In het vorig jaar verschenen deel zijn de eerste zes romans, of delen, van De Thibaults opgenomen. Dit tweede deel opent met ‘Zomer 1914’, wat dus het zevende deel van deze roman fleuve is. Het beslaat driekwart van de in totaal ruim duizend pagina’s van De Thibaults, deel 2. We gaan verder waar we gebleven waren aan het einde van De Thibaults, deel 1: de vader van Jacques en Antoine Thibault is overleden, het zelfstandige leven van de jongens begint. Wat ligt er op hun weg naar volwassenheid?

We beginnen bij Jacques, die in revolutionaire kringen in Genève verkeert. Lui uit alle windstreken van Europa zijn in de stad aan het meer, waar ze het socialisme bezingen, het kapitalisme verafschuwen en als een bohemien leven. Antoine, onderwijl, is een succesvol arts. Hij woont in het ouderlijk huis, maar heeft het grondig laten verbouwen. Wanneer in Sarajevo de schoten worden gelost die de Eerste Wereldoorlog zullen ontketenen, reageren beide broers geheel anders: voor Jacques kan de schok niet groter zijn, voor Antoine niet kleiner.

Zichtbare verschillen

Daarmee worden de verschillen die eerder al te bespeuren waren tussen de jongens duidelijker aangezet. Jacques en de zijnen, altijd al zoek naar politieke invloed en macht, zien een kans daadwerkelijk een vuist te maken en de geschiedenis te beantwoorden. Ze proberen erachter te komen wat de overwegingen zijn in de Europese hoofdsteden, met wie ze kunnen spreken. Antoine blijft eerst en vooraleer arts: hij helpt zijn Parijse patiënten zo goed als hij kan – al probeert hij ook zijn affaire met de getrouwde Anne vol te houden.

Wanneer Jacques in Parijs is om mensen te spreken en te beïnvloeden, gaat hij bij zijn broer langs. Hier botsen twee werelden, ja, misschien zelfs tweewereldbeelden: de een bezorgd, actiegericht, maar ook wat onbeholpen; de ander koel, rationeel, naar later zal blijken te afstandelijk. Tijdens het eten discussiëren de broers op het scherpst van de snede; Martin du Gards dialogen zijn fel en puntig, zijn scènes helder en filmisch – hij was geïntrigeerd door dat nieuwe medium, de mogelijkheden die het bood. Maar hij blijft een schrijver, een romancier, die uitstekend weet wat de roman vermag. Regelmatig kruipt hij in de hoofden van zijn personages, en ontleedt daar hun gedachten:

Antoine zweeg. Holle frasen! bromde hij bij zichzelf. Hij draaft door, die dwaas! Hij zwelgt in gemeenplaatsen… Hij voelde echter wel dat zijn ergernis hem belette helemaal fair te zijn; en dat de problemen die Jacques met zijn geraaskal had opgeworpen niet te verwaarlozen waren. Problemen, dacht hij, die veel ingewikkelder zijn dan Jacques en de simplistisch redenerende types van zijn soort zich voorstellen… Problemen die oneindig complex zijn, en waar humanitaire utopisten zich niet mee bezig zouden moeten houden, maar geleerden grote onpartijdige geesten, bedreven in wetenschappelijke methoden…

Misschien is wat ik eerder zei onjuist: misschien is Antoine niet te afstandelijk en Jacques onbeholpen. Misschien is het probleem eerder dat de ene broer (nog) waarde hecht aan autoriteit, en de andere niet. Of misschien is het beide terecht. Hierin toont zich Martin du Gards meesterschap in De Thibaults: is het leven ook niet zo ambigu en dubbelzinnig? Waarom handelen mensen zoals ze handelen, en kunnen wij die beweegredenen weten? Ons antwoord op die vraag is in grote mate afhankelijk van wie wij zelf zijn. Een antwoord weerspiegelt eerder onze eigen persoonlijkheid dan die van een ander. Tijdens het lezen van deze roman komt dat duidelijk naar voren: Martin du Gard laat zien hoe zijn personages zich gedragen, wat ze denken, maar geeft zijn lezers de ruimte daar oorzaak en gevolg in aan te brengen.

Kies deze

Er wordt wel gezegd dat Martin du Gard niet zo’n vernieuwer, niet zo’n opvallend auteur was als zijn tijdgenoot Marcel Proust. Diens grootse roman-in-delen À la recherche du temps perdu (1913–1927) luidde immers een literaire revolutie in, en wist heel wat oren rood te kleuren in de gegoede Franse kringen. Maar Martin du Gards werk is ook vele malen leesbaarder. En qua psychologische diepte en scherpte doet het niet onder voor dat van Proust.

Lange tijd had Proust het voordeel vertaald te zijn: van het eerste deel van Op zoek naar de verloren tijd zijn er zelfs enkele verschillende versies beschikbaar. De laatste jaren heeft uitgeverij Meulenhoff bijna alle romans van Roger Martin du Gard op de markt gebracht en dankzij het titanenwerk van Anneke Alderlieste is nu ook de volledige De Thibaults in het Nederlands beschikbaar, in twee prachtige banden. Er zijn vele redenen om beide te lezen, maar wie moet kiezen, kieze deze tweede.

Doodmoe word je er van. Zijn het niet de opgeklopte emoties van Christian Grey, dan is het wel zijn doorlopende worsteling om Anastasia Steel voor zich te winnen. En alsof dat niet genoeg is, komt daarbovenop nog zijn onstuitbare zin in kinky seks. Anastasia is de vertellende hoofdpersoon uit E L James’ Vijftig Tinten-trilogie (2012) en Christian is haar onweerstaanbare tegenspeler. Het aantrekken en afstoten in die populaire millionseller moet James dermate hebben geboeid dat ze in Grey hetzelfde verhaal probeert te vertellen, maar dan gezien door de ogen van het mannelijke personage.

Speelkamer

Die wisseling in positie maakt dat we in het hoofd van Christian terecht zijn gekomen en dat dezelfde geschiedenis zich herhaalt vanuit een ander gezichtspunt. Een bijzonder eendimensionaal gezichtspunt: Christian is een puissant rijke, jonge, knappe, succesvolle, niet te versmaden Apollo die in een toevallige ontmoeting zijn oog laat vallen op de aantrekkelijke, maagdelijke en onervaren Anastasia. Christian is van het zware BDSM-werk en probeert zijn nieuwe verovering zo snel mogelijk in zijn ‘speelkamer’ te krijgen.

Fuck, ik hoop niet dat ze bang wordt. Hoe kan ik haar ertoe overhalen om dit te proberen?­

Dat is de stijl die E L James hanteert: de doorlopende ervaring van Christian wordt gelardeerd met cursief geschreven gedachteflitsen of vermaningen aan zichzelf. Een vorm van overdreven introspectie die de infantiliteit van dit boek tot grote hoogte doet stijgen. Bedoeld om nóg dichter op de huid van de verteller te zitten, zorgen de cursiefjes voor een wat lacherige sfeer, terwijl de schrijfster juist opwindende betrokkenheid probeert weer te geven.

Kama Sutra 2.0

Waar seks vooral een zinnelijke beleving zou moeten zijn, al dan niet gericht op eventuele voortplanting, maakt Christian er een zenuwslopende wedstrijd van: in een race tegen de klok wil hij zijn geliefde koste wat het kost in de kettingen aan het plafond hebben hangen. Maar dat gaat zomaar niet. Anastasia is smoorverliefd – ook wel nieuwsgierig naar Christians boeiende hobby – maar wil toch vooral iets wat E L James met ‘meer’ aanduidt.

En in dat ‘meer’ zit de bottleneck. Christian moet niets hebben van romantiek – de ‘fladderende vlinders’ – maar wordt ondertussen wel op de proef gesteld omdat zijn gevoel voor Anastasia zich onbewust blijkt te ontwikkelen. James laat de stomende seksscènes afwisselen met de grote verwarring die ontstaat in het hoofd van de Meester (die in de vertaling Dominant heet) als zijn Slaaf (vertaald als Onderdanige) niet volledig mee wil gaan in het bereiken van het opperste genot. Zijn BDSM-fantasieën lopen spaak na een iets te hard uitgevoerde spanking waardoor Anastasia met rozegestriemde billen zijn tempel ontvlucht onder de bevrijdende uitroep: ‘Je bent een gestoorde idiote klootzak, weet je dat?’

De vermoeiende verwikkelingen in het Bouquetreeks-proza van de schrijfster vormen de ware beproeving voor de lezer. Vastgeketend in James’ hermetisch afgesloten speelkamer is Grey een pak slaag dat 560 pagina’s lang aanhoudt. Maar als we met deze ‘Kama Sutra 2.0’ de boekenbranche weer even uit het slop kunnen trekken, wie ben ik dan om mijn beklag te doen?

Dat concept is nu nog wat verder uitgewerkt in samenwerking met Sanne Bakker. Zij schreef de tekst van het boek waarin Dadara de illustraties verzorgde. Het kinderboek vertelt over Meneer Ping, die hele dagen alleen maar zijn geld telt, en over Meneer Utopie, die niets bezit behalve zijn zorgvuldig in potjes opgeborgen dromen. Op een dag heeft Meneer Ping de onbedwingbare behoefte om zijn geld op te eten.

Ongekend verbonden

Hoewel hij het opgegeten geld ook weer uitbraakt geeft het hem een gevoel van voldoening. Ook geeft het hem enorm veel energie. In plaats van geld tellen gaat hij de dingen doen die hij leuk vind, of altijd al eens heeft willen proberen. Ook voert hij zijn hulp in de huishouding (Duizendpoot Poen) biljetten, waardoor de duizendpoot alles in moordend tempo gaat doen. Al met al ontstaat er een zee van tijd om leuke dingen te doen voor de twee.

Ergens anders in het bos komt meneer Utopie een duizendpoot tegen die hem mee probeert te nemen. Omdat Utopie een zwak heeft voor duizendpoten volgt hij hem dieper het bos in, waar hij op een geldboom stuit. Waar meneer Ping zijn opgegeten geld weer uitspuugt schieten deze bomen uit de grond, vol met biljetten. Meneer Utopie heeft nu eindelijk genoeg geld om zijn dromen te verwezenlijken.

Onvermijdelijke uitkomst

De paden van meneer Ping en meneer Utopie zullen elkaar (uiteraard) kruisen in de loop van het verhaal, waar allebei de heren leren dat er belangrijker zaken zijn dan geld en materiele eigendommen. Dat de twee elkaar tegen het lijf lopen is al snel duidelijk. Het boek is dan ook niet bedoeld als een pageturner die ieder moment spannend moet zijn. Het is een ideeënroman, bedoeld voor jonge kinderen.

De boodschap ligt er dan ook dik bovenop, maar wordt wel goed gebracht. Geld hebben is nutteloos als je er niets mee doet, net zoals geld uitgeven onmogelijk is als je het niet hebt. De vraag die meneer Ping en meneer Utopie zichzelf moeten stellen is: wat is belangrijk? Waarom wil meneer Ping zoveel mogelijk geld hebben? Welke dromen zijn het belangrijkste voor meneer Utopie?

Geslaagd, met enige aantekeningen

Een biljet van oneindig is duidelijk geschreven voor jonge kinderen, of om voorgelezen te worden. De Bakker heeft daar de juiste toon voor gevonden die consequent wordt vastgehouden. In vergelijking met het thema van het boek lijkt die wat simplistisch, maar wie onbevangen begint te lezen wordt daar niet door gehinderd. De illustraties van Dadara zijn uitgesproken qua stijl. Er bestaat geen twijfel over wie de tekeningen gemaakt heeft.

Een nadeel van het boek is dat de illustraties en het verhaal meestal niet goed bij elkaar aansluiten. Qua voorlezen is er dan weinig om de luisteraar in het verhaal te betrekken, maar dat doet niet af aan de kwaliteit van de illustraties. Visueel is het een showcase voor de veelzijdigheid van Dadara als kunstenaar. Het geheel is daarmee onderhoudend, leerzaam en mooi in elkaar gezet. Ook is het enigszins moraliserend, maar dat is dan weer niet heel erg opvallend.