringt en hiermee de vreemdste geluiden omvormen tot muziek. Zo vormt het gezoem van snoertjes die net niet goed vastzitten een baslijn, en daarmee is de muziek heus niet altijd aangenaam. De muziek vloeit samen met de visuals. Op een scherm zien we het ene moment dystopische taferelen van een matrix-achtige wereld en dan weer kleurrijke caleidoscopische explosies. Ook het decor werkt mee, de gezichtloze naakte paspoppen, staan als stille toeschouwers, maar worden Wende’s lustobjecten in het alles verslindende “Au Suivant”. Wende schiet van stijl naar stijl, van taal naar taal en van sfeer naar sfeer. Ze doet dit op zo’n associatieve en intuïtieve manier dat alles volkomen logisch aan voelt. Mens een concert noemen doet af aan de performance die het eigenlijk is; het is een totaalervaring. Soms romantisch en zoet, soms kil en duister.

 

Onvermoeibaar

De visuals bewegen strak op de maat van de muziek en daarmee wordt zelfs het applaus strak geregisseerd. Toch voelt Mens nergens kapot gerepeteerd; Wende is oprecht. In haar laatste nummer verliest Wende haar beheersing; ze danst wild en ongecontroleerd. Als de muziek stilvalt zingt Wende door tot je denkt dat ze niet meer kan. Maar dan knalt de muziek er weer volle vaart in en gaat ze nog harder. Een kracht van de natuur die vrouw.

In haar zoektocht naar de mens verbloemt Wende niets. Ze daalt af naar de donkere krochten van de menselijke geest. Zonder genade bezingt ze de zinloosheid van ons bestaan “Hoe lang nog” krijst Wende keer op keer. Het is onaangenaam, oorverdovend en overdonderend. In het donker laat Wende ons verbluft achter, maar dan klinkt weer haar stem, “pak mijn hand”. Als na een bezweken storm wordt het langzaam licht. In de duistere momenten van Mens vinden we troost in de andere mens, maar geen pathetisch romantisch gelul; als jij niet wilt dan zijn er genoeg anderen.

Theater / Voorstelling

Sciencefiction theater over filosofische kwesties

recensie: De Hollanders: De Eersten

Theatercollectief De Hollanders levert met De Eersten een interessante sciencefiction-voorstelling, waarin het lot van de mens op originele wijze onderzocht wordt.

Drie mensen, twee mannen en een vrouw, leven samen in een van de Aarde afgesloten capsule ergens in de ruimte. Doel: een bijdrage leveren aan de kolonisatie van de ruimte door de mens. In de loop van de voorstelling wordt duidelijk dat de drie protagonisten nooit een voet op Aarde hebben gezet. Ze zijn geboren in deze capsule, net als hun ouders en zeven generaties voorouders. Dat geeft het verhaal een claustrofobisch tintje: de drie personages zijn hun hele leven tot elkaar en tot deze kleine capsule veroordeeld. Wat ze optimistisch houdt is de kennis dat ze vroeg of laat door hun soortgenoten opgehaald en naar de Aarde gebracht worden.

Vrije wil

Tot het zover is, doden de drie lotgenoten de tijd met het uitvoeren van opdrachten van de antropomorfe computer Kofap: “reflecteer op duif”. Aan de ene kant is deze boordcomputer een welkome vierde gesprekspartner in het eentonige bestaan van de drie ruimtekolonisten, maar aan de andere kant maakt hij het leven in de capsule nog voorspelbaarder dan het al is door zijn enorme statistische kennis. Zelfs de soep wordt op Kofap’s advies altijd precies hetzelfde bereid, omdat dit nu eenmaal de beste soep is. Hiermee wordt de kwestie van vrije wil op een interessante manier onderzocht. Wat valt er nog te willen, als de best mogelijke optie al bekend is? De scène waarin een potje schaak wordt gespeeld, maakt deze vraag expliciet: alle mogelijke zetten zijn in het verleden al tot in den treure uitgeprobeerd, waardoor we nu precies weten wat de beste opties zijn. Van deze geformaliseerde zetten afwijken is irrationeel wanneer je wilt winnen, zo legt een van de schakende ruimtekolonisten aan zijn gefrustreerde tegenstander uit.  Het schaakspel als metafoor voor het leven maakt ons bestaan een eeuwigdurende herhaling van de best mogelijke zetten.

 Geen verlossing

Deze duistere toon over het lot van de mens wordt voortgezet wanneer de kolonisten beginnen te beseffen dat ze waarschijnlijk nooit opgehaald zullen worden: “Er is geen verlossing!” De parallel met de moderne mens die God doodverklaard heeft moge duidelijk zijn.

Deze thema’s worden onderzocht middels een prettig onderkoelde speelstijl. De dramatische wending aan het einde maakt het verhaal rond, maar past niet helemaal in het stuk en is ook niet nodig om de ernst van de vraagstukken maximaal over te brengen.

De voorstelling vindt plaats in een simpel, maar goedwerkend decor. Met name de lamp, bestaande uit vele halve cirkels zwevend boven het podium, weet precies de operatiekamer-sfeer neer te zetten die zo eigen is aan het scifi-genre.

Tel daar de tekst van Spinvis en een aantal geslaagde muzikale intermezzo’s bij op, en het resultaat is een onderhoudende en prikkelende voorstelling over de grote vragen des levens.

maria barnas recensie
Boeken / Fictie

Het innerlijk kompas

recensie: Maria Barnas - Altijd Augustus
maria barnas recensie

In het hoofd van het meisje Augustus spelen zich veel zaken af. Haar vader is verdwenen, ze moet zich voorbereiden op een spreekbeurt, er sluimert een probleem met eten én ze vermoedt dat de bedreigde schrijver Salman Rushdie zich in haar schuur verbergt.

Maria Barnas heeft veel te vertellen in Altijd Augustus. Om daar een medium voor te vinden is de jonge Augustus in het leven geroepen: een meisje in haar puberjaren, ongeveer dertien, veertien jaar oud. Daarmee begeeft Barnas zich meteen op glad ijs: hoe laat je een kind denken en spreken in woorden die een volwassene in het hoofd heeft? Daar trekt de schrijver zich niets van aan; ze presenteert Augustus als een begaafd, weldenkend, kritisch en zichzelf telkens bevragende halfvolwassene. Dat is even wennen, maar de conceptuele vorm van deze roman – de geconstrueerde afstand tot de realiteit – vaart er uiteindelijk wel bij.

Vader op cassette

Augustus wil een spreekbeurt houden over het verdoemde boek De duivelsverzen van Salman Rushie. Ze is getriggerd door de beelden op tv, de boekverbranding die volgde op de uitgesproken fatwah jegens de schrijver. Het lezen ervan brengt passages naar boven die kenmerkend zijn voor Augustus’ omstandigheid: ‘De wanhoop van Djibriel gutste door haar lijf wanneer ze las dat hij zich door de werkelijkheid bewoog als door een droom’. Het is juist de werkelijkheid in de wereld van Augustus die haar parten speelt. Ze probeert houvast te vinden in woorden, het omzetten van een verhaal in een geconstrueerde waarheid. En vice versa.

Die waarheid wordt gevoed door haar verdwenen vader. Hij is slechts aanwezig door Augustus cassettebandjes met gesproken boodschappen te sturen. Ze hunkert naar dit eenzijdige contact, berichten over zijn werk als architect, over de troost van de schoonheid en de manipulatie van de waarheid. Wat Augustus weer tot nieuwe bespiegelingen voert: ‘Ik geloof niet zozeer dat hij de waarheid vertelt. Hij schopt de waarheid voor zich uit als een slapende hond. Ik bedoel: zijn werkelijkheid ontwaakt terwijl hij erover praat, terwijl hij hem met geweld in beweging houdt’.

Rushdie in de schuur

Maria Barnas laat haar poëtische stem op prachtige wijze door deze roman ademen. Eigenlijk is Altijd Augustus één lang gedicht, waarbij de schrijver de hier en daar onstane gaten opvult met flarden proza. Verfijnde regels als: ‘De wind blaast het haar uit mijn gezicht en jaagt wolken door mijn hoofd’ zijn direct herkenbaar als barnasiaanse poëzie en laten zien hoe de schrijver – evenals in haar gedichten – de woorden proeft, weegt en op de juiste plek neerzet. Daarnaast is er ruimte voor het inweven van ongetwijfeld geliefde onderwerpen als: architectuur van Le Corbusier, het toneelstuk Equus, de poëzie van Neeltje Maria Min en – is dit een stokpaardje van hedendaagse damesschrijvers? – de avonturen van verdwijnkunstenaar Bas Jan Ader. Wel of niet aanwezig zijn, het vastleggen van een positie, wordt hier in vele gedaanten gevisualiseerd.

Zo ook de wonderlijke aanname dat Rushdie hoogstpersoonlijk in de schuur verblijf houdt. Augustus zet af en toe een bord eten bij de deur, de volgende dag staat het leeggegeten en schoongemaakt weer op dezelfde plek. Het is opnieuw de verbeelding die de overhand heeft, helemaal in het kielzog van de verhalende werkelijkheid: ‘Sommige verhalen moeten worden verteld omdat ze, als je ze eenmaal de buitenlucht hebt laten opsnuiven, staan te hijgen bij de deur (…).’

In die gejaagde fantasie, met de aanhoudende poging de realiteit te doorgronden beweegt Augustus zich door haar eigen droomwereld. De spreekbeurt transformeert uiteindelijk in een gerichte zelfbeschouwing, met het moeilijke eten komt het wel goed en haar verdwenen vader blijft een ‘innerlijk kompas voor exacte waarneming’. Maria Barnas laat Augustus op een indrukwekkende manier aan zelfonderzoek doen, een coming of age uit eigen beweging:

Zo kon het niet langer. Ze had een fundament nodig, besloot ze. Ze moest stevig in de wereld staan. Met muren als wervels om haar solide te maken.