William Talmadge leidt een rustig leventje aan het eind van de negentiende eeuw. Hij woont alleen in zijn abrikozen- en appelboomgaard, die hij met veel liefde en aandacht verzorgt. Talmadge bemoeit zich zo min mogelijk met de buitenwereld en heeft slechts enkele vrienden: de oudere Caroline Middey en de paardenmenners die elk jaar zijn boomgaard bezoeken. De enige keren dat hij onder de mensen komt is wanneer hij zijn fruit op de markt verkoopt.

Zijn rustige bestaan wordt verstoord als de zusjes Della en Jane, twee zwangere, getraumatiseerde tienermeisjes, toevlucht zoeken in zijn boomgaard. Ze zijn een kinderbordeel ontvlucht en vinden bij Talmadge een veilig heenkomen. Hij bemoeit zich niet met de zusjes, zij niet met hem, en dit lijkt goed te werken. Talmadge helpt de meisjes zelfs hun baby’s ter wereld te brengen; de baby van Della overlijdt. Dan gaat alles mis. De man voor wie Jane en Della op de vlucht waren, Michaelson, vindt hen in de boomgaard. Jane overleeft het drama wat zich dan ontvouwt niet, en Talmadge voelt zich geroepen de zorg voor Della en haar nichtje, de pasgeboren Angelina, op zich te nemen.

Afrekenen met demonen

Hoewel Talmadge zijn uiterste best doet een veilig en stabiel thuis te bieden aan Della en Angelina, gaat dit niet lang goed. Della is te getraumatiseerd om de rest van haar leven in de rustige boomgaard te blijven. Ze trekt erop uit, en komt na een aantal jaar in de problemen als ze wil afrekenen met demonen uit haar verleden. Talmadge probeert Della van haar eigen ondergang te redden maar komt zelf ook niet ongeschonden uit de strijd.

De boomgaard is een realistische roman, de personages zijn diep uitgewerkt en hebben reële angsten en onzekerheden. Talmadge bijvoorbeeld is getraumatiseerd door de verdwijning van zijn zusje toen hij een tiener was. Dit resulteert erin dat hij doodsbang is zowel Della als Angelina uiteindelijk ook kwijt te raken. Della heeft als kind verschrikkelijke dingen meegemaakt die ze niet kan verwerken. Ze zoekt haar heil in gokken, drinken en optrekken met mannen die haar niet altijd even goed gezind zijn. Dan is er nog Angelina, die het grootste deel van het boek in het ongewisse wordt gelaten over haar moeder en haar vertrokken tante Della. Zij worstelt met volwassen worden zonder moederfiguur en de geslotenheid van Talmadge.

Zware onderwerpen

Amanda Coplin, die debuteert met De boomgaard, schrijft over heftige onderwerpen. Ze behandelt onder meer kinderverkrachtingen, (zelf)moord en wraak. Toch is het boek niet zwaar op de hand en beschrijft ze de ontwikkelingen op een haast terloopse manier, alsof het niet zoveel voorstelt. De nasleep van de heftige gebeurtenissen die de personages voor hun kiezen krijgen, wordt veel meer naar voren gebracht. De aandacht ligt bij de manier waarop Talmadge, Della en Angelina met hun verleden omgaan. Coplin weet op ingenieuze wijze de psychologische gevolgen van trauma’s te beschrijven.

Opvallend is dat Coplin niet gebruikmaakt van aanhalingstekens bij citaten. Hierdoor wordt de lezer in het begin op het verkeerde been gezet: pagina’s lijken gevuld te zijn met beschrijvingen, terwijl het dialogen zijn. Na enkele hoofdstukken is dit echter een vanzelfsprekendheid en valt het niet meer op.

Indrukwekkend debuut

De boomgaard is een indrukwekkende roman. Het verhaal zit goed in elkaar en ondanks de dikte van het boek leest het als een trein. De gebeurtenissen en de manier waarop de personages hun leven weer oppikken zorgen ervoor dat de lezer geboeid blijft. Coplin heeft een prachtig debuut geschreven.

Koemans is behalve debutant ook criminoloog en historicus. Ze promoveerde op een onderzoek naar de Nederlandse veiligheidsutopie. Die achtergrond speelt een grote rol in deze thriller. In korte hoofdstukken komen verschillende vertellers aan bod, van wie er één een aanslag beraamt op Willem-Alexander op het moment van de ceremonie op de Dam. Zijn motieven worden herhaaldelijk genoemd, maar nooit op een overtuigende manier:     

Mensen op de Dam zullen het bloed op grote schermen in beeld krijgen. Ze zullen gillen, ze zullen elkaar in hun vlucht vertrappen, elkaar in hun haast vervloeken (…) Ze zullen ontdekken dat je op niemand kan vertrouwen, dat niemand je in nood zal helpen en dat je helemaal nergens veilig bent.  

De man wil de geschiedenisboeken halen, de mensen een lesje leren. Hij vermoedt dat hij de aanslag zelf ook niet zal overleven, maar besteedt daar geen enkele gedachte aan. Er zijn nog zoveel andere aspecten van het personage die geen aandacht krijgen, dat hij oppervlakkig blijft. Net als in bijvoorbeeld VSV van Leon de Winter is de terrorist een karikatuur. Een plat en ongeloofwaardig personage dat om onduidelijke redenen een gewelddadig punt wil maken.

Haagse elite
In de verschillende hoofdstukken komen ook Kika, Dewi, Gijs, Lubna en Peter aan het woord. Kika is een vrouw uit de Haagse elitaire kringen die al twaalf jaar getrouwd is met ‘sociale stijger’ Peter. Vandaag beseft ze opeens hoe opgesloten ze zich voelt en hoe oppervlakkig haar leven is. Haar vriendinnen hebben ‘een nepglimlach en een lege blik’ en ze verdenkt haar man ervan dat hij een affaire heeft met Dewi, de au pair. Het is alsof Kika na twaalf jaar slapen eindelijk wakker wordt. Als ze dezelfde dag bij de bloemenwinkel dan ook nog tegen haar vrijgevochten ex Gijs aan botst, is de revolutie compleet. Er wordt nog even wat gekibbeld, maar het is meteen duidelijk dat Kika haar leven zal omgooien voor een tweede kans met bohemien Gijs.

Behalve dat veel plotwendingen zich al ruimschoots van te voren aankondigen, zijn er ook een paar die wellicht beter achterwege hadden kunnen blijven. Dat Peter een minnares heeft dient vast en zeker ter illustratie van zijn gebrekkig empathisch vermogen, maar de manier waarop die verhouding wordt beschreven stroomt over van de clichés. Soms werkt het zelfs op de lachspieren:

Peter doet een stap naar achter en struikelt bijna (…).
‘Trut. Waarom? Waarom heb je dat verdomme gedaan? Stom wijf.’
‘Peter, wat doe je onaardig. Wat is er aan de hand?’

Vrijmarkt
2013 beklijft, in tegenstelling tot wat de achterflap belooft, niet als literatuur. Daarvoor wordt er te veel uitgelegd, blijven de personages te oppervlakkig en leunt het verhaal te zeer op de spanningsboog. Het is niettemin een vermakelijk verhaal, dat de lezer wel degelijk tot het eind in spanning houdt. Al is het dan door de meest gebruikelijke vragen op te roepen: wie overleeft? Wat komen alle personages uiteindelijk over elkaar te weten? Liefhebbers van Saskia Noort en Suzanne Vermeer zullen ook dit boek ongetwijfeld in een ruk uitlezen, in plaats van te chagrijnen over de gebrekkige vertelstructuur ervan. Mijn exemplaar wordt echter meteen weer verkocht op de vrijmarkt vandaag.

De huistiran uit deel 1, Vader, die zijn leven eindigde te midden van lege drankflessen was jaren eerder een knappe, donkere leraar geweest, zo is te lezen in deel 3. Thuis gedraagt hij zich als een dictator, die zijn beide zoons van zich vervreemdt door zijn obsessieve strengheid.

Magische heerschappij
Voor de jongste van de twee, Karl Ove, is het zaak zo veel mogelijk uit de buurt te blijven van zijn vader. Want die lijkt in het bezit te zijn van magische krachten en kan dwars door de jongen heen kijken. Iedere afwijking van de regels wordt opgemerkt en bestraft. Op het gras lopen, door het huis rennen, knoeien of treuzelen met eten, op avontuur in de vrije natuur – alles ziet hij en alles mishaagt hem.

De angst om een fout te maken, de zekerheid niet goed genoeg te zijn, worden er ingestampt met harde klappen, kille minachting en uitbarstingen van onredelijke woede. Waar is de moeder? Merkt ze niets, durft ze zich niet te verzetten? ‘Zij was er altijd, dat weet ik, ik kan het me alleen niet herinneren.’ Haar aanwezigheid is kennelijk voldoende om hem op de been te houden.

Watervrees?
Soms probeert de vader in een vlaag van inzicht contact te krijgen met het schuwe kind. In een schitterend vertelde scène neemt hij hem mee naar een rotspunt om hem te leren zwemmen. De jongen durft het water niet in om naar de uitgespreide armen van zijn vader, die een paar meter verderop staat, te zwemmen. Razend concludeert deze ten slotte dat zijn zoon lijdt aan watervrees!

De rollen zijn omgedraaid als Karl Ove gaat skiën en tot zijn verbijstering merkt dat de almachtige er niets van terecht brengt. Met een feilloos gevoel voor ‘show, don’t tell’ laat de schrijver Karl Ove eerst achterblijven – hij wil niet bij die stuntel horen – om later verscheurd van medelijden – ‘arme, arme Papa’ – een poging te doen hem te helpen. Het is een van de vele scènes waarin de ambivalentie en onvoorwaardelijke trouw van een kind door het verhaal heen schijnen.

Onuitstaanbaar
Dit overgevoelige kereltje is zo nu en dan ook onuitstaanbaar. Een huilebalk tot in het extreme. Een vroegrijpe boekenwurm en liefhebber van muziek die iets spannender is dan de gewone hitparade. Een opschepper, die zonder genade zijn klasgenoten te kijk zet als ze minder goed presteren of terechtkomen in beschamende huiselijke omstandigheden. Zelf wordt hij uiteraard regelmatig gepest en buitengesloten.

Maar de sociale cohesie van een provinciaals milieu in het naoorlogse Noorwegen is nog te stevig om kinderen helemaal uit te stoten. Als zijn vriendjes blijk hebben gegeven van hun ongenoegen over zijn gedrag mag hij uiteindelijk altijd weer meespelen. Over zijn thuissituatie praat hij niet. Nooit mogen er kinderen bij hem thuis komen. Volgens vader is bezoek lastig en het huis kan trouwens vies worden. De moeder zorgt voor tegenwicht door haar rustige en behulpzame houding.

Verlangen naar een meisjeslijf
Het lijkt of Knausgård alleen maar hoeft te gaan zitten en zijn jeugdherinneringen rollen als kleine en grote golven over elkaar heen naar hem toe. Dialogen zijn gedetailleerd en levendig, het ritme van beschrijvingen van uiterlijke en innerlijke ervaringen betoverend. De scène waarin hij na lange en minutieuze voorbereidingen eindelijk het meisje van zijn dromen mag kussen in het bos is hilarisch. Want wat moet je in godsnaam doen na het kussen? Opnieuw kussen? Waar moet je het over hebben samen? Hoe onhandig kun je worden van pure verliefdheid – en hoe saai is de werkelijkheid met de uitverkorene! En hoe brandend is ondertussen het verlangen van de jongen naar een meisjeslijf.

Karl Ove Knausgård neemt de lezer op een vanzelfsprekende manier mee naar zijn jeugd. De natuurlijke toon komt geheel tot zijn recht in de voortreffelijke vertaling van Paula Stevens. De discussies die sinds de verschijning van zijn roman zijn losgebarsten over het waarheidsgehalte lijken weg te vallen tegen de literaire kwaliteiten. Zelf schrijft hij in dit verband:

Het is nooit de waarheidsdrang die bepaalt of het geheugen een gebeurtenis correct weergeeft of niet. Dat is het eigenbelang. Het geheugen is pragmatisch, het is slinks en sluw, maar niet op en vijandige of gemene manier: integendeel, het doet alles om zijn gastheer te gerieven.