Tag Archief van: recensie

Muziek / Concert

Kleine bewegingen in groots werk

recensie: Morton Feldman: The Last One
Muziekgebouw aan 't IJ - zijaanzicht avond (foto Erik van Gurp) 3 + nieuw logo_kleinErik van Gurp

Het leek wel of het eerste concert dit seizoen in de serie NAPzak in het Muziekgebouw in Amsterdam een ‘voorprogramma’ had zoals bij een popconcert. Bezoekers werden geïnspireerd door wat op de website en in het programmablad te lezen was over de muziek van de Amerikaanse componist Morton Feldman (1926-1987), van wie Piano, Violin, Viola, Cello (1987) zou worden uitgevoerd, een aanzet om dat ‘voorprogramma’ te volgen.

Er was op de site namelijk sprake van ‘vaak zachte muziek’, ‘gefascineerd luisteren’ naar iets ‘waar je niets (…) van wilt missen’. Het publiek in de goed gevulde, ongeplaceerde Grote Zaal was onrustig. Er werd vaak, soms meermaals van plaats gewisseld als er per ongeluk een lang persoon voor je ging zitten (‘Ja, sorry hoor, ik ben nu eenmaal een lange Nederlander’). Er werden opmerkingen gemaakt over het toen nog wat mistige podiumlicht (‘Wat mysterieus, hoort zeker bij de muziek’). Hoestende mensen werden bij voorbaat al kwaad aangekeken (‘Dit gaan we straks toch ook niet krijgen?’).

Piano, Violin, Viola, Cello

En dan te weten dat bij de première van Feldmans laatste compositie tijdens het Festival Nieuwe Muziek in 1987 in de Kloveniersdoelen in Middelburg, een af en toe keihard hoestende mijnheer in de zaal zat, die ongegeneerd dwars door de fragiele klanken heen blafte: de componist zelf. Hij was er een graag geziene gast. Zijn muziek werd door directeur Ad van ’t Veer veel geprogrammeerd en hij gaf er masterclasses. Piano, Violin, Viola, Cello is in diens opdracht geschreven voor het Xenakis Ensemble en aan Van ‘t Veer opgedragen.

In Amsterdam vond de uitvoering plaats door Nieuw Amsterdams Peil (NAP): Emma Breedveld (viool), Heleen Hulst (altviool), Mick Stirling (cello) en Gerad Bouwhuis (piano). En hoe: ruim een uur aaneengesloten muziek, zonder pauze. Heel intens gespeeld, zonder ook maar even te verslappen.

De piano fungeerde als een soort keu, die de strijkers als een biljartbal in beweging zette. Fragiel, in kleine bewegingen, zachte tikjes van de bal. Soms aaiden ze elkaar, soms zaten ze elkaar dicht op de hielen. Tonen die dicht bij elkaar bleven, akkoorden die niet oplosten. Een enkele keer een klein loopje of een vlug ornamentje. De strijkers streken meestal, een enkele keer speelden ze pizzicato (‘getokkeld’). Altijd in een traag tempo. Als bezoeker raakte je de tijd haast kwijt en vroeg je je af hoe de componist dit ging afronden. Het slot was verrassend: een motiefje van vier tonen.

Toen was het voorbij en klapte het publiek dankbaar. Terecht, want hier werd weer eens de unieke kans geboden dit in al zijn kleine bewegingen grootse stuk te horen. In een uitvoering die er mocht zijn. Dat belooft wat voor de rest van de serie!

Muziek / Concert

Kleine bewegingen in groots werk

recensie: Morton Feldman: The Last One
Muziekgebouw aan 't IJ - zijaanzicht avond (foto Erik van Gurp) 3 + nieuw logo_kleinErik van Gurp

Het leek wel of het eerste concert dit seizoen in de serie NAPzak in het Muziekgebouw in Amsterdam een ‘voorprogramma’ had zoals bij een popconcert. Bezoekers werden geïnspireerd door wat op de website en in het programmablad te lezen was over de muziek van de Amerikaanse componist Morton Feldman (1926-1987), van wie Piano, Violin, Viola, Cello (1987) zou worden uitgevoerd, een aanzet om dat ‘voorprogramma’ te volgen.

Er was op de site namelijk sprake van ‘vaak zachte muziek’, ‘gefascineerd luisteren’ naar iets ‘waar je niets (…) van wilt missen’. Het publiek in de goed gevulde, ongeplaceerde Grote Zaal was onrustig. Er werd vaak, soms meermaals van plaats gewisseld als er per ongeluk een lang persoon voor je ging zitten (‘Ja, sorry hoor, ik ben nu eenmaal een lange Nederlander’). Er werden opmerkingen gemaakt over het toen nog wat mistige podiumlicht (‘Wat mysterieus, hoort zeker bij de muziek’). Hoestende mensen werden bij voorbaat al kwaad aangekeken (‘Dit gaan we straks toch ook niet krijgen?’).

Piano, Violin, Viola, Cello

En dan te weten dat bij de première van Feldmans laatste compositie tijdens het Festival Nieuwe Muziek in 1987 in de Kloveniersdoelen in Middelburg, een af en toe keihard hoestende mijnheer in de zaal zat, die ongegeneerd dwars door de fragiele klanken heen blafte: de componist zelf. Hij was er een graag geziene gast. Zijn muziek werd door directeur Ad van ’t Veer veel geprogrammeerd en hij gaf er masterclasses. Piano, Violin, Viola, Cello is in diens opdracht geschreven voor het Xenakis Ensemble en aan Van ‘t Veer opgedragen.

In Amsterdam vond de uitvoering plaats door Nieuw Amsterdams Peil (NAP): Emma Breedveld (viool), Heleen Hulst (altviool), Mick Stirling (cello) en Gerad Bouwhuis (piano). En hoe: ruim een uur aaneengesloten muziek, zonder pauze. Heel intens gespeeld, zonder ook maar even te verslappen.

De piano fungeerde als een soort keu, die de strijkers als een biljartbal in beweging zette. Fragiel, in kleine bewegingen, zachte tikjes van de bal. Soms aaiden ze elkaar, soms zaten ze elkaar dicht op de hielen. Tonen die dicht bij elkaar bleven, akkoorden die niet oplosten. Een enkele keer een klein loopje of een vlug ornamentje. De strijkers streken meestal, een enkele keer speelden ze pizzicato (‘getokkeld’). Altijd in een traag tempo. Als bezoeker raakte je de tijd haast kwijt en vroeg je je af hoe de componist dit ging afronden. Het slot was verrassend: een motiefje van vier tonen.

Toen was het voorbij en klapte het publiek dankbaar. Terecht, want hier werd weer eens de unieke kans geboden dit in al zijn kleine bewegingen grootse stuk te horen. In een uitvoering die er mocht zijn. Dat belooft wat voor de rest van de serie!

Film / Films

Genieten en griezelen

recensie: A Haunting in Venice
A haunting in Venice_officiële posterFilmdepot

Er zijn mensen die na de eerste twee verfilmingen van detectives van Agatha Christie door regisseur Kenneth Branagh, David Suchet nog steeds missen. De laatste werd bekend door de televisieserie van Christies Poirot. Is dat na Branaghs derde film op rij nog steeds zo?

Branagh begon in 2017 met Murder on the Orient Express en vervolgde in 2022 met Death on the Nile. Nu koos hij voor het minder bekende Hallowe’en Party (Nederlandstalige titel De versierde bezemsteel) dat Michael Green helemaal naar zijn hand zette.

In het origineel draait het om een tienerfeestje in een Engels dorpje, waar een meisje wordt vermoord. Een meisje dat waarschijnlijk getuige was van een moord. Iets dat niemand gelooft. Poirot wordt opgetrommeld om alles uit te zoeken. In de film van Green/Branagh is het verhaal verplaatst naar het Venetië van 1947, waar Poirot na zijn pensioen is neergestreken. In een oud palazzo woont hij een seance bij door de bekende Joyce Reynolds (Michelle Yeoh). De aanwezigen willen graag in contact komen met Alice Drake (Rowan Robinson), de overleden dochter van operazangeres Rowena Drake (Kelly Reilly).

Suchet en Branagh

Suchet is een beetje een Chaplinachtige Poirot met zijn aparte loopje en wandelstok. Branagh heeft zich net zo goed een Franstalig accent aangemeten, maar is op een andere manier innemend. Bijvoorbeeld op momenten waarop de camera op zijn gezichtsuitdrukking inzoomt. Een gezicht dat minder guitig, maar meer nadenkend overkomt.

De camerabeelden zijn overigens over de hele linie opvallend. Soms scheef gedraaid, en soms van bovenaf een overzicht gevend van een zonovergoten Venetië. Dit in contrast met de steeds heftiger wordende regenbuien, onweer en storm in het verhaal. Weersomstandigheden die het onheilspellende verhaal over (zelf)moord in het sombere palazzo ondersteunen, net als de telkens van sfeer verschietende muziek van Hildur Guđnadóttir.

Diepere lagen

Onder het verhaal gaan letterlijk diepere lagen schuil en deze torenen er uiteindelijk bovenuit. In het verhaal wordt eerst gemeend dat het palazzo geen kelder heeft. Maar dat blijkt wel degelijk het geval, net zoals er een zolder is. Poirot moet leren om te gaan met de geestverschijning van de vermoorde Alice, met de spoken die opduiken. Waar moet hij nu aan twijfelen: aan die verschijningen of juist aan zijn verstand?

Het verhaal zit, met die symbolisch uitgewerkte verschillende lagen – kelder, zolder, ratio en gevoel – ingenieus in elkaar. Telkens terugkerende elementen, zoals appels, maken dat er een eenheid in ontstaat. Om dat te bewerkstelligen, is er ook een rol weggelegd voor het vroegwijze, bebrilde jongetje Jude Hill (Leopold Ferrier) dat overal commentaar op geeft.

Verschillende genres

De verschillende genres waaruit de film bestaat volgen elkaar op: detective en thriller, horror en gothic. De diverse registers lijken ook telkens een andere publieksgroep aan te spreken, net zoals Branagh een andere invulling aan Poirot geeft dan Suchet. Of Branagh een gelijkwaardige prestatie weet neer te zetten, is twijfelachtig. De psychologische lading die Christie aanbrengt, blijft een beetje aan de oppervlakte, omdat de personages niet helemaal zijn uitgewerkt. En de plot is in een vloek en een zucht voorbij. Dat is allebei jammer, maar er blijft nog genoeg over om van te genieten en te griezelen.

Muziek / Concert

De koningin van de slidegitaar op volle sterkte

recensie: Erja Lyytinen @ Heyhoef Backstage te Tilburg
Erja LyytinenJoost Festen

Erja Lyytinen heeft inmiddels veel albums op haar naam staan. Toch is haar bekendheid in Nederland nog maar net aan het opklimmen. Lyytinen wordt de koningin van de slidegitaar genoemd bij de introductie voor het concert. Zij is nu met haar powertrio op tournee. Haar concert in Tilburg wordt bezocht door echte liefhebbers. Lyytinen speelt bijna anderhalf uur op volle sterkte en begeeft zich met plankgas naar het slot. Eén bonk adrenaline spat van het podium!

Samen met drummer Olli Huttunen en bassist/zanger Heikki Saarenkunnas weet Erja Lyytinen het aanwezige publiek aan haar te plakken. De kleine zaal van Heyhoef Backstage is warm, zo warm dat Lyytinen vraagt om wat handdoeken, die haar ook prompt worden aangeboden. Die warmte betreft overigens niet alleen de fysieke temperatuur, maar al snel ook de enorme energie die deze dame het publiek in weet te stuwen.

Voorafje naar hoofdschotel

Het voorafje Leaving Spirit is een jonge blues-/rockformatie uit Duitsland die nog meters moet maken op het podium. Deze jonge band weet op het podium beter uit de verf te komen dan op de albums die we via streaming kunnen beluisteren. Toch is de show niet overtuigend en is de performance niet vrij van schoonheidsfoutjes. De zangeres is nog jong en weet zich nog geen houding te geven, dat geeft een schoolse indruk. Haar zang is niet altijd even zuiver en doet afbreuk aan de gedegen begeleiding. Toch weet de band de gemoederen op te drijven richting de hoofdschotel van de avond.

Terwijl het podium grondig wordt verbouwd, wordt de zaal opgeluisterd met luide muziek, die het praten onmogelijk maakt. De opstelling wordt door de crew tot in detail meermalen gecontroleerd om te zorgen dat er niets aan het toeval wordt overgelaten om Erja Lyytinen en band volledig tot hun recht te laten komen. De hoofdtechnicus heeft het laatste woord of alles er tip-top bij staat en er ruimte gemaakt kan worden voor de band.

Drummer en bassist komen als eerste op en nadat Lyytinen het podium bestijgt weet ze alle aandacht op zich te vestigen.

Anderhalf uur plankgas!

Lyytinen laat er geen gras over groeien, ze laat het publiek direct horen dat zij het middelpunt van de belangstelling is en dat ze ons gaat bedienen van opperste vakmanschap. De koningin van de slidegitaar, zoals ze wordt aangekondigd, laat haar instrumenten én haar talent alle hoeken van de zaal zien. Haar vingervlugheid is uit de kunst in soms hele lange stukken die meermaals zeven minuten of langer weten te klokken.

Lyttinen heeft een stemgeluid dat prima past bij de blues, funky blues en bluesrock die ze ons voorschotelt, maar zou ook aansluiten bij bands als Within Temptation. Dus als ze daar om wat voor reden dan ook een invalster nodig hebben, dan zou het zomaar kunnen werken.

Hetzelfde theatrale dat daar past, weet Lyytinen als een volleerde performer ook het publiek in Heyhoef Backstage voor te schotelen. Het is geen seconde saai om de blik op het podium gericht te houden. Het is ook geen seconde saai in de oren. De band speelt een strakke en bijna perfecte set aan composities die allen een hoog tempo kennen. De energie van Lyytinen lijkt geen moment in te zakken, als het dat wel doet is dat voor luttele seconden om vervolgens weer onvermoeid verder te excelleren.

Onrust versus perfectie

Tijdens een van de songs lijkt Lyytinen even de controle te verliezen omdat er in haar ogen/oren iets hapert aan haar pedalen. Het is heel even aan haar gezicht af te lezen dat ze voelt dat ze de perfectie die ze nastreeft niet zal kunnen halen. Ze oogt even onrustig, zoekend naar de oorzaak en een oplossing voor haar probleem. Binnen een paar minuten, terwijl ze ‘Black Ocean’ gewoon doorspeelt, heeft ze alles weer onder controle en klaart haar blik helemaal op en weet ze het zinderende spel te hervatten.

Alle composities komen van haar keur aan albums en, wat later zal blijken, van haar nieuwe livealbum. Een kort moment speelt ze naar eigen zeggen een ‘Lullaby’ die al vrij snel overgaat in de bekende zinderende harde en snelle klanken. Heel af en toe weeft Lyytinen elementen van bekende liedjes in haar songs. Zo horen we een deel van de melodie weerklinken van ‘La Vie En Rose’.

Helaas laat Lyytinen nergens de ruimte om wat van haar ballads of semi-ballads te laten horen zoals we die o.a. van haar jongste studioalbum Waiting For The Daylight kennen. Dat wordt wel als een minpuntje van de show ervaren. Het had alles wat verfijnder gemaakt dan alleen maar plankgas naar het slot spelen. Zeker voor wie haar albums al wat langer kent, weet dat deze dame nog meer in haar mars heeft, dat kwam nu niet uit de verf.

Voor wie van bijvoorbeeld Ana Popovic houdt en Lyytinen nog niet kent, is er een wereld te ontdekken. Het op 6 oktober 2023 te verschijnen live album Diamonds On The Road (Live 2023) is wellicht een mooi startpunt met daarop wel een semi-ballad in de vorm van ‘Never Really Had You’. Vergeet bij die kennismaking het eerder genoemde studioalbum uit 2022 niet.

Film / Films

Een spiegel voorgehouden

recensie: Living (Oliver Hermanus, 2022)
Living_ps_1_jpg_sd-lowFilmdepot

In deze Oscargenomineerde film besluit Mr. Williams (Bill Nighy), nadat hij erachter komt terminaal ziek te zijn, zijn leven om te gooien. De film, die zijn oorsprong heeft te danken aan Kurosawa’s gerenommeerde film uit 1952 genaamd Ikiru, is dankzij de artistieke visie van Hermanus getransformeerd tot een verhaal dat eer doet aan het naoorlogse Londen.

Gesitueerd in de jaren vijftig draait Living om het leven van Mr. Williams. Een stoïcijnse ambtenaar die bekend staat als de baas van de afdeling Openbare Werken. Williams is iemand die zich buiten zijn werk om niet met zijn werknemers wil associëren en nogal goed is in opdrachten van zich afschuiven. Kort nadat Williams van zijn huisarts te horen krijgt dat hij nog slechts zes tot negen maanden te leven heeft, besluit de aan-zijn-bureau-gekluisterde ambtenaar onaangekondigd er tussenuit te gaan. Voor hem een zeer uitzonderlijk gegeven. In zijn afwezigheid  komt Williams tot de conclusie dat de passie die hij ooit voor het leven had niet te vinden was in grote avonturen, maar juist in de kleine, haast veronachtzaamde momenten in het leven. Nu de dood hem in de ogen kijkt is het nog maar de vraag of Williams een betekenisvolle nalatenschap heeft weten waar te maken.

Schijnbaar stoïcijns

Met velerlei bedachtzame spiegelshots weet cinematograaf Jamie Ramsey een zelfverzekerde doch behoorlijk gespleten persoonlijkheid vast te leggen van iemand die initieel maar weinig inhoud lijkt te hebben. Deze shots dragen op indrukwekkende wijze bij aan het vastleggen van een personage dat zowel een harde als een enorm vereenzaamde kant heeft. Een sterke scène die getuigt van zijn haast uiteenvallende persoon, is wanneer Williams voor de spiegel staat, oefenend om zijn zoon van het bittere nieuws op de hoogte te stellen. Met een gefragmenteerd spiegelwerk wordt nadruk gelegd op een zoektocht naar onvindbare woorden, resulterend in een pijnlijk, stilzwijgend mozaïek van emoties.

Aangevuld met een uiterst visueel script weten befaamde schrijvers Kazuo Ishiguro, Akira Kurosawa en Shinobu Hashimoto een man weer te geven die zijn verloren passie voor het leven lang niet volledig achter zich heeft gelaten. Dat Williams de waarde van kleine momenten terug wil vinden, wordt merkbaar tijdens een lunch met zijn voormalige collega Margaret Harris (Amy Lou Wood). In een openhartig gesprek met de medewerkster vertelt Williams over het belang van tegendraads pubergedrag. Het is een toespraak die je bij de keel grijpt en doet realiseren hoe snel de tijd aan ons voorbij gaat. De scène wakkert een verlangen aan dat slechts in schimmen van het verleden opgespeurd kan worden, terugdenkend aan toen. Als een weemoedige reiziger dwaal je mee naar nostalgische gedachten over toen je als kind nog éven buiten wilde blijven spelen, om nog héél kort vast te kunnen houden aan het moment.

Een authentieke weerspiegeling

Van meet af aan dompelt Living je onder in vervlogen tijden, ondersteund door functioneel snaarspel, gecomponeerd door de getalenteerde Emilie Levienaise-Farrouch. Met vreugdevolle en toch melancholische klanken, dragen de melodieën gedurende de hele film rijkelijk bij aan een vertelling over het leven.

Het feit dat een oude Japanse film dusdanig vertaald kan worden binnen een totaal ander landschap, zelfs zo’n zeventig jaar later, geeft blijk van een universele zoektocht naar betekenis en voldoening in het leven, herkenbaar voor elke generatie.

peripheral v2_klein
Film / Serie

Een tijdloos mysterie

recensie: The Peripheral
peripheral v2_klein

Stel je voor dat je in de toekomst niet kunt tijdreizen, maar in twee verschillende tijdlijnen kunt leven. Je beweegt er niet met je fysieke lichaam doorheen, noch bestuur je een personage zoals bij virtual reality. Deze wereld betreed je met een realistisch lichaam dat wordt bestuurd met je geest. Dit wordt een ‘peripheral’ genoemd. Je leeft dus in een andere tijdlijn, in dezelfde wereld. Maar is dit ook wérkelijk dezelfde wereld?

De spelregels veranderen

Flynne Fisher krijgt te maken met deze verschillende tijdlijnen. Haar dagelijks leven is eigenlijk vrij normaal; ze zorgt voor haar blinde moeder en helpt af en toe haar broer Burton met online spellen. Ze wonen in de stad genaamd Clinton in 2032. Het ritme verandert wanneer Burton een spel met Simtechnologie mag testen, waar een groot bedrag tegenover staat.

Flynne bestuurt in het spel een lichaam in de ‘peripheral’ dat volgens haar realistisch aanvoelt, waarbij ze in een tijdlijn van het jaar 2073 wordt geplaatst. Het begint leuk en aardig, ze denkt dat het een spel is vol personages die een feestje bezoeken. Al snel vindt ze een efficiënte oplossing om het level uit te spelen. Ze heeft echter iets mysterieus gezien tijdens de eerste test, wat de makers stil willen houden. Spoedig escaleert de situatie tot een chaos waarin ze onbekende vijanden maakt, op het zogenaamde dark web. Wilf Netherton wordt door de spelontwikkelaars gestuurd, om te helpen ontrafelen wat Flynne precies heeft gezien.

Daniel, het hulpje van het Research Instituut, vertelt dat Flynne iets heeft gestolen. De grens tussen spel en realiteit begint steeds vager te worden voor haar. Ze moet zich gaan afvragen hoe ze haar familie kan beschermen en hoe ze tegelijkertijd de missie om een verdwenen meisje genaamd Aelita te vinden, kan voltooien. Het wordt nog erger wanneer er premiejagers achter Flynne en Burton aan komen. Ondertussen proberen zij in leven te blijven, zowel in het echt als in de peripheral. Aelita, die nog steeds spoorloos is, laat wel hints achter over haar huidige locaties. Dit geeft Flynne veel verantwoordelijkheid; de levens van haar geliefden en vele anderen hangen af van de keuzes die ze gaat maken. Flynns sterke karakter komt van pas als onderhandelaar, ze stelt de juiste vragen en geeft niemand de kans om haar in twijfel te trekken. Burton daarentegen is terughoudender in gevaarlijke situaties, om te observeren en de mogelijkheden te berekenen. Samen vormen ze een geweldig team dat elkaar ondersteunt. Een gelijkenis in hun karakter, is dat ze allebei erg eigenwijs zijn, wat goed is maar ook voor discussies kan zorgen.

De kracht van sterke persoonlijkheden

Alles wat Flynne in de peripheral voelt, heeft ook effect heeft op haar echte lichaam in haar eigen tijdlijn. Ze wordt op een gegeven moment aangevallen met een wapen dat geluidsgolven schiet en raakt gewond in vechtpartijen. Ondanks dat, raakt ze steeds meer overtuigd dat dit de manier is om te handelen. Met gevaar voor eigen leven probeert ze anderen te redden.

Levens die vallen tijdens deze strijd, opofferingen, deals en vechtscènes maken het geen seconde saai tijdens het kijken. Actrice Chloë Grace Moretz, heeft leven in het personage geblazen met haar expressies en acteerwerk. Moretz legt een sterk charisma op tafel dat ze in Flynne weerspiegelt, vooral in de onderhandelings- en actiescènes.

Vragen voor de toekomst

Deze serie zet aan het denken over de mogelijke toekomst met voortgang in technologie, de medische wereld en kunstmatige intelligentie. Al is het nog niet aan de orde, het brengt ethische vraagstukken naar voren over leven in een andere tijdlijn. Ook zien we de impact van de peripheral op het welzijn van het personage. Flynne krijgt te maken met fysieke pijn na gevechten in haar Sim-lichaam. Het heeft echter niet alleen effect op een fysiek lichaam, maar ook op de psyche. Alles dat wordt gevoeld, gezien en ervaren, vergeet ze niet. Het leven in twee werelden met dezelfde geest vereist veel energie. Is het de moeite waard om persoonlijk welzijn op te offeren voor het streven naar een betere samenleving? De toekomst zal meer middelen bieden, maar wat zal de prijs zijn voor een betere wereld?

Te zien op Prime Video!

N.v.d.r.: Vlak na de publicatie van deze recensie blijkt dat seizoen 2 helaas is geannuleerd, maar niet getreurd! Voor de nieuwsgierigen onder ons is nog altijd de boekenreeks aan te raden waar deze serie op gebaseerd is, geschreven door William Gibson.

Boeken / Fictie

De keerzijde van de MacDo

recensie: Werken voor de kost - Claire Baglin

In haar autobiografische debuut Werken voor de kost doet de 24-jarige Claire Baglin verslag van haar bijbaantje bij een fastfoodketen. De Française zet haar ervaringen af tegen die van haar vader, die zijn hele werkende leven fabrieksarbeider was.    

Als kleine kinderen kunnen Claire en haar broertje Nico zich geen magischere plek voorstellen dan de McDonalds. Op de terugweg van vakantie geven hun ouders eindelijk toe aan de watertandende kinderen op de achterbank. De twee kunnen hun geluk niet op, werken zich uit de Berlingo en bestormen het restaurant. Het bestelproces in het drukke restaurant verloopt chaotisch, maar uiteindelijk slaagt het gezin erin hun vakantiebonnen in te wisselen voor een lading burgers, frietjes, nuggets en cola. Als kers op de taart krijgen Claire en Nico bij hun kindermenu ieder een buitenaards poppetje dat licht geeft in het donker. 

Harde realiteit
De magie die Claire als kind ervoer, verdwijnt als sneeuw voor de zon wanneer ze zelf voor de fastfoodketen gaat werken. De werkzaamheden zijn repetitief, de klanten veeleisend en met haar collega’s heeft ze geen echte band. Voortdurend strijden de medewerkers om de beste plekjes, waarbij de McDrive het hoogst haalbare is en ‘de service’ (ofwel de zaal, het terras, de wc’s en het vuilnishok) het onderspit delft.  

Claires bijbaan is allesbehalve enerverend, maar het blijft slechts een bijbaan. Al bij haar sollicitatie beslist ze om slechts enkele maanden te blijven. Hoe anders was dat voor haar vader, die altijd ploegendiensten heeft moeten draaien. Ondanks dat hij hard werkt, zoekt hij zijn toevlucht bij het afvalpunt voor elektronische huisraad (die hij al dan niet succesvol repareert). Wat voor vader dagelijkse kost is, is voor Claire slechts een tussenstation. 

Persoonlijk
In een roman die zich grotendeels in een MacDonalds afspeelt, valt evenzeer op wat wél aan bod komt als wat niet. Zo spreekt ze, om maar wat te noemen, met geen woord over wat fastfood doet met de volksgezondheid of onder welke omstandigheden het vlees wordt geproduceerd. Baglins focus ligt op de werkvloer en dan niet eens zozeer misstanden, als wel de banaliteit ervan.  

Baglins schrijft associatief, maar ook herkenbaar. Er zijn maar weinig mensen die nooit bij de MacDonalds hebben gegeten en het is die collectieve ervaring waar Werken voor de kost op stoelt. Anders dan Édouard Louis, die andere getalenteerde jonge Franse schrijver met wie Baglin veel wordt vergeleken, heeft het werk van Baglin een verfrissende lichtheid over zich. Werken voor de kost is een debuut dat smaakt naar meer! 

Theater / Voorstelling

Liefde in tijden van oorlog

recensie: Antonius & Cleopatra – Shakespeare Theater Diever
Antonius & CleopatraKoen Timmerman

Het is echte liefde, tussen de Romeinse generaal Marcus Antonius en Cleopatra, koningin van Egypte. Ze zijn dol op elkaar, kunnen niet van elkaar afblijven. Maar liefde in tijden van oorlog is gedoemd te mislukken. Zo is Antonius & Cleopatra van Shakespeare Theater Diever een soort antieke Romeo & Julia-geschiedenis – maar dan vrolijk – tegen de achtergrond van een oorlog tussen broederlanden. Voor de goede verstaander is de oorlog tussen Oekraïne en Rusland erin te herkennen.

Na haar liaison met Julius Caesar is de onweerstaanbare en machtige Cleopatra verzeild geraakt in een hartstochtelijke liefdesrelatie met de Romeinse generaal Marcus Antonius. Alleen: het conflict tussen Egypte en Rome smeult al jaren, en bovendien is Antonius in Rome getrouwd met Fulvia. Vanwege het warme liefdesnestje in Alexandrië laat Antonius zijn Romeinse plichten versloffen. Daarmee komt hij natuurlijk niet weg. De keizer fluit hem terug. Rome gaat vóór het meisje.

Oorlogszuchtig tijdsgewricht

William Shakespeares tragedie uit 1606/’07 is oneindig ingewikkeld, wat mede komt doordat Shakespeares verhaal eigenlijk te dicht blijft bij de feitelijke historie uit de eerste eeuw voor Christus. Het verhaal over de liefde tussen twee mensen uit elkaar beconcurrerende volken, tegen de achtergrond van een politiek wespennest.

Zijn Antonius en Cleopatra wordt onder andere daardoor relatief weinig gespeeld: een te ingewikkelde geschiedenis in een oorlogszuchtig en complex tijdsgewricht, bemenst door een wirwar van personages op verschillende locaties. Theatermakers branden zich er niet graag aan.

Plezierige boertigheid

Shakespeare Theater Diever maakt elke zomer in het eigen openluchttheater een vrolijke Shakespeare-bewerking met een combinatie van amateurs en professionals. Vanuit dat perspectief is Antonius & Cleopatra een begrijpelijke keuze, aangezien er veel rollen zijn te vergeven. Deze van oorsprong zeer pijnlijke tragedie is bewerkt tot een vrolijke bijna-komedie, vol plezierige hedendaagse boertigheid.

In de interpretatie van vertaler en regisseur Jack Nieborg is Cleopatra een hysterisch wicht. Een verwend, vulgair nest, dat hevige ziekte voorwendt zodra ze haar zin niet krijgt. Marcus Antonius is een breedgeschouderde mannetjesputter. In de interpretatie van Nieborg laat Antonius zich flink piepelen door zijn baas in Rome, Octavius Ceasar, de zoon van Julius.
Maar voordat het zover is, beleven ze een stormachtige liefdesrelatie waarin Cleopatra de baas is. Bij wijze van statement over die machtsverhouding komt Antonius om te beginnen op in een geil SM-pakje. Hij wordt achternagezeten door Cleopatra, die voorzien is van een leren zweepje. Duidelijker kan Nieborg niet uitleggen hoe de kaarten liggen.

De geschiedenis wil echter dat de strijdende partijen in een zeeslag belanden, waarna de liefde tussen de twee fataal zal blijken.

Ingewikkeld stuk

Antonius en Cleopatra is een rommelig, ingewikkeld en ‘druk’ stuk; dat is in de versie van Nieborg niet anders. De plot is daardoor onvermijdelijk lastig te volgen. Bovendien is de speelvloer – met overal afgebroken zuiltjes en quasi-brokstukken – voorzien van vele drempeltjes en trappetjes. Zo ontstaan voor de acteurs lange, lastige looproutes vol hindernissen die ze steeds moeten nemen.

Ondanks de ingewikkelde plot en het onhandige decor is dit een bijzonder vermakelijke voorstelling. Hedendaagse kwinkslagen in de vertaling door Nieborg maken Shakespeares lappendeken beter te verteren. Zoals ook Shakespeare dat zelf feitelijk deed, zo maakt ook Nieborg voortdurend gebruik van terzijdes tegen het publiek, die de toeschouwer bij de les houden.

Komische interpretatie

Inge Wijers steelt met haar Cleopatra de show. Ze gaat er met lichaam en stem vol in. Cleopatra heeft een hele reeks fantastische kostuums (ontwerp: Margit van der Kamp), en verwisselt vaker van outfit dan Beyoncé. Siebren De van der Schueren als de Romeinse heerser Octavius Caesar zit strak en overtuigend in zijn rol; als hij opkomt daalt direct de ernst neer in deze voorstelling.

Anne Peter van Muijen zet Marcus Antonius eerder neer als een stevig gebouwde sportschoolhouder dan als een lid van de Romeinse elite, maar in de context van deze komische interpretatie van de tragedie past die aanpak wel.

Fraai

Regisseur Nieborg kiest er meermaals voor veel van zijn (25!) acteurs tegelijkertijd op de speelvloer te laten staan en zitten, wat de focus op de hoofdhandeling niet ten goede komt.
Het toneelbeeld is – zoals altijd in Shakespeare Theater Diever – bijzonder fraai, met aan het ene eind een Romeins tempeltje met een driehoekige timpaan er bovenop, en aan het andere eind een Egyptische ruïne met twee hoge beelden van de hond-god Anubis (decorontwerp: Janco van Barneveld).

Elke voorstelling van Shakespeare Theater Diever wordt omlijst en ondersteund door een wandelend orkestje dat extra lucht en vrolijkheid brengt. Vooral de veelzijdige Annemarie de Bie valt daarin op, vanwege zowel haar virtuositeit als vanwege haar geestigheid.

Alleen maar verliezers

Luisterend naar de vertaling en interpretatie van Jack Nieborg vallen de gelijkenissen op met de actuele oorlog die Rusland begon tegen Oekraïne: waar is dit voor nodig? En vooral: wie wordt er beter van? Want zo’n oorlog kent alleen maar verliezers. Misschien is dat de actuele reden voor Nieborg om dit stuk juist nu te willen brengen.

Decorontwerp: Janco van Barneveld
Kostuumontwerp: Margot van der Kamp
Lichtontwerp: Henry van Niel
Muziek: Jan Meiborg

Film / Serie

Een moeilijk afscheid van de geniale zwarte comedy

recensie: Serie Barry (seizoen 4)
BarryHBO en Warner Bros. Discovery

Het laatste seizoen van de enerzijds hilarische, anderzijds bloedstollende HBO serie Barry sluit op memorabele wijze het verhaal af van huurmoordenaar Barry, die hoopte zijn donkere verleden in te ruilen voor een carrière als acteur.

Na uit het leger te zijn gestapt weet Barry (Bill Hader) niet waar zijn kwaliteiten in het leven liggen. Zijn uitzonderlijke vaardigheid met vuurwapens is niet ontsnapt aan de aandacht van Monroe Fuches (Stephen Root), een manipulatieve familievriend met connecties op de zwarte markt. Hij neemt Barry onder zijn hoede en zet hem aan het werk als huurmoordenaar. In het eerste seizoen behandelt Barry zijn baan niet anders dan een kantoorbaan. Hij komt op tijd, voert efficiënt zijn opdrachten uit en na het werk ploft hij lusteloos op de bank. Is dit alles wat het leven hem te bieden heeft?

Tijdens een klus raakt hij verzeild in een proefoptreden van zijn doelwit, dat lid is van een lokale toneelschool. Barry, enigszins uit het veld geslagen omdat zijn werkdag niet verloopt zoals gepland, krijgt een enorme opleving door het matige optreden dat hij geeft aan de klas van ex-acteur Gene Cousineau (Henry Winkler). Ook toont de ijverige, doch onzekere, beginnende actrice Sally Reed (Sarah Goldberg) interesse in hem. Het enige wat hem te doen staat is zijn missie uitvoeren en er opent warempel een plek in de klas. Nu moet hij enkel nog zijn huidige baan opzeggen. Als dat hem lukt, kan hij beginnen met zijn nieuwe leven. Dit blijkt toch moeilijker dan Barry had ingeschat…

Een somber einde voor iedereen

Barry is al meerdere keren met een Emmy Award bekroond in de comedy categorie. Hoewel er in het eerste seizoen voornamelijk gelachen kon worden om de absurdistische setting, laat het laatste seizoen weinig ruimte over voor luchtigheid. Elk personage heeft inmiddels een hoop ongelukkige dingen meegemaakt en er gaat geen eind aan de ellende komen.

Barry zit vast vanwege de moord op Cousineau’s vriendin. Cousineau, die hier lange tijd niets vanaf wist, heeft enigszins zijn leven weten te herpakken na deze traumatische ervaring. Nu hij weet dat Barry, zijn protegé en vriend, verantwoordelijk is voor de moord, is Cousineau’s leven volledig zinloos als hij geen wraak op Barry kan nemen.

Sally, die in haar relatie met Barry ook betrokken is geraakt bij een moord, lijkt ook op geen enkele manier meer op haar vrolijke en naïeve zelf uit de vorige seizoenen. We zien haar in dit seizoen worstelen om zichzelf te herpakken als professionele regisseur en actrice, maar keer op keer denkt ze terug aan de moord waar ze medeverantwoordelijk voor is.

Deze donkere tonen zijn niet altijd even makkelijk om naar te kijken. Soms wordt zelfs in dezelfde scène een goede grap gevolgd door beelden die neigen naar horror. De serie geeft de kijker geen tijd om een positie te bepalen, wat ervoor zorgt dat je aan het scherm gekluisterd blijft. Omdat de serie ons heeft weten te binden aan de personages door hun beste en grappigste zelf te presenteren, is het moeilijk om niet te blijven kijken hoe hun gecompliceerde verhalen zullen eindigen.

Van komedie naar meeslepend drama

De humor van de serie leeft voort in het personage NoHo Hank (Anthony Carrigan), lid van de Tsjetsjeense maffia die Barry de opdracht gaf om de toneelspeler te vermoorden. Carrigans vertolking van deze naïeve goedzak is een genot om naar te kijken, zelfs met alle tegenspoed in de serie. De evolutie van het personage is bizar, maar bevat ook de meest romantische relatie die de serie te bieden heeft.

Barry is bijna het tegenbeeld van deze evolutie te noemen. Zijn keuzes en acties maken het door de seizoenen heen steeds moeilijker om hem te vergeven. Zijn relaties met Sally en Cousineau worden puur in stand gehouden door emotionele manipulatie. Als het aan Sally en Cousineau lag, waren alle banden met Barry al verbroken. Niet alleen de mensen om hem heen, maar ook de camera distantieert zich van Barry. Barry krijgt minder schermtijd en minder monologen in het laatste seizoen dan de seizoenen ervoor. De kijker wordt als het ware weggetrokken van de protagonist, waardoor Barry meer als de antagonist van het verhaal beschouwd kan worden. Deze stilistische vertelwijze is te danken aan Bill Hader. Hij speelt niet alleen hoofdpersonage Barry, hij is ook de regisseur van het volledige laatste seizoen en zelfs de schrijver van de seizoensopener en -finale.

Ook dit jaar maakt Barry kans op verschillende Emmy Awards, met nominaties voor Bill Hader als schrijver, regisseur en acteur. De originele wijze waarop Hader ons meeneemt in het verhaal van zijn antiheld is niet altijd even mooi, wel continu erg grappig en absoluut je tijd waard. Barry is te zien op HBO Max.

Kunst / Expo binnenland

Sculpturen van gras of keien

recensie: Richard Long
Richard Long working on Maas Riverstones Circle, 2023. Foto Rijksmuseum, Kelly Schenk.Foto Rijksmuseum, Kelly Schenk

De meeste van de acht werken die de Engelse kunstenaar Richard Long (1945) voor een expositie in de tuinen van het Amsterdamse Rijksmuseum maakte, bestaan uit gras. Enkele andere uit steen. Die maken de meeste indruk. Waarom is dat?

Kijk om te beginnen, wanneer je door de passage (de Museumstraat) van het museum loopt, door het glas naar binnen. Beneden zie je dan in het atrium een cirkel van voornamelijk Zwitserse stenen. Het bovenaanzicht is eigenlijk het gunstigst voor al het werk dat Long voor de tiende tentoonstelling in de tuinen maakte. Zeker voor de grassculpturen.
Op zich niet vreemd: het soort kunst dat Long maakt wordt soms tot de land art gerekend, dat ontstond rond de jaren zestig van de vorige eeuw, toen men de eerste foto’s van de aarde zag, genomen vanuit de ruimte.

Land art? Conceptuele kunst?

Richard Long at the Rijksmuseum Amsterdam 2023

Richard Long, Rijksmuseum Amsterdam 2023

Long heeft trouwens liever niet dat wij zijn werk onder land art klasseren. Of onder een ander label, conceptuele kunst – zoals het Kröller-Müller Museum naar aanleiding van een aanstaande expositie (vanaf 30 september) indirect doet. In Otterlo is vanaf 30 september Longs ‘River Avon Mud Circles’ te zien, drie gigantische cirkels van modder die overigens op een muur zijn aangebracht.
De kunstenaar moet niets van zulke etiketten hebben, want die leggen zijn kunst alleen maar vast. Een speling van het lot wil dat uitgerekend bij een werk dat Life Line heet, een klein stukje bruin gras uit de grasmatten oppiept. Bruin, dor gras dat een extra laag lijkt te geven aan juist dít kunstwerk, maar dat moet je als het aan Long ligt gauw vergeten. Geen inhoud, maar vorm, daar lijkt het hem in de eerste plaats om te doen.
De meest abstracte vormen komen tevoorschijn nadat het gras met een speciale grasmaaier is gemaaid of juist met rust is gelaten, zodat ofwel laag gehouden gras ofwel hoog gelaten gedeelten zichtbaar worden.

Toch een beetje romantisch?

Het enige meer romantische graswerk is misschien From space to earth: een halvemaansikkel die, wanneer de maan schijnt, een reflectie op de grond weergeeft. Dat zien we als bezoekers natuurlijk niet, want dan zijn de tuinen van Pierre Cuypers en Copijn Tuin- en Landschapsarchitecten uiteraard dicht.

Een werk als Maas Riverstones Circle maakt uiteindelijk wellicht de meeste indruk. Het zijn Maaskeien die zich uit de grond los lijken te wrikken, een klein stukje boven de aarde uit, een klein stukje de hoogte in. Dat kleine beetje maakt bij deze horizontale werken al een groot verschil. Je zou zeggen dat de mens zoiets op zijn tijd nodig heeft: loskomen van de grond. Met de voeten op de grond, het hoofd in de lucht.

Zo’n kleine verschuiving kennen we op een andere manier ook van Constructie 2 grasrollen (1967) die Jan Dibbets maakte voor de beeldentuin van het Kröller-Müller: een graszode die een klein stukje is opgerold. Dibbets’ land art is ondenkbaar zonder de kunst van Long, kunst die hij leerde kennen tijdens zijn studietijd aan de St. Martin’s Academy in Londen.

De directie van het Rijksmuseum heeft een groot en invloedrijk kunstenaar de gelegenheid geboden om de tuinen op een bescheiden manier om te toveren, al is toveren misschien niet eens het juiste woord. Zó bescheiden, dat je er soms aan voorbij dreigt te lopen als je even niet oplet. Ja, het gaat Long in de eerste plaats om de vorm, maar dit belet je niet om als bezoeker er soms tóch zelf betekenis aan te geven.

Kunst / Expo binnenland

De bomen spreken van schuldbewustzijn

recensie: [H]erkennen Herbouwen in de Kunsthal
Roy Lichtenstein, Crying Girl (1963). Collectie Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Foto: Studio TrompStudio Tromp

‘Ik denk in beeld. Zo ben ik door collecties gegaan en heb associaties gelegd’, zegt beeldend kunstenaar en gastcurator patricia kaersenhout bij de persvoorbezichtiging van haar totaalinstallatie [H]erkennen Herbouwen in de Kunsthal. Een samenwerking die met Museum Boijmans Van Beuningen en andere Rotterdamse musea en archieven is opgezet.

kaersenhout verwacht dit ook van de bezoekers: kijken, denken, associëren. Ook wil ze een aanzet geven tot een gesprek over racisme, het overkoepelende thema van vijf Wunderkammers die door Rosa te Velde als een labyrint zijn vormgegeven. Elke kamer heeft een eigen verhaal met een subthema, telkens in een verhalend gedicht gevat door schrijfster en antropologe Gloria Wekker. De gedichten zijn te lezen op banners en vallen te beluisteren door middel van soundshowers die aan bomen zijn bevestigd; de bomen spreken.

De tentoonstelling gaat uit van een omgekeerd perspectief: de dominante witte cultuur wordt gepresenteerd als curiositeit en niet die van mensen van kleur. Natuurlijk: het schuurt, maar er is ook ruimte voor een kwinkslag over die rare witte mensen.

Een rode draad begint bijvoorbeeld met het bordje ‘Beleefd verzocht – stilte – niet zingen’ (uit een Rotterdams badhuis). Verderop staat een LP van Het Groot L.J.E.-koor Rotterdam met de titel ‘Als de wereld maar blijft zingen’ en het draadje eindigt met een protestbord: ‘Your silcence will not protect you’. Kijken, denken, associëren.

[H]erkennen Herbouwen, foto Marco De Swart

Kunsthal Rotterdam, [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. Foto Marco De Swart

De vijf Wunderkammers

De subthema’s van de vijf kamers zijn:
1. Ontkenning
2. Schuld
3. Schaamte
4. (H)erkennen
5. Herstellen

Ontkenning is het probleem van de witte mens (een filmpje met een uitspraak van Mark Rutte!): ‘Ontkenning is een aangename manier van in de wereld zijn (…). Ontkenning betekent / niet te hoeven leven met een bewustzijn / van het onrecht en geweld’ (Wekker). Schuld en schaamte liggen dicht bij elkaar maar werden door Jannah Loontjens in haar boek Schuldig (2020) ook al uit elkaar gehaald en samengevat in wat het eigenlijk zou moeten zijn: schuldbewust zijn. De ruimte van Schaamte is niet voor niets laag. (H)erkennen blijkt bijvoorbeeld uit het schilderij Utopia (1986) van Rob Scholte. Niet alleen omdat je als beschouwer er het beroemde schilderij Olympia (1863) van Manet in herkent, maar ook omdat hier een Afrikaanse bediende een naakte, de Chirico-achtige witte vrouw op een sofa een kopje koffie in plaats van – zoals bij Manet – een boeket bloemen aanreikt. Onder het kopje Herstellen springt een afbeelding op een protestbord naar voren van het meer dan levensgrote, bronzen beeld dat recent bij het Centraal Station in Rotterdam werd geplaatst.

Beeldhouwer Thomas J. Price maakte het in 2022 en het stelt een jonge, zwarte vrouw voor. Maar hé: daar staat op het plein opeens een gele trompet pal in de buurt van het beeld! Het is reclame voor het North Sea Jazz Festival, maar als ergens racisme heerst(e), dan wel binnen de jazzmuziek (zwarte jazzmusici werden lang als een ‘maatschappelijk gevaar’ beschouwd). Kijken, denken, associëren: dit kán gewoon niet, dat moet toch anders kunnen?

Dialoog met moderne kunst

In elke kamer gaat toegepaste of oude kunst een dialoog aan met modern, voor deze tentoonstelling gemaakt werk. Zo is er een Damesportret (1829) van Kruseman dat lijkt neer te zien op een installatie van de uit Congo afkomstige Bouba Dola: The prayer of Kimpa Vita (2023). De video-installatie toont een vrouw in een botanische tuin, tuinen die verbonden zijn met koloniale praktijken van het verzamelen en tentoonstellen van ‘etnografische’ objecten zoals dat in zestiende-eeuwse Wunderkamers ook werd gedaan. Framer Framed in Amsterdam liet dit al eens eerder zien in de expositie On the Nature of Botanical Gardens (2020).

Bij de tentoonstelling in de Kunsthal, het debuut van patricia kaersenhout als gastcurator, hoort een informatief tijdschrift met achtergronden. Achtergronden bij de werken, omdat er geen zaalteksten aanwezig zijn. Wel zijn er zwarte vlakken op de wanden bevestigd, in verschillende schilderij- of spiegelformaten. De invulling is aan de beschouwer. Er valt wat te doen, daar in Rotterdam! Kijken, denken en associëren.

Kunsthal Rotteram,[H]erkennen Herbouwen, Foto Marco De Swart.

Kunsthal Rotterdam, [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. Foto Marco De Swart