“Uit,” zucht je behaaglijk. Je zet het boek in de boekenkast en gaat verder met je dagelijkse beslommeringen. Meer gebeurt er niet. Je bent niet opgezadeld met onbeantwoordbare vragen, er klinkt geen ongemakkelijke echo in je brein, je bent niet besmet geraakt met een zeurend gevoel van onbehagen. Het boek brengt niet meer bij je teweeg dan de koek die je tijdens het lezen hebt opgepeuzeld. Het las desondanks lekker weg en je hebt je geen moment hoeven vervelen.

De franstalige Belg Amélie Nothomb is al jaren een fenomeen. Ze valt op door haar onorthodoxe gedrag, haar fabuleuze schrijfsnelheid en de mythische omvang van haar grotendeels ongepubliceerde oeuvre. Zo droeg Nothomb tijdens een Frans televisieprogramma ooit een hoge tovenaarshoed die iedereen lichtelijk in verwarring bracht. Verder brengt ze minstens een keer per jaar een boek uit en heeft ze het gerucht verspreid dat ze nog zo’n vijfentwintig ongepubliceerde manuscripten in haar bureaula heeft liggen. Zulke mythes zijn goed voor de verkoop, die door de leesbaarheid van Nothombs boeken toch al weinig te wensen over liet. Het hoeft dan ook niemand te verbazen dat uit Nothomb een bestsellerauteur werd geboren, die met haar dertien gepubliceerde boeken al vaak in de prijzen is gevallen.

Betoog

Het belangrijkste thema van De hongerheldin is, hoe kan het ook anders, de honger. De eerste vijfentwintig à dertig pagina’s vormen een soort van proloog waarin dit onderwerp theoretisch geïntroduceerd wordt. De ik-verteller mijmert aan de hand van het eigenaardige eiland Vanuatu – waar zo’n grote overvloed heerst dat het fenomeen honger er feitelijk niet bestaat – over de wenselijkheid van honger en de impact ervan op het menselijk gedrag. Qua betoogtrant doen deze pagina’s denken aan een populair-wetenschappelijk essay waarin de honger als theoretisch probleem wordt onderzocht. De verteller behandelt ‘een kwestie’ en wil iets ‘aantonen.’

Ik wil juist aantonen dat honger de essentie van hun identiteit uitmaakt. Landen die ons de oren van het hoofd zeuren met de zogenaamd unieke volksaard van hun bewoners, wil ik duidelijk maken dat het samenlevingsmodel van iedere natie gebaseerd is op honger.

Langzamerhand loopt dit betoog over in het levensverhaal van de jonge Amélie, de hongerheldin. Het thema van de honger wordt in dit levensverhaal op verschillende wijzen uitgewerkt en wordt gebruikt om de verschillende fases in Amélies bestaan te duiden.

Überhunger

De hongerheldin is een autobiografisch getinte roman die handelt over de jeugdjaren van Amélie. Aangezien haar vader als diplomaat bij de VN werkte en zodoende nogal eens moest verhuizen, heeft Amélie haar jeugd doorgebracht in Japan, China, Amerika en Bangladesh. Telkens ontdekt ze nieuwe vormen van honger. Het eetgedrag van Amélie is niet willekeurig, het vormt voor haar een manier om met de werkelijkheid om te gaan. De beperkingen die de wereld om haar heen aan haar oplegt, tracht ze te ontkomen door in excessief eetgedrag een vorm van vrijheid te vinden die niemand haar af kan nemen. Om die reden is haar eetgedrag voortdurend in ontwikkeling en hangt de aard van het exces af van de beperkingen die haar worden opgelegd.

Voor Nothomb is honger niet alleen een fysiek gegeven, maar kent het ook een geestelijk component. Wie hongert, denkt bijvoorbeeld anders dan iemand die door overdaad of langdurige onthouding de honger ontwend is geraakt. Het cliché dat asceten en kluizenaars een rijker geestelijk leven hebben, wordt daarbij echter hardnekkig ontkend. Wie geen enkele vorm van honger meer kent, hoeft ook nergens meer naar te streven en daarmee verdwijnt de basis voor alle ontwikkeling.

Lichtvoetig

Nothomb laat haar lezers op een amusante en lichtvoetige manier met haar alter ego kennismaken, zonder daarbij al te diep in te gaan op grote problemen en akelige kwesties. Aan de ene kant ligt de charme van het boek in de afwezigheid van elke vorm van zwaarmoedigheid, het lichtvoetige karakter brengt de lezer niet uit balans en laat hem volledig wegdromen in de fictieve wereld. Aan de andere kant is de luchtige toon van het boek uiteindelijk toch onbevredigend; de bestaansproblematiek van de hoofdpersoon wordt nauwelijks verinnerlijkt, waardoor de vertwijfeling die ze op vele punten in het boek ervaart, niet werkelijk existentieel wordt. De hongerheldin is zodoende een ideaal boek voor tussendoor, maar het is minder geschikt voor de momenten waarop je stevig aan het denken gezet wil worden of waarop je de wereld in zijn voegen wil horen kraken.

In Sint-Juttemis wordt Margot van der Molen plotseling geconfronteerd met het bericht dat de man die zij al haar hele leven kent en als haar ‘naaste naaste’ beschouwd in een comateuze toestand in een psychiatrisch ziekenhuis in Parijs is opgenomen. Het betreft Christophe Dralas, een beroemde filmster, een man die Margot nooit niet gekend heeft. Ze zijn namelijk van kinds af aan, Christophe is drie weken jonger dan Margot, met elkaar opgetrokken. Dralas lijdt aan het conversiesyndroom. Een patiënt dissocieert zich in zo’n geval lichamelijk en soms geestelijk van een zwaar innerlijk emotioneel conflict. Margot vertrek samen met haar 82-jarige schoonmoeder en haar vijftienjarige stiefdochter naar Parijs om hem te redden uit zijn zelfgekozen isolement.

Werkelijkheid

Om Dralas uit zijn huidige staat te krijgen is Margot er van overtuigd dat ze uit moet zien te vinden waarom Christophe tot de wanhoopsdaad is overgegaan die heeft geleid tot de dissociatie. Ze gaat op zoek naar de mensen die Christophe nog hebben gesproken in de weken en dagen voorafgaand aan de noodlottige gebeurtenissen. Door de gespreken die zij heeft met deze mensen komt ze steeds meer tot de conclusie dat ze ‘Cricri’, de man die ze nooit niet heeft gekend, eigenlijk nooit echt heeft gekend. Dat haar versie van de werkelijkheid niet de werkelijkheid van Christophe was. En de werkelijkheid speelt sowieso een belangrijke rol in dit boek:

‘Alsof de dingen in de wereld bevattelijk zijn, want niet complexer dan de etiketten die we erop plakken.’

Het blijkt namelijk al snel dat de dingen in de wereld wel degelijk complexer zijn, veel complexer.

Grenzen

In een interview met De Volkskrant geeft Maria Stahlie aan dat het in al haar romans en dus ook in Sint-Juttemis om liefde gaat, maar veel sterker nog dan dat gaat het hier volgens mij om grenzen. Grenzen aan de liefde, grenzen die men zichzelf en anderen oplegt, maar vooral grenzen die overschreden kunnen en moeten worden. Niet alleen is Stahlie met dit nieuwe boek verder gegaan dan ooit, maar ook vraagt ze veel meer van haar lezers dan in haar vorige boeken. De lezer zal de grens tussen de werkelijkheid en de fictie van Sint-Juttemis moeten overschrijden. Zonder deze stap zal men het boek namelijk niet op zijn waarde kunnen schatten. Als je als lezer jezelf niet volledig wil overgeven aan dit verhaal dan moet je er niet aan beginnen.
In haar zoektocht naar de waarheid overschrijdt Margot namelijk een duidelijke grens en als wij als lezer niet mét haar over die grens stappen, zullen wij haar onherroepelijk kwijt raken.

Muur

Op haar zoektocht naar de beweegredenen van Christophe laat Margot op een gegeven moment de mentale teugels, die haar geest in bedwang houden, helemaal vieren. De mogelijkheden die een grenzeloos gebruik van je bewustzijn met zich meebrengen, vergen niet alleen van Margot, maar ook van de lezer het nodige aanpassingsvermogen. Aangezien Margot pas op driekwart van het verhaal zover is dat ze zichzelf toestaat om buiten de, door haar in haar hoofd opgetrokken, muur van rede en logica te treden, is het ook voor de lezer een hele schok om opeens met de gevolgen daarvan geconfronteerd te worden. Als je dit als lezer niet accepteert zul je de laatste honderdvijftig pagina’s in een dichte mist verkeren. De werkelijkheid van de rede en de logica is verlaten en Margot heeft de werkelijke werkelijkheid betreden. Een werkelijkheid die tot dan altijd achter een grote, hoge muur verborgen heeft gelegen. Een werkelijkheid waarin:

‘een mensengeest was niet beperkt tot één enkel hoofd, daar kwam mijn ontdekking op neer. Het was niet onmogelijk om tijdelijk op twee plaatsen tegelijk te zijn, om voor een tijdloos moment aan je eigen hoofd te ontsnappen. Je moest je verbeelding het werk laten doen, zo simpel was het.’

Simpel

En zo simpel is het: als je je verbeelding niet het werk laat doen, dan is Sint-Juttemis een onbegrijpelijk boek. Maar als je dat wel doet, als je bereid bent grenzen te overschrijden, dan heb je aan Sint-Juttemis een geweldige geestelijke uitdaging. En dan is alles mogelijk, zelfs het onwaarschijnlijke einde. Een einde dat nooit voor mogelijk werd geacht. Maar nooit bestaat niet in de wereld van Margot en Christophe. Alleen maar onbegrensde mogelijkheden.