“Een fascinerende blik achter de schermen van onze democratische rechtsstaat”, staat er op de achterflap van het boek. Iets kan op vele manieren fascinerend zijn. Een kunstwerk kan fascinerend zijn, zoals de blik van Mona Lisa je een leven lang blijft boeien. De wiegende heupen van een meisje kunnen fascinerend zijn omdat je niet weg kunt kijken. Dit boek is ook fascinerend, zoals een mislukking fascinerend kan zijn. Wat is er misgegaan?

Vier perspectieven op een nieuwe wet
Vanuit vier perspectieven wordt ons een kijkje gegund in de totstandkoming van de Wet kraken en leegstand. De kraker die strijdt tegen uitzetting, de agent die de wet moet uitvoeren, de jurist die de nieuwe wet probeert te blokkeren en als vierde personage de stad Amsterdam die volgens het motto aan het begin van het boek ‘van ons’ is. Wie is ons? De krakers? Alle inwoners van Amsterdam?

De perfecte voorzet: drie journalisten en drie tekenaars maken een boek dat alle facetten van het kraken laat zien. Wat zijn de ideeën en idealen van de krakers? Wat ondervindt de agent die tegen de burger wordt ingezet die hij geacht wordt te beschermen? Hoe komt een wet tot stand en wat is hiervan het gevolg voor ons allemaal? Wat een prachtige mogelijkheid om de argeloze lezer eindelijk eens te laten zien wat kraken inhoudt en waarom dit voor ons allemaal belangrijk is. Dit boek laat zien dat een open doel zelfs na de perfecte voorzet volledig kan worden gemist.

De leegte
Wat een blamage, wat een oppervlakkigheid, en vooral: wat een leegte! Het boek gaat niet verder dan de vooroordelen die we al hadden. Krakers willen gratis wonen, denken enkel aan hun eigen hachje, zijn kwaad op alles en iedereen, vinden dat ze tekortgedaan worden en drinken elke avond goedkoop bier terwijl ze naar keiharde punkmuziek luisteren. Wat laten de journalisten hier veel liggen. Of is er domweg niet meer?

Misschien willen wij graag dat er meer achter het kraken huist. Dat het niet slechts een manier is om gratis op een mooie plek wonen. Zijn echt alle krakers rechtlijnige leeghoofden? Zijn alle agenten gedienstige burgersulletjes? Zijn alle juristen hardwerkende dertigers en veertigers die in de gauwigheid hun eigen gezin vergeten? Het vermoeden rijst dat de journalisten niet echt geïnteresseerd waren in de personages.

Drie personages, drie stijlen
De drie hoofdpersonen hebben elk een eigen tekenaar. De stijl voor de krakers is zoals we de krakers kennen: chaotisch en schreeuwerig. In rood, zwart en wit (de kleuren van de antifascisten) wordt een wereld van vergaderingen, spandoeken, bier en vuil getoond. De jurist moet het doen met een kinderlijke en naïeve stijl in groene tinten. Het verhaal van de agent krijgt de mooiste tekeningen. In blauwe tinten wordt gevarieerd met de harde inktpen en waterverf. Ook wat betreft perspectief, vorm en creativiteit valt er op deze pagina’s veel te genieten.

Omdat er gekozen is voor drie verschillende verhaallijnen met elk een eigen stijl, krijgt het boek een caleidoscopisch karakter en zorgt het ervoor dat je als lezer steeds benieuwd blijft naar de andere kanten van het verhaal. Het probleem hiermee is dat de werelden naast elkaar blijven staan en nergens echt met elkaar in gesprek gaan. De enige uitzondering is de kraker die advocaat wordt om hun belangen beter te kunnen verdedigen. Hij staat tussen twee werelden in. Maar waarom vindt hij kraken zo belangrijk? Wat is het belang volgens hem? Zoals alle wezenlijke vragen blijft ook deze onbeantwoord.

De leegstand in de hoofden van de krakers
Het is een leeg boek geworden. Ja, je begrijpt dat het heel wat voeten in de aarde heeft om een wet te maken. En ja, die agenten hebben het ook niet gemakkelijk als ze geweld moeten gebruiken. En kraken in de winter is koud. Maar wat een vreselijke leegstand in de hoofden van de personages. En dan vooral in de hoofden van de krakers. Die leegte lijkt me een veel groter probleem dan de leegstand van een aantal kantoorpanden in Amsterdam.

Austens heerlijke roman uit 1813 viert het ware liefdesverhaal, met alle eerbaarheid, fatsoen en braafheid die daarbij hoort. Tweehonderd jaar later verbreedt de Britse Baker het genre met Landgoed Longbourn. Verwacht in dit verhaal geen hoofdrol voor Elizabeth Bennet en Mr. Darcy. De populaire personages worden incidenteel opgevoerd, spreken dan een of twee zinnen, en zoeken hun salons weer op. Niet omdat ze onvriendelijk zijn, maar omdat de auteur niet toestaat dat zij het verhaal domineren. En terecht.

Hoezo braafjes?

Sarah en James zijn de bedienden van de familie Bennet. De grondige beschrijving van hun taken geeft een mooi, maar ook drukkend beeld van het leven in de negentiende eeuw. Datgene waar Austen niet over sprak – dat kon ook niet in haar tijd – wordt door Baker opgepakt. We lezen hoe bedienden kamerpotten leegmaken, struikelen over varkensmest en hun handen tot bloedens toe kapot scrubben tijdens de wekelijkse wasdag. De auteur schuwt beslist geen ruwe randjes. Hierdoor distantieert het verhaal zich van Austens roman en is het resultaat origineel en eigen.
 
In Pride and Prejudice zijn de hulpen zo goed als onzichtbaar. Dat geeft Baker de ruimte om de personages naar eigen smaak te vormen, op een manier die voor de kenner van Austens boek ook direct acceptabel is. De auteur zet een driehoekig liefdesverhaal neer dat zo ongeveer parallel loopt aan de affaires in het originele verhaal. Baker houdt daarbij wel van een beetje melodrama; de personages krijgen veel lasten en angsten te incasseren. Maar dat helpt ook om de karakters volledig in de armen te sluiten. Bovendien wiebel je steeds op het puntje van je stoel, omdat de schrijfster meeslepende familiegeheimen en oorlogspanning toevoegt aan de romantiek.

Geurtjes en vlekjes

Baker beschrijft alleen de wereld van het personeel nauwkeurig, waarbij de omgang met hun meesters slechts vriendelijk oppervlakkig blijft – het beste wat bedienden konden verwachten. Landgoed Longbourn schetst zo een realistisch beeld van de wereld downstairs. Gelukkig heeft Baker de verleiding weerstaan om een herziening van het bekende verhaal te produceren. Het verbaast eigenlijk dat de auteur de noodzaak zag om Longbourn als setting te kiezen in plaats van een eigen landgoed te creëren. De schrijfster heeft meer dan genoeg literair gewicht om zonder steunauteur de wijde wereld in te trekken.

De ene lezer zal juichen dat het verhaal ‘achter de schermen’ van Pride and Prejudice wordt uiteengezet, en dat in een mooie verhalende vorm. Baker maakt de dagelijkse gang van zaken beeldend en levendig met haar intieme stijl. Andere lezers zullen gruwen van de echtheid van Bakers atmosfeer en terugverlangen naar de geairbrushte romances van toen, ontdaan van alle menselijke geurtjes en vlekjes. Aan deze laatste categorie het advies: probeer de roman los te zien van Austens fantastische werk, want Landgoed Longbourn mag er als eigen verhaal echt zijn.

Eerder verscheen er op 8WEEKLYeen stuk over de onlangs ontdekte roman Een Weense romance van David Vogel. Tegelijk met de publicatie van dat boek verschijnt bij Athenaeum – Polak & Van Gennep ook de midprice editie van Vogels meesterwerk Huwelijksleven. Waar Een Weense romance niet helemaal wist te overtuigen, bewijst Vogel met deze roman uit 1929 zijn meesterschap.

Een inzicht in de tijd

De beste romans uit de jaren tussen de twee wereldoorlogen blijken later voorspellende gaven te bezitten. Je kan de grote Midden-Europese romans uit deze tijd – die van Robert Musil, Joseph Roth of Sándor Márai – lezen om een beter inzicht in de tijd te krijgen, in de oude verwarringen en nieuwe bevliegingen. Ook Vogel, geboren in Galicië in West-Oekraïne en opgegroeid in het Oostenrijk-Hongaarse rijk, heeft met Huwelijksleven zo’n roman geschreven. Naast het verhaal van Rudolf Gurdweill geeft het boek een prachtige inkijk in een verloren gemeenschap, waarin de zaden van het latere nazisme al te herkennen zijn.

Gurdweill, een jonge intellectueel, laat zich ten gronde richten door een barones met wie hij haast per ongeluk getrouwd is. Hij verzet zich niet tegen alle vernederingen die hij doorstaat, al drijven ze hem tot het uiterste. ‘Je mag vannacht bij me slapen,’ zegt zij, nadat hij een hele reeks van bevelen heeft uitgevoerd. In zo’n scène zijn op de achtergrond niet alleen de vele modernistische meesters aanwezig; ook Sigmund Freud en zijn ideeën over de menselijke geest hangen over de roman.

Alleen maar lange citaten

Maar zo over het verhaal praten is Vogel tekort doen. Huwelijksleven heeft namelijk heel wat meer in z’n mars dan een zeer ongelijkwaardige relatie. Gurdweills gelatenheid is misschien persoonlijk, maar er valt net zo goed – al dan niet Joodse – zelfhaat in te zien, en Freud (overigens wordt hij nooit direct aangehaald) geeft weer een heel ander interpretatiekader.

Er zijn romans waar je alleen maar lange citaten kunt geven. Deze roman is er zo een. Neem deze beschrijving: na een lange nacht met zijn (dan nog) verloofde, loopt Gurdweill door de straten van Wenen:

Een rij grote en hoge wagens, met enorme stapels van allerlei soorten groenten, reed traag en langzaam voort naar de markten van de stad; de zware wielen knarsten en schuurden over het wegdek en verbraken de hardnekkige stilte. Boven op de bok dommelden de koetsiers, in zakken gehuld tegen de eventuele regen en de ochtendkou, in zichzelf verzonken als levenloze bundels. Men kreeg haast de indruk dat ze al jaren achtereen aan het trekken waren, ja alsmaar doorreisden zonder onderbrekingen.

Waarna een even prachtige beschrijving van de wachtenden bij de tram volgt. De term ‘levenloze bundels’ zet gelijk de juiste onheilspellende sfeer neer die tekenend is voor zowel Gurdweills aanstaande huwelijk als de moeheid van de stad en zelfs van een heel continent. En dat een heel boek vol.

Precisie

Dit, en nog veel meer, is Huwelijksleven. Vogel is zwartgallig, pessimistisch en onderhoudend. Met een ongelooflijke precisie ontleedt hij Gurdweills huwelijksleven en met eenzelfde kracht portretteert hij de Weense samenleving. Dit is het Wenen van Mahler, Klimt en Wittgenstein, het Wenen waarin rijkdom en armoede naast elkaar bestaan, het Wenen getekend door de net afgelopen wereldoorlog. Een groot schrijver op de toppen van zijn kunnen. Een must-read.