Een magnetiserende puzzel
De schrijver Atte Jongstra is in het dagelijkse leven psychiater. Wie dat weet, wil waarschijnlijk wel geloven dat de schrijver Atte Jongstra en het personage Atte Jongstra, psychiater van beroep in het boek De tegenhanger, dezelfde zijn. Maar los van het simpele feit dat er in dit boek bizarre dingen gebeuren die de werkelijke Jongstra niet zelf heeft ondergaan, wat schiet je ermee op? Niemand is wie hij lijkt in De tegenhanger, en wat er gebeurt, gebeurt waarschijnlijk ook niet eens echt.
De tegenhanger begint als een razend spannende psychologische thriller. De psychiater Jongstra komt erachter dat zijn vrouw Mary hem bedriegt met zijn collega Lemnik. Hij is verbaasd, want hij dacht dat zij in de overgang was en dat ze geen seks meer wilde, terwijl ze zich wel heeft laten naaien door zijn collega. Terwijl hij zich daarover verbaast en opwindt, krijgt hij een nieuwe patiënt: Hudiger. Deze Hudiger is bezeten van de theorie van de significante ander: de gedachte dat voor elk mens een perfect passende geliefde op aarde rondloopt.
Raadselachtig
Hudiger is geen gewone patiënt, zo blijkt al snel. Hij belt Jongstra thuis op en valt hem lastig, maar niet lastig genoeg om het stalken te noemen en de politie op hem af te sturen. Jongstra probeert Hudiger van zich af te schudden, maar deze heeft zich goed vastgebeten in de psychiater, die inmiddels behoorlijk overspannen is geraakt. Daar komt nog bij dat Hudiger als twee druppels water op Jongstra lijkt. Jongstra moet dus plotseling bekennen dat hij een wilde liefdesnacht heeft gehad met een scharrel, terwijl Hudiger het eigenlijk gedaan heeft. Mary probeert alles te begrijpen, net als de lezer, maar het is een complex geheel en razend spannend bovendien. In een zinderende climax wordt duidelijk wat er precies aan de hand is met Jongstra, Hudiger en Mary.
~
Was het eerste deel nog een strak geregisseerde thriller met een zeer compacte schrijfstijl, in de daarna volgende delen slaat de gekte toe. Niets is meer wat het lijkt. De tegenhanger ontaardt in een psychologisch weefsel dat dicht geweven is met verwijzingen, intertekstuele
grapjes, onverklaarbare gebeurtenissen en een schijnbaar zinloos voortkabbelende verhaallijn.
Wie zijn klassieken kent ziet zinsnedes, passages en titels terugkomen uit de literatuur, van Nijhoff, Couperus, Leopold en Tessa de Loo. Pim Fortuyn wandelt ook nog ergens rond. Het is om dol van te worden.
Hoofdstuk 23 bijvoorbeeld, draagt de titel ‘waarin Lemnik een heel verhaal vertelt’. Niets mis mee. Het hoofdstuk eindigt met de zinnen:
Lemnik zuchtte.
‘Dat is een heel verhaal…’
Geen onthullingen dus. Maar dan. Hoofdstuk 26 begint met de opmerking:
Eindelijk had Lemnik zijn lange verhaal van hoofdstuk 23 gedaan.
Het is maar een van de vele voorbeelden. In De tegenhanger wordt gespeeld met al je verwachtingen en aannames. Niets is meer wat het lijkt. Het is absurd, het is een sensatie.
Belevenis
De tegenhanger is een belevenis. Het is een totaal overdonderend boek. Maar waar moet je beginnen als je hier iets van wilt duiden? Het boek zit vol symboliek, vol met torens tot in de hemel, bronnen van leven, paradijselijke steden, idiote personages met geniale uitspraken en dorre takken in vazen in geheime kamers. De tegenhanger schreeuwt om uitleg, als de verwarde ziel van een psychiatrische patiënt. Maar kun je dit analyseren? Het nalaten is een ontkennen van de waarde van het boek: het is complex en gelaagd en steekt duidelijk als een puzzel in elkaar. Hier moet je echt voor gaan ziten.
Maar ik kan het niet. Ik heb het niet begrepen. Veel dingen kan ik met elkaar verbinden en ik zie de samenhang, maar de duiding ontbreekt. Ik heb de essentie van De tegenhanger nog niet kunnen bevatten, ook niet nu het boek al een paar dagen, gelezen, aan de kant ligt. Het is geniaal, het is zinderend complex en het is een magnetiserende puzzel, maar ik krijg hem niet opgelost. Misschien schrijf ik over een tijdje nog een stuk over dit boek, maar nu wil ik eerst even uitpuffen!
