Het openingsshot van Un long dimanche de fiançailles rekent direct af met de verwachting van weer een lieve, sprookjesachtige film. Oorlogsbeelden, dat is wat we te zien krijgen. Of liever gezegd, beelden die laten zien wat de gevolgen zijn van een oorlog. Een Christusbeeld met afgehakte hand hangt troosteloos op een massabegraafplaats. Snel daarna voert de camera naar een loopgraaf waar vijf Franse soldaten in de regen hun sombere toekomst tegemoet lopen. Alle vijf hebben ze een verwonding opgelopen aan hun hand. Door eigen toedoen, in de hoop de waanzinnigheid van de oorlog achter zich te kunnen laten. Als deserteurs worden ze veroordeeld tot de dood. Maar om munitie te sparen (en de mannen nog een minieme kans te gunnen) worden ze uitgezet in niemandsland; in afwachting van een zekere dood.

Gedetailleerde absurditeit

Ondanks alle oorlogsgruwelen die te zien zijn, is de handtekening van Jeunet al bijzonder snel te herkennen. De vijf mannen worden stuk voor stuk geïntroduceerd door in een notendop hun levensverhaal te vertellen en te laten zien. Het is vooral in deze korte filmpjes waar het magisch realisme en de gedetailleerde absurditeit die Amélie en La cité des enfants perdus kenmerkten, weer naar voren komen.

Blijven hopen

In één van deze vijf korte filmpjes maken we kennis met Mathilde (Tautou), de verloofde van één van de soldaten. En dit is ook het moment waarop Jeunet ondanks de gruwelen van de oorlog, het verhaal een optimistisch, verwachtingsvolle laag meegeeft. Want hoewel Mathilde weet dat de kans klein is dat haar Manech de oorlog heeft overleefd, ze blijft hopen. Wanneer hij dood is zou ze dat weten, daarvan is ze overtuigd. En als haar vertrouwen haar even in de steek laat, neemt ze haar toevlucht tot andere manieren om zekerheid over zijn toestand te krijgen. “Wanneer de hond mijn kamer inkomt voordat ik geroepen word voor het ontbijt, leeft Manech nog.” En: “Wanneer de conducteur mijn kaartje komt controleren voordat ik klaar ben met tellen, dan leeft Manech nog.”

Houten hand

Het zijn vooral deze kleine details in de personages die ook Un long dimanche weer maken tot een echte Jeunet. Ook de decors en de aankleding alle aandacht. Een markt is een markt waar je je direct op je gemakt voelt, en wanneer iemand een houten hand heeft is deze voorzien van een subliem uitgedacht mechanisme. Zo mooi, dat het haast zonde is om hem daadwerkelijk te gebruiken.

Een mooiere wereld

Hoewel Un long dimanche bol staat van de ontmoedigende oorlogsbeelden, is de film toch vooral optimistisch van toon. Niet op een voorspelbare Hollywoodmanier, maar op subtiele wijze. De wereld die Jeunet in zijn films keer op keer schept is altijd een mooiere wereld dan de onze. Al wordt ook daar oorlog gevoerd, en raken ook daar geliefden elkaar voor lange tijd kwijt. Die ruim twee uur die de film duurt, zouden er met gemak vier kunnen worden. En dan nog zou het geen moment vervelen.

Het is jammer dat het bij deze beelden blijft, want ze vormen, samen met de totaalshots van de razende Kaieteur-waterval in het hart van het regenwoud van Guyana, het hoogtepunt van de documentaire. In de persmap staat dat The White Diamond geen traditionele natuurfilm mocht worden, vol mooie plaatjes begeleid door een commentaarstem, maar misschien hebben de makers dat iets te letterlijk genomen. Ik had best wat meer impressies willen zien van de glijvluchten die piloot Graham Dorrington met Bergomaz maakte. Desnoods met commentaar.

Crash

The White Diamond vertelt het persoonlijke verhaal van Dorrington, een Britse bouwkundige met een droom: stilletjes over de boomtoppen van het regenwoud zweven. Een eerder vliegavontuur in de jungle van Sumatra zag hij echter mislukken. De natuurfilmmaker Dieter Plage die hem op deze tocht vergezelde, kwam om het leven door een crash met het luchtvaarttuig. Terwijl we van Dorringtons schuldgevoel hierover al vanaf het begin van de film op de hoogte zijn, worden de exacte details van het tragische ongeluk pas halverwege onthuld. Om spanning te creëren? Waarschijnlijk wel, want, zo wordt gesuggereerd, het gevaar is ook nu alom aanwezig.

Opstartproblemen

Werner Herzog houdt van grootse, risicovolle uitdagingen. Eerder dook de Duitse regisseur het oerwoud in voor fictiefilms als Aguirre, Zorn des Gottes en het beroemde, op feiten gebaseerde, Fitzcarraldo, waarin een avonturier middenin de Braziliaanse jungle een operazaal wil bouwen en daarvoor een boot over een berg sleept. Herzog heeft een zwak voor mannen die koste wat kost het verwezenlijken van hun droom nastreven – als dat maar moeite kost. Het heeft hem daarom misschien teleurgesteld dat de missie van Dorrington, op wat opstartproblemen na, eigenlijk vrij gladjes is verlopen.

Folklore

Vanaf het moment dat De Witte Diamant in de lucht blijft, gebeurt er bitter weinig. Door het zelf opgelegde verbod (géén natuurfilm!), is Herzog genoodzaakt suffe reportages te maken over de lokale bevolking. Geen kwaad woord over zijn goede bedoelingen, maar nergens overstijgen ze het niveau van simplistische folklore. De items voegen bovendien weinig toe aan het échte onderwerp van de film: Dorringtons missie.

Verkeerde keuze

Ja, dan liever een droge maar esthetisch zeer verantwoorde natuurshow. Waren die beelden er dan niet? Dat is haast onvoorstelbaar, aangezien Dorrington en Bergomaz vele vluchten maakten. Of vielen ze tegen? Dat suggereren de impressies die er wèl in zitten niet. Laat je leiden door je onderwerp, luidt een oude documentairewet. Die had Herzog beter moeten kennen.

Cinema Delicatessen DocuZone is terug, maar wel onder een andere naam: Cinema Delicatessen. Dit biedt de distributeur naar eigen zeggen de mogelijkheid om, behalve documentaires, ook andere genres uit te brengen. Daarnaast mogen theaters nu zelf bepalen wat ze draaien en wanneer, terwijl dat eerder vastlag. Net als DocuZone distribueert Cinema Delicatessen haar films digitaal. Nieuw is dat ze dit doet via het netwerk van CinemaNet Europe, dat 180 theaters dekt in negen landen. In Nederland zijn er inmiddels 24 bioscopen aangesloten. CinemaNet Europe heeft ook een eigen programma, dat bestaat uit twaalf Europese documentaires per jaar, en dat Cinema Delicatessen in Nederland uitbrengt. Ondanks het streven het aanbod te verbreden, vertoont Cinema Delicatessen voorlopig alleen documentaires. The White Diamond bijt het spits af. Daarna volgen onder meer Dick Bos, weer in actie! van Jan Bosdriesz, Mana Beyond Belief van Peter Friedman en Roger Manley, Lomax, the Songhunter van Rogier Kappers en I Am The Violin van Paul Cohen.

In The Last Train arriveert de Duitse legerarts Paul Fischbach in de strenge winter van 1943 bij een geïsoleerd gelegen ziekenhuis in Rusland. De meest levendige bewoners van het ziekenhuis zijn een aantal paarden. Er is een gebrek aan medicijnen, apparatuur en gelukkig ook patiënten. Hij wordt gedwongen het ziekenhuis te verlaten en samen met de soldaat Kreutzer trekt hij richting de kou en het geweld. Ze komen een groep Russische soldaten tegen, worden gespaard en trekken steeds verder door de surrealistische wereld van oorlog en verlies. Door koude en hun laatste sigaretten slepen mannen en vrouwen zich hoestend en hallucinerend door het oorlogslandschap.

Verliezen

The Last Train is een film over oorlog, geweld en verlies. Er blijkt geen weg terug na het nemen van een laatste trein. De koude is de baas, de honger een goede knecht. Fischbach zwerft als Duitse arts zonder duidelijk doel richting het Russische front. De oorlog tussen de landen is beslist, maar de oorlog lijkt nog niet voor iedereen verloren. Om als individu de oorlog te kunnen winnen, moet je een weg zien te vinden na de laatste treinrit. Aleksej German jr. schetst een wereld van koude en verlies. Oorlogssituaties leveren volgens hem geen winnaars op.

Familie

De film is geïnspireerd op een familiegeschiedenis. De grootmoeder en moeder van German jr. werden in de Tweede Wereldoorlog gered door een Duitse soldaat, die mensen uit een treinwagon hielp ontsnappen. Zijn grootvader vond elders aan het front de dood door een nazikogel. The Last Train duurt 82 minuten. Bij het bekijken van de film leek dit langer door het lage bewegingstempo van alle mensen in de film. De koude bepaalt alles en is af en toe bijna voelbaar in de bioscoopzaal. The Last Train is geen toegankelijke film, die het de kijker geen moment gemakkelijk maakt.

Jr. en sr.

Ter gelegenheid van The Last Train zijn drie films van Aleksej German sr. opnieuw in roulatie gebracht. German senior wordt algemeen als een van de belangrijkste filmmakers van deze tijd beschouwd. Twee van deze films (Trial On The Road en Twenty Days Without War) zijn jarenlang verboden geweest in de Sovjet-Unie.

Sous le sable

Als Marie (Charlotte Rampling) na een klein middagdutje op het strand wakker wordt, is haar man Jean (Bruo Cremer) verdwenen. Een vlakke zee en een licht briesje maken het hoogst onwaarschijnlijk dat hij verdronken is, maar desondanks zet de kunstwacht een zoekactie op touw. Jean wordt echter niet gevonden. Marie tast volledig in het duister en probeert de situatie onder controle te krijgen. Waarom is Jean verdwenen? Was hij haar zat? Of hij soms toch verdronken? Is Jean dood of niet? De kracht van het verhaal komt voort uit deze onzekerheid die nergens wordt weggenomen. Sous le sable (onder het zand) is zonder twijfel Ozons meest serieuze en aangrijpende film: een gevoelig portret van een vrouw op middelbare leeftijd die haar grip op de werkelijkheid verliest en met haar eigen innerlijk wordt geconfronteerd.

8 femmes

Kerst, 1950. Een afgelegen landhuis. De Pater familias wordt dood aangetroffen. De telefoonlijn is afgesneden en de auto is onklaar gemaakt. Een van de acht aanwezige vrouwen moet de moordenaar zijn, maar wie? Terwijl de vrouwen dit onderling proberen uit te zoeken, komt het ene na het nadere geheim boven tafel. Zo blijkt de aan een rolstoel gekluisterde grootmoeder te kunnen lopen en heeft de meid met de vermoorde vader des huizes geslapen. In zijn meest succesvolle film brengt Ozon vrijwel alle belangrijke Franse actrices uit verschillende generaties bij elkaar (Catherine Deneuve, Isabelle Huppert, Emmanuelle Béart, Fanny Ardant, Virginie Ledoyen, Danielle Darrievoor) in een kitscherige whodunit á la Agatha Christie. De film is een visuele pastiche met een vette knipoog waarbij het onwaarschijnlijke plot en de typische Technicolor-kleuren slechts uit zijn op de bevrijdende lach van de toeschouwer.

Swimming Pool

Als Sarah, een beroemde detectiveschrijfster, haar inspiratie kwijt is en zichzelf gaat herontdekken in het vakantiehuis van haar uitgever, wordt ze daar geconfronteerd met de uitdagende en sensuele Julie, de dochter van haar uitgever. Tussen deze twee vrouwen vindt een steekspel plaats dat in eerste instantie op een lesbische verhouding uit lijkt te gaan lopen, maar uiteindelijk meer op een moeder-dochter relatie gaat lijken. In Ozons eerste Engelstalige film staat het zwembad centraal. Het merendeel van de scènes vindt plaats rondom het zwembad, het domein van de verleiding. In fysieke zin, in de vorm van het zonnende en zwemmende lichaam dat druipt van zweet, vocht of olie. Verleiding in metaforische zin, als een soort transparant filmdoek waarop de regisseur beelden projecteert om de kijker te verleiden en te misleiden. Ozon speelt als het ware met zijn kijkers en geeft voortdurend valse aanwijzingen die bij de kijker vermoedens oproepen die later niet waar blijken te zijn. Het blijft dan ook de vraag in hoeverre de kijker heeft gezien wat hij denkt te hebben gezien.

Sitcom

Los van bovenstaande verzamelbox brengt Homescreen ook nog de film Sitcom uit. Als vader een laboratoriumrat mee naar huis neemt, begint er iets te broeien in huis. Een geheimzinnig seksuele spanning beheerst de atmosfeer en zet de bewoners aan tot het ten uitvoer brengen van hun diepste en donkerste verlangens. De dochter werpt zich door het raam naar buiten en raakt gehandicapt. De zoon ontdekt zijn homo-erotische verlangens en de ernstig verwaarloosde moeder zoekt troost bij diezelfde zoon. Dit alles mondt uit in een enigszins teleurstellende film die krampachtig probeert de groteske films van Bunuël te imiteren. Dit mislukt doordat er geen goede vermenging optreedt tussen de werkelijke en de absurde werkelijkheid. Het thema van de film is de doorbreking van alle mogelijke traditionele seksuele patronen: incest wordt opeens normaal, groepsseks is geen probleem, kinky seks met zweepjes en andere attributen is aan de orde van de dag. Doordat al deze seksuele overschrijdingen zo alomtegenwoordig zijn en erg schematisch worden uitgewerkt, blijft de film nogal oppervlakkig en wil de kritiek op de bourgeoisie niet goed van de grond komen.

Korte films

Aan Sitcom zijn twee interessante extra’s toegevoegd. Allereerst de lichtvoetige korte film Une robe d’été (Een zomerjurk) waarin een homoseksuele jongen die op het strand naakt ligt te zonnen de bosjes induikt met een passerend meisje. Verder is ook het middellange Regarde la mer (Zie de zee) opgenomen, een duistere film vol driften en verlangens. De eenzame Sasha verblijft samen met haar dochtertje in een vakantiehuisje, terwijl haar man in Parijs aan het werk is. Dan komt er een rondreizend, ernstig vervuild meisje bij haar op het erf kamperen. Ondanks verschillende aanwijzingen dat deze boerse en onbeschofte troela psychisch niet helemaal gezond is, zoekt Sasha toenadering.

François Ozon is een enfant terrible die de regels van de verfijnde smaak aan zijn laars lapt en schaamteloos met filmgenres flirt. Hij gaat er prat op dat hij jaarlijks een nieuwe titel uitbrengt en stoort zich er niet aan dat hij daarbij wel eens een film moet afraffelen. Zijn films staan bol van gewelddadige erotiek en opgekropte seksuele verlangens en spelen daarbij met de overschrijding van seksuele en morele grenzen. Hij doet dit op een luchtige en licht-ironische manier en balanceert daarbij op het smalle randje tussen kitsch en kunst. Ozons laat de kijker door het sleutelgat loeren van zowel zweterige peeskamertjes als postmoderne luchtkastelen.