De laatste ronde

De vele verhalen van Charles Bukowski spelen zich vooral af in een Los Angeles waar op vervallen boulevards en louche steegjes bars zijn verscholen onder grote neonverlichting. In het bruinige licht en in de vele hoekjes van de kroeg gieten mensen zich langzaam vol totdat hun geld op is of totdat ze eruit gegooid worden. Het was Bukowski’s leven: gemiste kansen, alcoholisme en een hekel aan het systeem en de ratrace gevoed door de Amerikaanse droom. Toen werden zijn rauwe gedichten ontdekt door de uitgever Black Sparrow Press en de rest is, zoals ze in Amerika zeggen, history. Hij schreef voor die uitgever naast gedichten ook romans, die doordrenkt zijn van autobiografische gebeurtenissen. Zijn leven in de goot wisselde hij af met vreselijke baantjes, briljant beschreven in zijn boeken Post Office (1971) en Factotum (1975).

Lastige man

Het succes maakte hem echter al snel een voorbeeld voor de tegencultuur. Hier was een man die zonder gêne deed wat hij wou: drinken, neuken en schrijven en door alle hypocrisie en oppervlakkigheid van Amerika prikken. Hij was een bescheiden en geïsoleerd rebel, wat hem uiteindelijk ook interessant maakte voor filmmakers. Een van de eerste interviews met Bukowski werd in 1973 gefilmd door een nog jonge en onervaren Taylor Hackford, die later bekend zou worden met grote films zoals Devil’s Advocate en Ray. De regisseur wilde zijn idool graag vastleggen, maar had een onvoorspelbare en lastige man tegenover zich die niet was gecharmeerd van de camera.

De bekendste Bukowski-verfilming is Barfly (1987) en dat komt vooral door de bekende namen die werden aangetrokken om mee te spelen in de film. De film had een lange productiegeschiedenis, getekend door geldgebrek en problemen tussen regisseur Barbet Schroeder en producent Menahem Golan (bekend van pulp als Delta Force en Cyborg). Je zou Barfly kunnen zien als een semiautobiografische film, waarin Bukowski’s alter ego Henry Chinaski (gespeeld door een nerveuze Mickey Rourke) gevolgd wordt van kroeg naar kroeg en van de ene bizarre situatie naar de andere. De film begint met een bruut gevecht tussen Henry en een barman. Later ontmoet hij de vreemde en net zo aan de drank verslingerde Wanda (een vervallen Faye Dunaway). De twee beginnen een zelfdestructieve romance, doordrenkt van de alcohol. Aan Henry’s pauperbestaan kan echter een einde komen als hij zijn verhalen verkoopt aan de knappe Tully Sorrenson, die symbool lijkt te staan voor de ivoren toren (of gouden kooi) van het succesvolle schrijverschap.

Louche verfilming

Barfly ontstond toen regisseur Barbet Schroeder na een interview met Bukowski graag een film wilde maken van zijn verhalen. De auteur schreef uiteindelijk een script, dat in 1984 in boekvorm verscheen, maar de film zou pas in 1987 uitkomen. Schroeder is een veelzijdige filmmaker die vooral bekend is geworden als de producent van de films van Godard, Rivette en Rohmer. Hij maakte daarnaast een documentaire over Idi Amin en ook de psychedelische cultfilms More en The Valley. Na zijn Amerikaanse debuut Barfly zou hij een tijd lang mainstreamfilms in Hollywood maken zoals Single White Female en Kiss of Death. Hij keerde onlangs terug naar documentaires met L’avocat de terreur en zijn laatste project was de regie over een aflevering van Mad Men.

Schroeders achtergrond in de tegencultuur verklaart zijn fascinatie voor het werk van Bukowski. Hetzelfde kan gezegd worden van de Italiaan Marco Ferreri (Dillinger is Dead, La grande bouffe), die zich een paar jaar voor Barfly waagde aan een louche verfilming van Bukowski’s verhalen in Tales of Ordinary Madness (1981). In veel opzichten is het een perfecte companion piece van Barfly, waarin de Chinaski-achtige hoofdpersoon (in de film heet hij Charles Serking) briljant gestalte krijgt door Ben Gazzarra (John Cassavetes’ favoriete acteur en onvergetelijk in The Killing of a Chinese Bookie).

Neonletters in de duisternis

In vergelijking met Mickey Rourke is Gazzarra meer een oude vieze geilaard, en daarmee een betere afspiegeling van de doorleefde en onaantrekkelijke Bukowski. Ferreri’s film is ook sjofel in alle details en toont een onguur Los Angeles, waar Charles van kroeg naar kroeg en van vrouw naar vrouw strompelt totdat hij een mooie maar zelfdestructieve prostituee ontmoet. In Barfly is Los Angeles ook vervallen gevangen door vaste cameraman van Wim Wenders, de Nederlander Robby Müller. Het is een weids LA met hints naar de schilderijen van Edward Hopper en de verlossing van kroegen en alcohol die verleiden met fel rode of koele blauwe neonletters in de duisternis.

Charles Bukowski was eerst niet gecharmeerd van Rourke en had Sean Penn in gedachten voor de hoofdrol. Later zou hij de rol gaan waarderen. Rourke is zeker nog iets te jong en knap, maar weet een memorabele Chinaski neer te zetten. Hoe anders zou het zijn geweest als de oude Rourke van The Wrestler, waar de aftakeling en het verval al in zijn lichaam lijkt gekerfd, de rol op zich had genomen.

Wanhoopsdaad

Na Barfly is er in 2005 nog een mooie en bescheiden verfilming gemaakt van Factotum door de Noor Bent Hamer met Matt Dillon als een mislukte Chinaski met een rustiger en melancholischer karakter dan de opvliegende Rourke en de geile Gazzarra. Opmerkelijk is wel dat Bukowski’s favoriete verfilming van zijn werk toch Crazy Love (1987) was van de Belg Dominique Deruderre – een film die in zijn fantasievolle en Vlaamse setting een wereld verwijderd lijkt van het zo typerende Los Angeles van Bukowski’s fictie. Crazy Love bestaat uit drie episoden uit het leven van het Bukowskiaanse personage Harry Voss: zijn jeugd en het verlies van zijn onschuld, zijn kwellende puberteit waarin hij lijdt aan monsterlijke acne, en tot slot volwassen, als een getekend man die een wanhoopsdaad verricht. De episoden zijn los gebaseerd op Bukowski’s boeken en autobiografische verhalen, die Deruderre met veel vrijheid vorm heeft gegeven. Het resultaat is een tragisch levenspad van een kwetsbaar persoon, die briljant gestalte krijgt door het acteerwerk van Josse de Pauw en waar cynisme plaats maakt voor melancholie.

Dit gevoelige beeld, dat haaks staat op het stoere cynisme dat je zou verwachten van Bukowski, zie je ook terug in John Dullaghans documentaire Bukowski: Born Into This (1983). Net zoals veel cynici was Bukowski vooral een gevoelig mens die de wereld om hem heen maar met moeite kon verdragen en naar een vorm van verlossing zocht. Wat hielp was de drank: een negatieve pool tegenover de positieve en creatieve pool van het schrijven. Dat laatste was iets wat hij met een compulsieve passie deed en wat uiteindelijk zijn leven gered heeft. In de uitgebreide documentaire worden veel mensen geïnterviewd en wordt een compleet beeld gegeven van een complex en moeilijk man. Ook bevat de film veel beelden van voordrachten waar hij zijn gedichten leest onder enthousiast gebrul van een publiek dat weg van hem was. Zijn gedichten zijn vaak grappig, alledaags en rauw in hun directe taalgebruik, maar ook pijnlijk, ontroerend en kwetsbaar. Naast de absurde en wrede komedie van de menselijke conditie die Bukowski vangt, is er een mate van berusting en empathie met ons onvermijdelijke lot.

Dat Bukowski nog steeds aanspreekt, is deels het rebelse en egoïstische van zijn eigenzinnigheid, maar de onderliggende tragiek is wat zijn werk zijn kracht geeft. In bovengenoemde films zijn deze elementen wisselend terug te zien. Barfly is vooral een rebelse film die gaat over een koppige nonconformist die uiteindelijk op zijn manier zegeviert. Factotum en Crazy Love zijn droefgeestiger. Die films spelen in een wereld waarin niets meer te winnen lijkt te zijn: er rest alleen nog drank en zinloos verzet tegen het lot. In die zin staan ze dichter bij de geest van de schrijver.

Barfly is door distributeur Lumière uitgebracht in de reeks Cinema Selection.