Hoewel dit historische drama nu al meer dan dertig jaar achter ons ligt, bewijzen filmmakers en schrijvers dat het alles behalve vergeten is. Aaron J. Klein beschrijft in Vergelding op basis van geheime rapporten en gesprekken met (ex-)Mossad-agenten de gebeurtenissen in München en de contraterreuracties van Israël die daar op volgden.

~

Zelfde insteek als Spielberg

Vergelding begint met de levendige beschrijving van de gijzeling in München, zowel de voorbereidingen als de daadwerkelijke uitvoering. De rest van de pagina’s is gevuld met het antwoord van Israëlisch premier Golda Meir op de gijzeling: contraterreuracties die de dood betekenden voor een groot aantal prominente Palestijnen. Met deze aanpak kiest Klein dezelfde insteek als Spielberg in Munich en Vergelding kan dan ook gezien worden als een feitelijk meer correcte versie van de Hollywood-film. Helaas lijken de gesprekken met Mossad-agenten er wel voor gezorgd te hebben dat het boek overwegend een pro-Joodse kijk op de situatie biedt. Zo lezen we vaak over Palestijnse ’terroristen’ die tegen de Joodse ‘strijders’ vechten en moeten ook de Duitsers er regelmatig aan geloven. Sommige passages uit het boek zijn door de partijdigheid zelfs minder krachtig dan ze zouden kunnen zijn.

Schreiber bood Issa “een onbeperkte som geld” aan in ruil voor de Israëlische gijzelaars. Hij stelde voor dat zij een bedrag zouden noemen. “Dit gaat niet om geld,” zei Issa met afgrijzen. “Praten over geld is vernederend.” Hans-Dietrich Genscher, de gezette West-Duitse minister van Binnenlandse Zaken met zijn onderkin, was ook niet in staat de essentie van de missie van de terroristen te doorgronden. “Toen het me duidelijk werd dat de onderhandelingen niet tot het gewenste resultaat leidden, zei ik tegen de leider: ‘Je kent onze geschiedenis, je weet wat het Derde Rijk de joden heeft aangedaan… Je zult begrijpen dat dat niet nogmaals in Duitsland mag gebeuren.'(…)”

Interessant maar vooringenomen

Klein neemt in Vergelding ruimschoots de tijd om aan te geven hoe stom en amateuristisch de Duitse regering met de gijzeling en de gevolgen ervan is om gegaan. Je kunt je als lezer afvragen hoe relevant de onderkin van Genscher is voor de rest van het verhaal. Klein vergeet verder de beweegredenen van het Palestijnse volk duidelijk weer te geven. Voor de kant van Israël neemt hij echter wel ruimschoots de tijd. Hij geeft de lezer hiermee niet wat deze verwacht van het boek: een volledige en zo onpartijdig mogelijke beschrijving van (de voorbereiding en gevolgen van) de gijzeling in München. In plaats daarvan krijgt hij een geromantiseerde versie van de werkelijkheid waarin alle feiten kloppen, maar die niet de volledige waarheid bevat. Dit, gecombineerd met typfouten en onduidelijk geschreven zinnen, maakt dat Vergelding geschiedkundig een stuk minder relevant is dan het had kunnen zijn.

Boven alles is Vergelding geen saai boek. Het leest plezierig weg en het verhaal rondom de gijzeling in München is dusdanig interessant dat je aandacht niet snel verslapt: iets dat Spielbergs Munich reeds bewezen heeft. Het probleem van het boek zit vooral in de partijdigheid en de slordige uitwerking. Je koopt een dergelijk boek omdat je meer wilt weten over München en het gevecht tussen de Palestijnen en de Israëliërs, maar je krijgt vooral de Joodse visie op de situatie. Erg jammer, want Klein had genoeg goede bronnen om van Vergelding een tijdloos naslagwerk te maken.

Illustratie bij Goethe’s ‘Faust’ door Eugène Delacroix (Louvre, Parijs)

De titel – 1001 books you must read befor you die – bevat twee olijke overdrijvingen. Door een fout bij de zetter is de derderangs keukenmeidenroman De ontdekking van de Hema ertussen geslopen, zodat nog maar duizend boeken overblijven. Dat zijn dan ook nog alleen maar romans. Homerus bijvoorbeeld ontbreekt meteen al, net als Shakespeare – en dat voor een zeer op het Engels georiënteerde collectie. Je zou denken dat de dames en heren deze strengheid volhouden, maar dat valt tegen. Een aantal korte verhalen – van onder meer Borges, Conan Doyle en Kafka – werd simpelweg tot roman gebombardeerd, verhalenbundels werden in een aantal gevallen als roman beschouwd, maar Tsjechov doet niet mee, wat toch onrecht is. Waar de verzen van de blinde bard ontbreken, mocht Goethe’s Faust weer wel. Je kunt er over twisten of dat boek een toneelstuk is of een gedicht, maar een roman is het in ieder geval niet, en als Faust mag, dan ook de door afwezigheid schitterende Dante. Zelfs een geschiedenisboek over de befaamde brug in Mostar behoort ineens tot de romans, ongetwijfeld vanwege de oorlog in het voormalige Joegoslavië. Een vreselijke zaak, helemaal mee eens, maar met een dwingende literaire noodzaak heeft het weinig te maken en als je de grenzen zo ruim trekt weten we nog wel wat schrijvers die node worden gemist, want is Montaigne’s werk eigenlijk niet één grote autobiografische roman en waar moeten we Also sprach Zarathustra anders indelen? En zo voort, en zo verder.

Zoals bij iedere poging tot canon is de motivatie lang niet altijd zuiver literair. Het maatschappelijke effect van een boek weegt zwaar mee, maar ook ontdekken we in retrospectief een heleboel zogenaamd vergeten vrouwelijke schrijvers die zomaar ineens briljant blijken, maar nooit tot de top zijn doorgedrongen. Vanwege een mannelijk complot, denken wij dan maar, zolang we al die prachtwerken maar niet hoeven te lezen. Hetzelfde geldt mutatis mutandis voor gekleurde schrijvers. Ook helpt het enorm als een boek is verfilmd of tot operette verwerkt en daardoor wereldfaam verwierf.

Zeurneus

~

Echte missers bevat het werk ook weer niet, op een paar zeer opvallende na. Wat de samenstellers tegen Bocaccio hebben blijft een raadsel, zijn Decamarone overslaan is een schande. Het zal te maken hebben met de voorkeur voor een wat ouderwets soort feminisme en overdreven politieke correctheid, want ook Bukowski ontbreekt, ook het prachtige Ham On Rye, een boek dat zelfs voor de meest doorgewinterde macrobiotische Krijger voor Universele Vrouwenrechten te pruimen is.

Auster

Op school leerden we lang geleden al, dat waar we goed kunnen oordelen over het verleden, de voortbrengselen van de hedendaagse cultuur zich grotendeels aan kwalificatie onttrekken – wat niet helemaal klopt, want wat vorige generaties als onbetwiste klassieken uit vorige eeuwen bestempelden, raken we tegenwoordig met geen tang meer aan. Een Vondel-revival zit er met andere woorden echt niet meer in en Hooft mag blij zijn dat er in ieder geval nog een prijs naar hem is vernoemd. Of iemand als de ruim in deze selectie vertegenwoordigde Paul Auster de lezers over honderd jaar nog iets zegt, valt verder te bezien. Datzelfde gaat op voor de schamele Nederlandse bijdrage, met Multatuli, Vestdijk, Haasse, Nooteboom en de in ons land geboren Thomas Bernhard – de laatste niet alleen qua aantal noteringen, maar ook inhoudelijk de grootste kanshebber.