Na deze eerste scène van Wilbur Wants to Kill Himself blijkt dat dat inderdaad het geval is. Wilbur heeft alle mogelijke manieren om zichzelf van het leven te beroven al eens overwogen of geprobeerd. “Pillen en gas dit keer” vertelt hij zijn therapiegroep luchtig. Als zijn therapeut hem zegt dat het wel eens had kunnen lukken, kijkt Wilbur hem doordringend aan. “Ja, dat was zo ongeveer de bedoeling.”

Zelfmoord als ‘way of life’

Hoe ellendig een thema als zelfmoord kan klinken, regisseuse en schrijfster Lone Scherfig (Italian For Beginners) behandelt het heel lichtvoetig. Waarom Wilbur zo nodig dood wil, blijft onuitgesproken. Ongelukkig lijkt hij niet. Hij heeft een schat van een broer, Harbour (Adrian Rawlins), die voor hem zorgt en elke keer de ambulance belt. Zelfs als Harbour trouwt met Alice (Shirley Henderson), maakt Wilbur net zo vanzelfsprekend deel uit van het gezin als haar dochtertje. Voor Wilbur lijken de pogingen eerder een ‘way of life’, voortkomend uit zijn rol als zorgenkindje, dan een uitweg uit een vreselijk leven. Na een poosje accepteer je dit als toeschouwer als een wat vreemde eigenschap: dat het hem echt zal lukken, lijkt onwaarschijnlijk.

Stuntelig

Wilbur is niet het enige karakter in de film die wat raar omgaat met de werkelijkheid. Eigenlijk doen alle hoofdrolspelers dat. Tegelijkertijd – of misschien wel juist daardoor – blijven ze heel menselijk en begrijpelijk. Een omhelzing is stuntelig, net als de manier waarop Harbour bij hun tweede ontmoeting kauwgom uit Alices haar haalt. “Haar haar was zo zacht”, vertelt hij later stralend aan zijn broertje. Zo vertederend en lief als Harbour is, zo lomp is Wilbur. “Ik had wel een hond genomen als ik in mijn oor gelikt wilde worden”, zegt hij tegen een van de vele vrouwen die desondanks als een blok voor hem vallen.

Gelikt

Dat de toch wat bizarre karakters zo sterk tot leven komen, is mede de verdienste van de acteurs. Het camerawerk en de bruin-groenige kleuren – veel gelikter dan in de dogmafilm Italian For Beginners, maar toch verre van ‘Hollywood’ – versterken dat gevoel van echtheid. De bedomptheid van de tweedehands boekenwinkel kun je bijna ruiken, net als de kou in de lucht en de grijze straten.

Vreemd

Pas als je de bioscoop uitloopt, merk je pas echt wat deze film zo sterk maakt. Omdat je van de hoofdrolspelers met al hun vreemde karaktertrekjes gaat houden, lijkt het normaal dat het ene drama – de constante stroom aan zelfmoordpogingen van Wilbur – grappig wordt gebracht, terwijl het andere drama – de ziekte van zijn broer – wel droevig is. Zelfs de vreemde driehoeksrelatie tussen Alice, Harbour en Wilbur lijkt logisch. Dat je die tegenstellingen bijna twee uur lang niet als vreemd ervaart, toont aan hoe goed Wilbur Wants to Kill Himself in elkaar zit.

Voordat deze versie uit 1938 de geschiedenisboeken in ging, was het legendarische verhaal van Robin Hood en zijn “merry men” al enkele keren eerder verfilmd. Het meeste succes had de acrobatische Douglas Fairbanks in 1925 gehad met zijn zwijgende Robin Hood, maar dertien jaar later vond de studioleiding van Warner Bros. het hoog tijd voor een update. De ontwikkelingen in de film hadden immers niet stil gestaan: het medium had inmiddels de beschikking over geluid, en het nieuwe Technicolorprocédé deed vriend en vijand versteld staan met zijn rijke, superverzadigde kleuren.

Errol Flynn

Regisseur William Keighley kreeg de artistieke leiding over het project, dat met zijn budget van 2 miljoen dollar indertijd Warners duurste film ooit was. Maar al gauw bleek dat Keighley, hoewel een prima acteursregisseur, weinig verstand had van het filmen van actiescènes, en actie was nu juist wat de producenten wilden. Keighley werd dus ontslagen en in zijn plaats kwam Michael Curtiz, een veelzijdig en zeer productief man (tussen 1930 en 1940 regisseerde hij maar liefst 45 films!) die later onder meer Casablanca zou maken. Onder zijn leiding groeide The Adventures of Robin Hood uit tot een tijdloze klassieker. Niet voor niets denkt vrijwel iedereen bij de naam Robin Hood meteen aan Errol Flynn (hoewel ik mensen ken die zweren bij de grimmige Britse tv-serie van een paar jaar geleden).

Watertanden

De dvd van The Adventures of Robin Hood bevat zoveel extra’s dat er op de hoes niet eens plaats is voor een beschrijving van de film. Om te beginnen hebben de makers van de set op de eerste disk geprobeerd te reconstrueren hoe een bioscoopavondje er in 1938 uit moet hebben gezien: na het kiezen van de optie “A Night at the Movies” krijg je vóór de hoofdfilm een tekenfilmpje, enkele journaalitems, een trailer en een optreden van een swingorkest te zien. Een leuk idee, maar slechts voor één keer omdat de filmpjes niet erg bijzonder zijn en al gauw vervelen. De andere extra’s op disk 1 zijn de twee alternatieve audiosporen tijdens de film. Het audiocommentaar van filmhistoricus Rudy Behlmer heeft een zeer hoge informatiedichtheid: een snelle calculatie leert ons dat hij tijdens de film zo’n 20.000 woorden spreekt, wat neerkomt op een boek van zo’n 65 pagina’s. Het andere geluidsspoor zal elke liefhebber van filmmuziek doen watertanden: het bevat de complete score van componist Erich Wolfgang Korngold.

Overvloed

De tweede disk bevat zo’n schat aan beeld- en geluidsmateriaal over de film dat het onmogelijk – en onwenselijk – is alles op te noemen. Rabiate filmfans zullen uren zoet zijn met de vele documentaires, outtakes, cartoons en geluidsopnamen, terwijl de leek genoeg zal hebben aan de nieuwe documentaire Welcome to Sherwood: in precies een uur wordt de complete totstandkoming van de film belicht aan de hand van interviews, archiefbeelden en audiomateriaal.

Het moge duidelijk zijn: The Adventures of Robin Hood is opnieuw een klapper in de rij klassieke films die de laatste tijd op dvd zijn uitgekomen. Zware tijden dus voor de filmliefhebber en zijn portemonnee, want het jaar is nog niet om en er komen nog stapels mooie dvd’s uit. De vraag bij al deze juweeltjes is niet of je ze zult aanschaffen, maar in welke volgorde.

De tijden zijn veranderd: de Trabant is van (soms) rijdende reutelbak veranderd in allerschattigst Ossi-troetelkind. Net zoals het zandmannetje, de oost-stoplichten en Kati Witt. ‘Ostalgie’, een merkwaardig gedweep met het kneuterigste dat de DDR te bieden had, slaat overal in Duitsland om zich heen. Zozeer dat je temidden van alle weemoed bijna vergeet dat de DDR eigenlijk helemaal niet zo leuk was. De schattigheid van de Trabant kon niet voorkomen dat elke DDR-burger met enige kredietwaardigheid het kreng binnen de korste keren (letterlijk) aan de kant zette om een bij elkaar geleende Audi of een Mercedes te kopen. Ze hadden groot gelijk.

Onweerstaanbaar truttig

Waarom dan die belangstelling voor het DDR-verleden? Ik denk dat de uitvinding van het idee ‘camp’ daar veel mee te maken heeft. De DDR mag dan grauw en troosteloos zijn geweest, ze was ook bijna onweerstaanbaar truttig: de strijkfineren panelen, de in bloemen neergezette communistische emblemen, de mobiele rookwolken waarin ergens een auto verscholen ging: kneuterigheid spettert er vanaf en maakt de Arbeiter- und Bauernstaat tot een dankbaar object voor nauwelijks verholen spot.

Dat de voormalige DDR-burgers daar soms wat pissig op reageren, is te begrijpen. Deels omdat het de draak steekt met henzelf en met dingen die ze veertig jaar voor dierbaar hebben gehouden, maar ook omdat op deze manier de minder prettige trekjes van het regime wat weggepoetst lijken te worden. Hoe kun je Walter Ulbricht als misdadiger zien als diezelfde Ulbricht hilarische ochtendgymnastiek-achtige filmpjes in elkaar draaide? Waarom zou de Stasi een bedreiging zijn als hij gerund werd door een seniele bedwaterende bejaarde? Maar de Stasi was een terreurapparaat en Ulbricht was een misdadiger.

Coma

Wolfgang Beckers grootste prestatie met Good Bye, Lenin! is misschien nog wel dat hij die valkuilen zo goed weet te omzeilen. Good Bye, Lenin! is een komedie die niet alleen de DDR op de hak neemt, maar ook de inderhaast in elkaar gefiguurzaagde Duitse eenheidsstaat die daarna de tent overnam. Het gegeven is wat onwaarschijnlijk: De moeder van een demonstrant (voormalig DDR-filmcoryfee Katrin Sass) raakt in november 1989 in coma, mist dus de hele eenwording en komt een klein jaar later in een nieuwe staat weer bij.

Geen probleem, zou je zeggen. Maar moe was een overtuigd DDR-burgerin en ze is nog extreem zwak – de geringste schok kan fataal zijn. Dus houdt zoonlief Alex (Daniel Brühl) met plakband en paperclips de illusie in stand dat de DDR niet alleen nog steeds bestaat, maar dat ze de strijd met de Westbuur zelfs aan het winnen is. Het is de spanning tussen het streven van de zoon en de genadeloos oprukkende werkelijkheid die de dynamiek van de film bepaalt. Het appartement ligt namelijk in het midden van een snel veranderende hoofdstad. Een flatgebouw voor het raam van moeder wordt voorzien van Coca-Cola-spandoek en dient zo snel mogelijk weer uit het gezicht te worden gehaald. Vrienden zetten speciaal voor Alex’ moeder een journaal in elkaar waarin we mensen naar de muur zien lopen – de indruk wordt alleen gewekt dat ze naar het Oosten gaan.

De scepsis en argwaan die Becker moet hebben overwonnen om Good Bye, Lenin! te maken was groot, om begrijpelijke redenen. Maar de film heeft noch de Wessis, noch de Ossis teleurgesteld, gezien de hoge bezoekersaantallen aan beide zijden van de voormalige Muur. En wie een politiek-correcte compromisfilm verwacht komt bedrogen uit: de eigenaardigheden van beide culturen wordt haarscherp neergezet, van de DDR-ambtenaar met kadavermentaliteit tot de Westduitse Burger King-filiaalchef die naar Oost-Berlijn is geparachuteerd. Recensenten in Berlijn merkten al op dat Oost en West om verschillende grappen lachten en je kunt je goed voorstellen waarom. Dat de film daarbij nergens zijn scherpte verliest of kapittelend wordt, is een grote prestatie.

Charmant

Maar heel veel van de charme wordt ook bepaald door de manier waarop Becker de jonge Alex volgt. Dat hij daarbij gebruik maakt van het soort trucjes waar stadgenoot Tom Tykwer ook groot mee werd zij hem vergeven, want Good Bye, Lenin! is een oneindig veel evenwichtiger en charmantere film dan Tykwers Lola Rennt. De sympathie en spanning die Becker weet op te wekken is echt en verzandt nooit in een stripverhaal.

We hebben zelf even moeten wachten (in Duitsland trekt de film sinds februari al volle zalen), maar het succes over de oostgrens en elders heeft de distributeurs en gelukkig toe gebracht ook ons een blikje te gunnen op het beste van de Duitse cinema van het afgelopen jaar. Misschien toch eens vaker doen?