Ingmar Heytze vormt een brug tussen de gedichten in alledaagse taal, van bijvoorbeeld Campert of Marsman, en het zware, tergende werk van dichters zoals Ter Balkt of Demets. Via een nuchtere beschouwing van de realiteit leidt Ingmar Heytze de lezer naar diepere overdenkingen. In de situaties die Heytze schetst kan je jezelf zo zien staan. Hij maakt direct contact tussen gedicht en lezer door zijn open schrijfstijl.

Sleets simplisme
In Ademhalen onder de maan weidt Heytze keer op keer uit over dagelijkse overpeinzingen in zo’n veertig korte en begrijpelijke gedichten. Enkele gedichten, waaronder Hazen en Chaser, zijn sterk. Hun toegankelijke thema en doeltreffende manier om de redenatie achter een gebeurtenis te vervatten, weet Heytze te vangen in heel speelse creaties. Zo wordt in het gedicht Chaser een bordercollie op levendige wijze geobserveerd. Dit mondt uit in een dieper inzicht in het mens achter die observatie.

Chaser

In Amerika houdt een bordercollie
duizend speeltjes uit elkaar. Feilloos haalt ze
pop of rubberkip of bal of frisbee tevoorschijn
uit een andere kamer, van achter een zwart gordijn.

Ik weet inmiddels wel dat ik besta, dat falen
even weinig zegt als slagen, dat vragen die
beginnen met waarom verkeerde vragen zijn,
dat ik daardoor niet goed slaap en als ik slaap
hardnekkig van gordijnen droom.

Afgezien daarvan ben ik een hond. Iemand
leerde me de woorden, fluistert in mijn oor
over twee kamers en wat waarvandaan te
Halen en ik ren en blaf en doe apport.

Meer dan eens raakt het intelligente simplisme van Heytze echter een beetje sleets. Zo voegt het gedicht Het Blauwe Bord niet veel toe aan het corpus gedichten over ontmoetingen op een station. Ook in het gedicht Vriend, staat de poëet wellicht te dicht bij de persoon waaruit hij schrijft, en mist het gedicht daardoor zeggingskracht boven het persoonlijke drama.

Uit naam van de andere persoon
Heytze gaat in Ademhalen onder de maan door waar hij in zijn vorige bundel was gebleven. Waar hij in Elders in de wereld de mens als klein deeltje in zijn eigen bestaan beschouwt, wordt in deze bundel de kleinheid van ons besef benadrukt doordat verschillende personen vertellers worden.

De keuze om gedichten te maken voor en gezien vanuit andere personen wordt een te beperkt concept, waar dichters die gebeurtenispoëzie maken vaak op stuk lopen. Zo ook Heytze. De inhoud van veel gedichten en de vorm zijn niet mis en zijn welbespraakt, maar nergens bereikt de poëzie een catharsis. Deze verzen staan bovendien vol met dichtclichés die niet boven zichzelf uitstijgen. Neem bijvoorbeeld Agatha:

Ik ben ergens halverwege als ik naar je kijk met deze ogen.
Mijn testament kan wachten, eerst nog dit: misschien

heb ik nog drieëndertig jaar, misschien te weinig dagen
om jouw beeltenis te maken. Het kan me niet veel schelen

zolang jij er bent, mijn leven lang. Agatha – met je naam
vol aah’s om te fluisteren in de nacht, met je handen.

Zinssneden als ‘jouw beeltenis maken’ en ‘zolang jij er bent, mijn hele leven lang’ worden zonder sjoege neergepend. Ook al is het onderdeel van de strategie van Heytze om anderen aan het woord te laten, het beklijft niet. Het onderscheid met een beginnend dichter is in deze gedichten niet goed te maken. Ademhalen onder de maan is daarom zeker niet het beste van de hand van Heytze. Het is gelaten poëzie voor een breed publiek. Een boekje zonder grote openbaringen, maar een leuk bundeltje voor op het nachtkastje.

Grip is een roman die, voor Enters doen, behoorlijk plot-driven is – hiermee is de laatste pseudo-interessante Engelse term gevallen. In het kort: vier vroegere alpinistenvrienden spreken na twintig jaar nog eens met elkaar af. Vincent, de geleerde die in Japan tegelijk succesvol en ongelukkig is geworden. Paul, die met een gouden lepel in zijn mond is geboren en zich nog altijd kleedt als de student die hij eigenlijk altijd is gebleven. Martin, de weinig charismatische leider van de vier, die naar Swansea is verhuisd. Lotte, het meisje waar alles om draait.

De vier vrienden van vroeger zijn eigenlijk helemaal geen vrienden. Geen echte vrienden, niet op de ‘ouwe jongens krentenbrood’-manier. Ooit tot elkaar veroordeeld omdat ze zich aangetrokken voelden tot het klimmen, en nu, veel later, nog altijd geestelijk aan elkaar verbonden door een bijna-ongeluk tijdens een reis naar de Lofoten. Paul en Vincent vertrekken met de Eurostar naar Groot-Brittannië om op bezoek te gaan bij Martin en Lotte, inmiddels getrouwd en ouders van Fiona. Het ongeluk in Noorwegen zit ze alle vier dwars. De reünie stevent af op een onafwendbare val, en dit keer is geen van de vier gezekerd.

Tijd zat
Tijd, herinnering en hoe die twee elkaar beïnvloeden, dat is de zon waar het kleine, maar prachtige oeuvre van Stephan Enter om draait. In Spel, zijn vorige roman, werd dat al benadrukt door elf schetsen uit de jeugd van zijn hoofdpersoon, geschreven in elf stijlen en bezien vanuit elf verschillende standpunten, bedoeld om de onbetrouwbaarheid van het geheugen en het verglijden van de tijd te vatten. In Grip gebeurt min of meer hetzelfde: dit keer is het slechts een gebeurtenis en kijken vier verschillende personages ieder op zijn eigen, licht afwijkende moment terug op dat bijna-fatale moment in Noord-Noorwegen. Het geheugen blijkt een weinig betrouwbare bondgenoot, de tijd heeft gaten in de werkelijkheid geslagen.

Wanneer je twee geleefde dagen van twee mensen naast elkaar legde, zou blijken dat beide ervaringen weliswaar volgens de klok dezelfde vierentwintig uur hadden geduurd maar in de psyche zou zich iets volkomen anders hebben afgespeeld (…) dat wat de een als groen ziet, door de ander heel goed als blauw kan worden gezien en dat je daar nooit achter komt en dat was de oorzaak van de fundamentele eenzaamheid van de mens.

Enters preoccupatie met de tijd komt voortdurend terug: in het krantenartikel over onsterfelijkheid waarover Paul en Vincent discussiëren, in de afwezigheid van klokken boven Britse treinperrons, in Fiona, in wie alle kenmerken die door de geheugens van de twee mannen aan Lotte worden toegeschreven terug te vinden zijn en in de vertraging die Fiona en Martin oplopen als zij de twee gasten van het station gaan halen.

Allemachtig
De vriendschap die louter op herinneringen en een gedeeld verleden is gefundeerd, blijkt in Enters boeken vaker weinig standvastig. Neem een van de verhalen uit Spel, waarin de ik-persoon en zijn buurjongen achterna gezeten worden door een groepje jongens, waarna de buurjongen de ander in de steek laat als het er echt om gaat. Vriendschap, zo houdt Enter zijn lezers voor, laat zich niet sturen door een gedeelde postcode of liefde voor klimmen. Daarvoor is het te ingewikkeld en te kostbaar.

Tijd is cyclisch. Gebeurtenissen kunnen zich eindeloos blijven herhalen, alsof er nooit een promotie, of een erfenis of een trouwerij heeft plaatsgevonden. Alsof er geen twintig jaar vergleden is. Fiona, die inmiddels meer Lotte is dan Lotte zelf ooit geweest is. En vooral de slotscène, in een baaitje aan de kust van Wales, die lijkt alsof de hoofdrolspelers het Noorse bijna-ongeluk nog een keer in detail na willen spelen.

Allemachtig, wat een boek. Laat het een bestseller worden.