Tag Archief van: recensie

Theater / Voorstelling

Vijandschap en wantrouwen verdringen saamhorigheid

recensie: Oer en andere tijden
OEAT_FABIAN CALIS_03-12-2023_1779Fabian Calis

Aan het begin van de twintigste eeuw omhult het Poolse platteland zijn inwoners als een warme deken, ook al gaat het er knap primitief aan toe. De machtsverhoudingen zijn duidelijk, iedereen weet waar hij aan toe is. Vervolgens kantelt dat beeld, vijandigheid en wantrouwen verdringen saamhorigheid. Met Oer en andere tijden voegt regisseur Guy Cassiers een indrukwekkend familie-epos toe aan zijn oeuvre.

Het is lastig dat de man van Genowefa (Chris Nietvelt) almaar niet terugkeert van het slagveld van de Eerste Wereldoorlog, want ze is zwanger en bovendien hunkert haar lichaam naar liefde. Maar voor het overige lijkt er weinig mis in het fictieve Poolse dorp Oer, de dato 1917. Er is een kasteel waarin de – licht godsdienstwaanzinnige – landheer Popielski (Gijs Scholten van Aschat) resideert; hij vertegenwoordigt de elite. Genowefa runt de molen en staat voor de middenstand. Bij prostituee Aartje (Laura de Geest) komen de brave huisvaders aan hun trekken. Het is allemaal niet ideaal, maar wel duidelijk.

Zo begint Oer en andere tijden, naar het boek van Olga Tokarczuk, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur in 2018. De vertelling doet denken aan De jaren van Annie Ernaux, eerder naar een toneelvoorstelling vertaald door regisseur Eline Arbo. Maar waar Ernaux de loop van de geschiedenis verknoopt met één biografische levensloop, voert Tokarczuk die van de bewoners van een heel dorp op. Hoe vergaat het die bewoners in de loop van de twintigste eeuw?

Spektakel

Regisseur Cassier maakt van Tokarczuk’s vertelling met het ITA Ensemble en Hotel Modern een overdonderend visueel spektakel. Bepalend daarin is de inbreng van Hotel Modern. Dit gezelschap heeft zijn sporen verdiend met het live bouwen van poppenhuis-achtige maquettes vol mensjes en diertjes die met behulp van camera’s en levensgrote projecties verworden tot achter- en voorgronden. In Oer en andere tijden schept Hotel Modern er in verschillende groottes en in diverse lagen een soort levensgrote kijkdozen mee die de acteurs houvast bieden om de feitelijke vertelling vorm te geven.

Het resultaat is een caleidoscopisch geheel van steeds veranderende perspectieven; hier en daar klein, wanneer een baby wordt geboren, of als een stel verliefden gaat wandelen. Dan weer groot, als een huis wordt gebouwd, of als het dorp uitgroeit tot een stad. Voeg hieraan geluiden en geuren toe, en er ontstaat een ervaring waarin de zintuigen van de toeschouwers uitdrukkelijk worden geprikkeld.

Vooruitgang

Zolang de machtsverhoudingen in het dorp Oer duidelijk zijn, kabbelt het leven voort. Genowefa en haar Pawel krijgen kinderen. Prostituee Aartje ook, maar haar leven is minder evenwichtig. Landheer Popielski leidt zijn comfortabele leven. Totdat de crisis uitbreekt, er opnieuw een wrede oorlog volgt, en inwoners de dorpsgrens overschrijden en de uitgestippelde paden verlaten.

In de onderstroom bevraagt Oer en andere tijden of ‘de vooruitgang’ wel zo heilzaam is. Wie uit de vertrouwde gemeenschap stapt, gaat een discutabel avontuur aan. Zonder nou te beweren dat vroeger alles beter was, maakt de run op alles wat groter en duurder is de bewoners van Oer niet per se gelukkiger.

Handschrift

In alles in Oer en andere tijden herkennen we het ‘handschrift’ van Guy Cassiers. Vorig seizoen regisseerde hij bij ITA Ensemble het familie-epos Lehman Trilogy, over de puissant rijke Amerikaanse bankiersfamilie die aan de wieg stond van de bankencrisis van 2008. In zijn werk vormt echter niet alleen het vertellen van familieverhalen een rode draad, maar ook het overdonderende gebruik van video, van camera’s, van projecties. Cassiers paste die manier van vertellen bijvoorbeeld al toe in zijn legendarische Proust-vierluik bij – voorheen – het Ro Theater.

Cassiers schuift zijn acteurs veelal één voor één naar voren om hun verhaal te doen. Met Chris Nietvelt, Gijs Scholten van Aschat, Eelco Smits, Janni Goslinga, Daniël Kolf, Minne Koole, Ilke Paddenburg, Maarten Heijmans, ‘Ntianu Stuger en Frieda Pittoors heeft Cassiers een ijzersterke cast tot zijn beschikking. In het halfduister tussen de te filmen maquettes zijn Pauline Kalker, Arlène Hoornweg en Herman Helle van Hotel Modern te herkennen.

Parallel

Jammer is dat Cassiers’ vertelvorm ertoe leidt dat de levensverhalen veelal parallel, naast elkaar worden verteld en elkaar daardoor weinig ‘ontmoeten’. Komt bij dat de vertelling ongeveer het hele boek van Tokarczuk volgt, waardoor de voorstelling zo’n tweeënhalf uur duurt en dat is wel erg lang.
Daar staat tegenover dat vooral het gedeelte vóór de pauze er daadwerkelijk inknált, de toeschouwers worden door verhaal en beeld zo’n beetje van hun sokken geblazen. Die wat tragere tweede helft vergeef je Cassiers daardoor graag. Deze samenwerking tussen ITA Ensemble en Hotel Modern levert spectaculair, oogstrelend en uniek theater op.

 

Tekst: Olga Tokarczuk
Bewerking tekst: Peter van Kraaij
Beeldverhaal en live animatie: Hotel Modern
Maquettes: Herman Helle
Lichtontwerp: Fabiana Picciolli
Video-ontwerp: Bram Delafonteyne
Kostuums: Tim van Steenbergen
Geluidsontwerp: Daniel van Loenen

Theater / Voorstelling

Vijandschap en wantrouwen verdringen saamhorigheid

recensie: Oer en andere tijden
OEAT_FABIAN CALIS_03-12-2023_1779Fabian Calis

Aan het begin van de twintigste eeuw omhult het Poolse platteland zijn inwoners als een warme deken, ook al gaat het er knap primitief aan toe. De machtsverhoudingen zijn duidelijk, iedereen weet waar hij aan toe is. Vervolgens kantelt dat beeld, vijandigheid en wantrouwen verdringen saamhorigheid. Met Oer en andere tijden voegt regisseur Guy Cassiers een indrukwekkend familie-epos toe aan zijn oeuvre.

Het is lastig dat de man van Genowefa (Chris Nietvelt) almaar niet terugkeert van het slagveld van de Eerste Wereldoorlog, want ze is zwanger en bovendien hunkert haar lichaam naar liefde. Maar voor het overige lijkt er weinig mis in het fictieve Poolse dorp Oer, de dato 1917. Er is een kasteel waarin de – licht godsdienstwaanzinnige – landheer Popielski (Gijs Scholten van Aschat) resideert; hij vertegenwoordigt de elite. Genowefa runt de molen en staat voor de middenstand. Bij prostituee Aartje (Laura de Geest) komen de brave huisvaders aan hun trekken. Het is allemaal niet ideaal, maar wel duidelijk.

Zo begint Oer en andere tijden, naar het boek van Olga Tokarczuk, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur in 2018. De vertelling doet denken aan De jaren van Annie Ernaux, eerder naar een toneelvoorstelling vertaald door regisseur Eline Arbo. Maar waar Ernaux de loop van de geschiedenis verknoopt met één biografische levensloop, voert Tokarczuk die van de bewoners van een heel dorp op. Hoe vergaat het die bewoners in de loop van de twintigste eeuw?

Spektakel

Regisseur Cassier maakt van Tokarczuk’s vertelling met het ITA Ensemble en Hotel Modern een overdonderend visueel spektakel. Bepalend daarin is de inbreng van Hotel Modern. Dit gezelschap heeft zijn sporen verdiend met het live bouwen van poppenhuis-achtige maquettes vol mensjes en diertjes die met behulp van camera’s en levensgrote projecties verworden tot achter- en voorgronden. In Oer en andere tijden schept Hotel Modern er in verschillende groottes en in diverse lagen een soort levensgrote kijkdozen mee die de acteurs houvast bieden om de feitelijke vertelling vorm te geven.

Het resultaat is een caleidoscopisch geheel van steeds veranderende perspectieven; hier en daar klein, wanneer een baby wordt geboren, of als een stel verliefden gaat wandelen. Dan weer groot, als een huis wordt gebouwd, of als het dorp uitgroeit tot een stad. Voeg hieraan geluiden en geuren toe, en er ontstaat een ervaring waarin de zintuigen van de toeschouwers uitdrukkelijk worden geprikkeld.

Vooruitgang

Zolang de machtsverhoudingen in het dorp Oer duidelijk zijn, kabbelt het leven voort. Genowefa en haar Pawel krijgen kinderen. Prostituee Aartje ook, maar haar leven is minder evenwichtig. Landheer Popielski leidt zijn comfortabele leven. Totdat de crisis uitbreekt, er opnieuw een wrede oorlog volgt, en inwoners de dorpsgrens overschrijden en de uitgestippelde paden verlaten.

In de onderstroom bevraagt Oer en andere tijden of ‘de vooruitgang’ wel zo heilzaam is. Wie uit de vertrouwde gemeenschap stapt, gaat een discutabel avontuur aan. Zonder nou te beweren dat vroeger alles beter was, maakt de run op alles wat groter en duurder is de bewoners van Oer niet per se gelukkiger.

Handschrift

In alles in Oer en andere tijden herkennen we het ‘handschrift’ van Guy Cassiers. Vorig seizoen regisseerde hij bij ITA Ensemble het familie-epos Lehman Trilogy, over de puissant rijke Amerikaanse bankiersfamilie die aan de wieg stond van de bankencrisis van 2008. In zijn werk vormt echter niet alleen het vertellen van familieverhalen een rode draad, maar ook het overdonderende gebruik van video, van camera’s, van projecties. Cassiers paste die manier van vertellen bijvoorbeeld al toe in zijn legendarische Proust-vierluik bij – voorheen – het Ro Theater.

Cassiers schuift zijn acteurs veelal één voor één naar voren om hun verhaal te doen. Met Chris Nietvelt, Gijs Scholten van Aschat, Eelco Smits, Janni Goslinga, Daniël Kolf, Minne Koole, Ilke Paddenburg, Maarten Heijmans, ‘Ntianu Stuger en Frieda Pittoors heeft Cassiers een ijzersterke cast tot zijn beschikking. In het halfduister tussen de te filmen maquettes zijn Pauline Kalker, Arlène Hoornweg en Herman Helle van Hotel Modern te herkennen.

Parallel

Jammer is dat Cassiers’ vertelvorm ertoe leidt dat de levensverhalen veelal parallel, naast elkaar worden verteld en elkaar daardoor weinig ‘ontmoeten’. Komt bij dat de vertelling ongeveer het hele boek van Tokarczuk volgt, waardoor de voorstelling zo’n tweeënhalf uur duurt en dat is wel erg lang.
Daar staat tegenover dat vooral het gedeelte vóór de pauze er daadwerkelijk inknált, de toeschouwers worden door verhaal en beeld zo’n beetje van hun sokken geblazen. Die wat tragere tweede helft vergeef je Cassiers daardoor graag. Deze samenwerking tussen ITA Ensemble en Hotel Modern levert spectaculair, oogstrelend en uniek theater op.

 

Tekst: Olga Tokarczuk
Bewerking tekst: Peter van Kraaij
Beeldverhaal en live animatie: Hotel Modern
Maquettes: Herman Helle
Lichtontwerp: Fabiana Picciolli
Video-ontwerp: Bram Delafonteyne
Kostuums: Tim van Steenbergen
Geluidsontwerp: Daniel van Loenen

Kunst / Expo binnenland

Tijdreis door het midden van de middeleeuwen

recensie: Het jaar 1000 - Rijksmuseum van Oudheden
Het jaar 1000 foto 02AWF / Fleur Schinning

De middeleeuwen stoffig? Die kennen we nu wel. De clichés over de primitieve, barbaarse en achterhaalde middeleeuwen worden gelukkig steeds vaker (en meer publiekelijk) weerlegd. Zo ook door het Rijksmuseum van Oudheden in haar nieuwe tentoonstelling Het jaar 1000.

De verbeelde tijdsperiode – van grofweg het jaar 900 tot 1100 – was juist een vormende tijd waarin grote veranderingen plaatsvonden die vormgaven aan een ‘Nederland’ zoals we dat nu nog kennen. Denk aan veranderingen in het landschap (landontginningen, dijkenbouw), in de bevolking (enorme groei) en bebouwing (bouw van kerken, burchten, steden). Met deze tentoonstelling wil het RMO ons meenemen in een tijdreis door het midden van de middeleeuwen om ons kennis te laten maken met de mensen van deze tijd en hun ideeën over de wereld.

Archeologie en meer

De tentoonstelling bestaat uit meer dan vierhonderd objecten. Het overgrote deel hiervan zijn archeologische vondsten van Nederlandse bodem uit de periode ca. 900-1100. We zien scheepshout, zwaarden, muntschatten, oude schaakstukken, gouden sieraden, een houten ladder uit een waterput en nog veel meer.

Naast archeologische objecten is er een schatkamer ingericht met relieken, het borstkruis van Sint-Servaas en oude drukken. En hoewel de meeste voorwerpen uit deze tentoonstelling uit andere Nederlandse collecties komen, heeft het RMO ook een aantal topstukken uit buitenlandse collecties in bruikleen gekregen: een tafeltje van ivoorsnijwerk met keizer Otto II (Castello Sforzesco, Milaan) en een prachtig astrolabium (Landesmuseum, Kassel).

De informatiebordjes bij de zalen en specifieke objecten zijn goed leesbaar, informatief en niet te lang. Wie nog uitgebreider in de geschiedenis van de objecten wil duiken, kan bij de ingang van de tentoonstelling een extra boekje pakken of de tentoonstellingscatalogus raadplegen.

Het einde der tijden

Een interessant focuspunt van de tentoonstelling is de millenniumwisseling en de verwachting van de middeleeuwers dat dit het einde van de wereld zou betekenen. Er werd geloofd in een duizendjarig koninkrijk op aarde, dat zou worden gevolgd door het Laatste Oordeel en de start van het Hemelse Koninkrijk. Schriftelijke bronnen laten zien dat mensen voortekens zagen in overstromingen, perioden van grote droogte, komeetverschijnselen en zonsverduisteringen. Uiteindelijk gebeurde er niets, een behoorlijke anticlimax voor de mensen die hadden gerekend op verlossing van het leven op aarde en de komst van het hemelse koninkrijk.

Educatief en interactief

Het jaar 1000 foto 06

Reconstructie van een middeleeuws houten bed (foto Loïs Mennens)

Het museum heeft echt uitgepakt met het educatieve programma en de interactiviteit binnen de tentoonstelling. Naast de twee educatieve routes voor kinderen is ook aan de objecten aandacht besteed; zo is er bijvoorbeeld een mozaïektafel waar je zelf patronen kunt ontwerpen. Voor wie aan den lijve wil ervaren hoe onze medemens in de middeleeuwen leefde, is er zelfs de mogelijkheid om in een reconstructie van een middeleeuws bed te gaan liggen!

Het toppunt van het interactieve gedeelte van de tentoonstelling is toch wel het levensgrote spel dat is ontworpen. Bezoekers die hier aan meedoen, moeten proberen om bij keizer Otto II en zijn keizerin Theophanu te komen door op hun plaats te rennen, springen, bukken en meer (denk aan een combinatie van een Mario-spelletje en Subway Surfer). Het spel is overigens ook toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

Begeleidend programma

Naast de tentoonstelling in het museum zijn er nog vele andere mogelijkheden om dieper in het onderwerp te duiken. Zoals gezegd is er een tentoonstellingscatalogus, die rijk geïllustreerd is. Het is deels een traditioneel boek met objectbeschrijvingen, maar daarnaast bevat het ook veel interessante informatie die op een verhalende manier wordt verteld. Voor de geïnteresseerden is er een vierdelige podcastserie opgenomen, er zijn maandelijkse lezingen, kinderen kunnen tijdens de kerstvakantie deelnemen aan verschillende kinderactiviteiten en er wordt zelfs een middeleeuws schaaktoernooi georganiseerd!

Al met al een prachtige tentoonstelling die zeker de moeite waard is om te bezoeken. Allen naar Leiden!

Film / Films

Roze is niet alleen voor Barbie

recensie: Nimona

Nimona onderging een aardige gedaantewisseling voordat de film werd uitgebracht. Zo was het oorspronkelijk een stripverhaal én annuleerde Disney het project toen ze het animatiebedrijf Blue Sky Studios sloten. Gelukkig werd Nimona na deze ‘studio shutdown’ opgepakt door Netflix, waardoor we toch nog van dit belangrijke verhaal kunnen genieten.

Niet is wat het lijkt wanneer de film opent in een futuristische ridderwereld, waar Ballister Boldheart (ingesproken door Riz Ahmed) wordt geridderd door de koningin van het land. In plaats van een held te worden, wordt hij tot slechterik gekroond wanneer de koningin tijdens deze ceremonie door zijn wapen overlijdt. Ballisters weg om zijn naam te zuiveren begint wanneer hij een eigenaardig karakter genaamd Nimona (Chloë Grace Moretz) ontmoet. Nimona voegt zich bij hem als zijn sidekick en helpt hem maar al te graag om wraak te nemen, terwijl Ballister slechts zijn onschuld wil bewijzen.

Not a girl

Het feit dat dit een animatiefilm is, komt volledig tot zijn recht wanneer Nimona haar ware aard laat zien: ze kan van gedaante verwisselen. Dit vermogen zorgt ervoor dat ook zij wordt gezien als een monster. Dat wordt op een prachtige manier gevisualiseerd: zo zien we een roze walvis door het plafond van een wit paleis vallen en contrasteert de roze kleur die Nimona behoudt in elke gedaante met de donkere achtergrond van de schuilplaats waarin zij en Ballister zich terugtrekken. De stijl is fijn om naar te kijken door de stripboekachtige animatie, en de transformaties van not a girl tot dier zijn naadloos uitgevoerd.

Representatie van queerness

Waar ze ook in verandert, Nimona blijft Nimona: geestig, duister en uit op wraak. Terwijl het vooral haar karakter is dat de film zo kleurrijk maakt, wordt ze binnen de wereld van de film niet geaccepteerd. Het thema is al snel duidelijk: de strijd voor identiteit op een plek waar jezelf zijn niet wordt geaccepteerd. Het is dan ook verfrissend om te zien dat Nimona zelfs niet probeert om binnen de lijntjes te kleuren en hoe ze de norm bij meerdere gelegenheden uitdaagt. Via Nimona creëert de film daardoor de ruimte om belangrijke vragen over identiteit op te werpen, en hij gebruikt gedaanteverwisselingen als een symbolische representatie van queerness. Hierdoor ademt de animatie nog meer ‘eenentwintigste eeuw’.

Wanneer Nimona haar nieuwe vriend Ballister verliest door de kortzichtige ideologie van hun samenleving, zien we wat voor kracht Nimona werkelijk bezit: de kracht om steeds weer te vechten voor een plek om volledig zichzelf te kunnen zijn. Het verhaal weet zo haar sterkte te etaleren in haar meest donkere moment en de tot dan toe luchtige en komische film af te sluiten met een emotionele climax die je meteen in het hart zal raken. Dit is ook de kracht van deze animatie: zowel gedaanteverwisselingen als ridders portretteren in een dystopische middeleeuwse wereld en de kijker toch doen meeresoneren met de menselijke karakters.

Nimona’s verhaal?

In de eerste helft van de film lijkt het meer het verhaal van Ballister Boldheart dan dat van Nimona en speelt Nimona de sidekick van niet-slechterik. Gelukkig krijgt het plot een wending waaruit blijkt dat Nimona’s verhaal en haar verleden veel dieper verweven zijn met de ridderwereld waarin ze leven dan de film op het eerste gezicht laat zien. Hoewel haar verhaal dus pas laat op de voorgrond treedt, raakt het de juiste snaar wanneer het eindelijk zo ver is en dit tilt het plot naar een hoger niveau.

Nimona is zowel ‘metal’ als roze, twee dingen die in harmonie naast elkaar bestaan in deze film. Nu te zien op Netflix!

Film / Films

Een nieuw bestaan heelt geen oude wonden

recensie: Riceboy Sleeps – Anthony Shim
Riceboy SleepsFilmdepot

Uit nood is So-Young met haar zoontje vertrokken uit Zuid-Korea en geëmigreerd naar Canada, waar ze met vallen en opstaan een nieuw leven opbouwen. Moeder wil het verleden het liefst helemaal vergeten. Totdat een tragische wending haar doet besluiten nog eenmaal terug te keren. Het intieme drama Riceboy Sleeps (2022) heeft terecht lovende kritieken en diverse prijzen in de wacht gesleept.

Puttend uit eigen ervaring – de regisseur is zelf een Canadees met Zuid-Koreaanse roots – schildert Anthony Shim in de film een realistisch en ontroerend portret van een klein immigrantengezin in de jaren negentig van de vorige eeuw. Wat Riceboy Sleeps vooral boeiend maakt, is de gelaagdheid van het verhaal. Alleenstaande moeder So-Young (Choi Seung-yoon) en zoon Dong-Hyun (gespeeld door Dohyun Noel Hwang als klein jongetje en Ethan Hwang als tiener) slaan zich dan wel door de nodige biculturele uitdagingen heen, maar onder de oppervlakte schuilen grotere problemen.

Knokken voor je plek

De film begint met een korte voice-over waarin de achtergrond van moeder So-Young uit de doeken wordt gedaan. Deze intro verschaft je belangrijke informatie over haar harde jeugd in Zuid-Korea, de tragische relatie met een jonge student, en de reden waarom ze ver van haar thuisland een nieuw bestaan wil opbouwen. Het zijn gegevens die absoluut bijdragen aan een goed begrip van het verhaal.

Still Riceboy SleepsHet eerste deel van Riceboy Sleeps maakt vooral duidelijk hoe de nieuwkomers moeten knokken voor hun plek. Op haar werk kan So-Young zichzelf wel kranig weren: dat ze buiten de groep valt, kan ze wel aan en tegen handtastelijkheden is ze verbaal goed gewapend. Maar zoontje Dong-Hyun – nu ‘David’ gedoopt, al had hij zelf liever ‘Michael Jordan’ als nieuwe Canadese naam gehad – wacht een wrede leerschool in het basisonderwijs. Voor zijn klasgenootjes is hij al gauw de riceboy, een scheldnaam die in het Nederlands wordt vertaald als ‘poepchinees’. Met zijn afwijkende uiterlijk en lunchtrommeltje is hij een mikpunt van pesterijen, waartegen ook de lessen van moeder weinig uitrichten. Van je afslaan is not done op deze school en brengt je alleen maar meer in de penarie.

Prachtig acteer- en camerawerk

So-Young en de jongere en oudere ‘David’ worden uitstekend neergezet door de gecaste acteurs. Juist door het drama klein te houden en niet te overdrijven, geven ze de film een sterk realistisch karakter. De camera speelt hierbij ook een belangrijke rol. Die beweegt vaak met de acteurs mee, zit ze dicht op de huid en de opnamen lijken soms wat snel en onbeholpen geschoten. Dit wekt de indruk dat je kijkt naar amateurbeelden, naar werkelijke scènes uit het dagelijks leven.

Fantoompijn

In het tweede en laatste deel van de film is ‘David’ een puber geworden. Hoewel het samenleven ook de gebruikelijke wrijvingen met zich meebrengt, lijken moeder en zoon ondertussen redelijk gesetteld. Maar onderhuids speelt er meer dan je ziet. Dat So-Young haar verleden consequent afwijst en doodzwijgt, legt een blijvende druk op het gezin. Wie niet in het reine komt met het eigen verleden – en dat is extra relevant voor mensen met een migratiegeschiedenis – wordt geplaagd door ‘fantoompijn’, zo zou je de strekking van de film kunnen samenvatten.

Misschien ligt de symboliek er een beetje dik bovenop, maar alles verandert wanneer So-Young erg slecht nieuws van een geconsulteerde arts krijgt. Aan haar tenslotte de keuze. Wil ze zoonlief in onwetendheid houden en alles laten zoals het is? Of is de tijd toch gekomen om samen de confrontatie met pijnlijke maar essentiële ervaringen in het familieboek aan te gaan? Haar besluit om nog eenmaal terug te keren, geeft de film een hartverwarmend einde. Heel mooi is ook de manier waarop regisseur Shim een Koreaanse parabel over onvoorwaardelijke moederliefde in het slotstuk verwerkt. Met Riceboy Sleeps heeft hij een klein juweeltje aan filmliefhebbers geschonken.

 

Gezien op Picl, de film is daar nog te streamen tot 11 maart 2024

Kunst / Expo binnenland

Vijf generaties in beeld

recensie: Brueghel: de familiereünie
z91_7884Jan-Kees Steenman

Je zou het eerste schilderij waar je op de tentoonstelling Brueghel: de familiereünie in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch op stuit, de ouverture tot de expositie kunnen noemen. Het is de Allegorie op de schilderkunst van Jan Brueghel de Jonge.

Je ziet Bijbelse en mythologische verhalen uitgebeeld, portretten, een hond en een poes, boeken, schilderijlijsten, gereedschap op de grond en een tafel met een boeket dat wordt nageschilderd en zóveel meer. Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat hier de matriarch van de familie, Mayken Verhulst, op de voorgrond bezig is. Met nog veel andere schilders op de achtergrond. De naam van Mayken was tot nu toe nagenoeg onbekend.
Hoe de vijf generaties zich allemaal tot elkaar verhouden, valt uit de stamboom op de wand naast het schilderij op te maken.

Mayken Verhulst

Behalve schilderes is Verhulst ook ‘boeckprinter’, heeft ze na de dood van haar man de leiding over diens drukkerij en waakt ze over de nalatenschap van verschillende Brueghels. Zo kan het gebeuren dat je sommige details bij latere generaties weer tegenkomt. Zoals een witte omslagdoek met banen gekleurde stof (een joodse gebedsmantel?). Maykens man Pieter Coecke van Aelst schildert dat doek op zijn Drieluik met kruisiging, maar je komt hem ook tegen op Volkstelling te Bethlehem van hun kleinzoon Pieter Brueghel de Jonge.

Er is trouwens een hele zaal waarin originele schilderijen hangen naast wat navolgers ervan hebben gemaakt. En er is een zaal met schilderijen van Pieter Brueghel de Oude in de stijl van Jheronimus Bosch. Er hangt een vergrootglas naast, om details goed te kunnen bekijken. Verderop is een zaaltekst met een aanbeveling dat je, terwijl je naar het werk aan het kijken bent, je oog misschien kan laten vallen op ‘de verschuivingen in kleur, stijl en materialen’.
Dat is vaak duidelijk genoeg; zo is een schilderij uit het atelier van Pieter Brueghel de Jonge aanzienlijk fletser van kleur. Maar de details op de originele De boerenadvocaat zijn kostelijk. Ze doen qua humor zelfs een beetje denken aan de veel latere afbeeldingen van Marius van Dokkum. Dat is niet vreemd, want bij de Brueghels gaan het hogere en het aardse vaak samen …

Het hogere en het aardse

z91_8287

Zaaloverzicht met kunstkabinetten in de tentoonstelling ‘Brueghel: de familiereunie’, © Jan-Kees Steenman

… of ze nemen soms zelfs elkaars plaats in. Een mooi voorbeeld is de onlangs gerestaureerde Bloemenguirlande met de Heilige Familie en musicerende engel van Anna Maria Janssens, de vrouw van Jan Brueghel de Jonge. De plaats van Maria wordt later op een soortgelijk schilderij van Abraham Brueghel, zoon van Maria en Jan, ingenomen door een man; het humanisme vierde al geruime tijd hoogtij en met Abraham zijn we inmiddels zelfs al in de barok aangekomen.

De invloed van het humanisme blijkt ook uit de verzamelwoede die naar voren komt in de kabinetten uit het Antwerpen van de zeventiende eeuw. Met bloemen, insecten, schelpen, schilderijen, muziekinstrumenten en wat al niet meer. Het museum heeft er enkele nagebouwd. Helaas zijn er geen toelichtingen bij van wát er allemaal valt te zien, maar misschien is dat weer te detaillistisch.

Minder fijn komen in ieder geval de soundscapes met muziek over. Onder meer met een boertige dans van Tielman Susato, inclusief omgevingsgeluiden. De klank overheerst namelijk nogal en daar zijn echt andere oplossingen voor, zoals een geluidsdouche, waarbij het geluid wordt geconcentreerd op de plaats waar een bezoeker eronder gaat staan.

Dit zijn kleine, en wellicht persoonlijke kanttekeningen bij een meer dan geslaagde tentoonstelling. Want ik geef het je te doen: vijf generaties Brueghels in beeld brengen! In Den Bosch is het gelukt.

afb3
Kunst / Expo binnenland

Waar Britse royals en punk samenkomen

recensie: Royals & Rebels - British Fashion
afb3

Staan ze recht tegenover elkaar of hebben ze toch meer met elkaar gemeen dan gedacht? De tentoonstelling over Britse mode in Kunstmuseum Den Haag brengt in ieder geval de kleding van de Royals en de Rebels een stukje dichter naar elkaar toe.

WESTWOOD

Vivienne Westwood, voorjaar/zomer 2010 © Peter Stigter

Bij binnenkomst waan je je in een achttiende-eeuws interieur van misschien wel het Britse koningshuis, maar door de speakers klinken onder andere de Sex Pistols met ‘God Save The Queen’. Een groter contrast bestaat er bijna niet. De kostuums die hier worden getoond zijn daarnaast ook niet alledaags voor de Britse royals. De mannequins zijn namelijk gehuld in kleding van de iconische punk modeontwerpster Vivienne Westwood. Zij overleed vlak voor het einde van afgelopen jaar, maar heeft nog steeds een grote invloed op het hedendaagse modebeeld. ‘Bovendien is punk, in de huidige maatschappelijk onrustige tijden, weer springlevend’, wordt er geschreven in de inleidende tekst; is dit ook in de tentoonstelling terug te zien?

Liefde voor de Britten

Voor liefhebbers van het Britse koningshuis schiet de expositie zeker niet tekort. Zo zijn er een aantal stukken van prinses Diana te zien. Zoals een remake van de veelbesproken trui met het zwarte schaap en een zijden cocktailjurk met borduursel van zilverdraad die speciaal voor haar ontworpen werd. Diana werd gezien als stijlicoon, maar ze gebruikte haar outfits ook zeker om een statement te maken. Denk aan de schapentrui waarvan werd gedacht dat ze hiermee duidelijk wilde maken zich het ‘zwarte schaap’ van de koninklijke familie te voelen. ‘Zij was Royal, zij was Rebel en haar garderobe blijft tot de verbeelding spreken.’ Zoals in de zaaltekst wordt omschreven waren haar outfits een belangrijk onderdeel van haar identiteit.

De invloed van mannen(mode)

Hoewel mannenmode in modetentoonstellingen over het algemeen onderbelicht blijft, is er hier relatief veel aandacht voor. Zo had de Britse mannenmode een grote invloed op vrouwenkleding in de negentiende eeuw.

De tentoonstelling doet denken aan de succesvolle expositie Fashioning Masculinities: The Art of Menswear die vorig jaar in het Londense Victoria & Albert Museum te zien was. Hier speelde de Britse popartiest Harry Styles – die met zijn kledingkeuzes de hokjes tussen mannen- en vrouwenkleding probeert te doorbreken – een bijrol.

Ook in het Kunstmuseum hoor je medebezoekers praten over de invloed van Harry Styles met zijn parelkettingen en gelakte nagels, terwijl er hier geen outfit van hem te zien is. Hij is uiteraard niet de eerste en enige man die zich buiten de gebaande paden waagt, maar wel een groot voorbeeld vandaag de dag, waardoor grenzen steeds meer vervagen en meer uitgesproken menswear normaler wordt.

Samenkomst van werelden

afb2

Katherine Hamnett, T-shirt ‘Cancel Brexit’ (2018) en broek (ca. 1980-1990); T-shirt ‘We are all prostitutes’, ca. 1982/1983, Kunstmuseum Den Haag.
© Alice de Groot

De rijke Britse royals met hun statige kostuums tegenover de punkscene waarin met kleding statements worden gemaakt over maatschappelijke kwesties, zoals de Brexit. Twee werelden die ver uit elkaar lijken te liggen, maar uit deze tentoonstelling blijkt niets minder waar te zijn. Zo haalde Vivienne Westwood inspiratie uit kostuums gedragen door de royals en gaf ze deze een rebelse twist. Maar ook een jongere generatie ontwerpers, zoals de Schotse Charles Jeffrey Loverboy, die in zijn genderneutrale creaties de rebelse Schotse ruit terug laat komen, is te zien. Hierin komen Britse historie en rebellie samen. Het toont ook dat punk vandaag de dag nog springlevend is.

Muziek / Concert

Zinderende emoties

recensie: Natalie Merchant
IMG-20231117-WA0001Machiel Coehorst

In het Koninklijk Theater Carré gaf Natalie Merchant een optreden dat de bezoekers nog lang zal heugen, zowel vanwege de emotionaliteit als het muzikaal vertoon.

Theater Carré is een prachtige zaal, maar door de smalle gangetjes en doorgangen ontstaat er, vlak voor het aanvangstijdstip, onderweg naar het balkon een fikse opstopping. Gelukkig is iedereen op tijd binnen als Natalie Merchant het podium betreedt, blootsvoets, de lange grijze haren los en met een wijde rok aan die functioneel blijkt te zijn. Aan uiterlijk vertoon doet de zangeres uit New York niet. Haar liedjes staan centraal en die zijn al mooi genoeg.

Stem als handelsmerk

Het laatste album van Merchant Keep Your Courage is mooi, maar op sommige momenten ook wat over-geproduceerd, met name door de al te aanwezige violen. In de setting van vanavond, met een bijzonder fraaie begeleiding van piano, accordeon, gitaren, drums, bas en strijkerskwartet komen de liedjes beter tot hun recht. Minder nadrukkelijk en intiemer.

De zangeres zet in met een paar oudere liedjes uit haar repertoire. Het prachtige ‘Lulu’ wordt gevolgd door het folky ‘Nursery Ryme of Innocence and Experience’, afkomstig van een van haar eerste albums. Al vrij snel komt prijsnummer ‘Motherland’ voorbij, het mooi wiegende lied dat iedere keer weer ontroert. Aan de hoge tonen waagt ze zich vanavond niet.

De stem is het handelsmerk van de voormalige zangeres van 10.000 Maniacs. Haar volle timbre klinkt geweldig in het uitverkochte theater. Vooral als ze de diepte in gaat, weet ze je goed te raken. In een aantal nummers wordt ze bijgestaan door zangeres Mayteana Morales, die met haar soulvolle stem een mooi tegenwicht biedt in iets uitbundigere liedjes als ‘Big Girl’ en ‘Come On, Aphrodite’, de afsluiter van de eerste set.

Even op adem komen

Na de pauze gaat Natalie Merchant meer de diepte in met ‘liedjes over het leven én de dood.’ ‘Ophelia’, van het gelijknamige album, waarin ze de waanvoorstellingen van een psychiatrische patiënt bezingt, is zo’n lied. Schitterend is de uitvoering van het onheilspellende ‘Giving Up Everything’, waarbij de violen aanzwellen en het lied een paar keer bijna tot stilstand komt. Ook het diep roerende ‘The Feast of St Valentine’ is prachtig. Op de momenten dat Merchant niet zingt, danst ze over het podium, zwierend met haar rok.

Tijdens ‘Beloved Wife’ raakt de zangeres zelf danig ontroerd. Ze barst in tranen uit en kan even niet verder. Als ze zichzelf weet te herpakken, krijgt ze een ovationeel applaus. Om even tot rust te komen, introduceert ze vervolgens de band. Tijdens ‘Life is Sweet’ wordt ze nogmaals overmand door emoties. Zo is het onmogelijk om niet geraakt te worden deze avond. Is het niet door de schoonheid van de liedjes dan is het wel door de gemoedstoestand van Merchant.

Tijdens redelijk montere nummers als ‘Wonder’, ‘Kind & Generous’ en het aanstekelijke ‘Carnival’, een van haar bekendere liedjes, wordt het optreden iets luchtiger. En dat is fijn op deze avond die zindert van de emoties. Door merg en been daarentegen gaat Merchants cover van ‘Hunting the Wren’ (Lankum) die ze in de toegift zingt.

‘The End’ is de passende afsluiter van een onvergetelijke avond. Tijdens het zingen van dit lied houdt ze een doek met het vredessymbool voor haar gezicht. Om een statement te maken, maar misschien ook om haar tranen te verbergen.

Film / Films

Onthutsende verwikkelingen van het ouderschap

recensie: El Castigo (2022) – Matías Bize
El-Castigo-Previously-Unreleased-_st_4_jpg_sd-lowFilmdepot

In een verrassend drama van Matías Bize zien we hoe ouders Mateo en Ana na een impulsief besluit in een tragedie belanden wanneer ze hun 7-jarige zoon Lucas kwijtraken in het bos. Tijdens hun zoektocht worden we meegenomen in de worstelingen van modern ouderschap en blijven we als kijker enigszins verbluft achter.

In El Castigo (‘De straf’) lukt het Bize om in een doorlopend shot en op één locatie met enkel vijf personages een nijpende spanning te creëren. Vanaf het begin van het verhaal krijgen we een beklemmend gevoel als we Ana en Mateo in de auto zien. Mateo vraagt zijn vrouw om alsjeblieft om te keren. Het stel is aanvankelijk onderweg naar Ana’s moeder, maar na een incident hebben ze zoontje Lucas twee minuten achtergelaten aan de rand van een verlaten bos in Chili. Als ze terugkomen is Lucas weg. Vragen die Bize laat opkomen in deze eerste minuten; wat heeft zich zojuist in de auto afgespeeld en waar is Lucas?

Noodlottige vermissing

Nu de ouders in een erg benarde situatie zijn verzeild, komen ook de imperfecties van hun huwelijk duidelijk aan het licht. Antonia Zegers zet als moeder Ana een ijzersterke rol neer en oogt als een harde en kille moeder. In tegenstelling tot haar panikerende man denkt Ana dat Lucas wraak probeert te nemen door zich te verstoppen. Haar koelte maakt langzaam plaats voor zichtbare paniek. In een bos dat steeds kouder en donkerder wordt, besluiten de ouders uiteindelijk de politie in te schakelen. Wanneer ze horen dat er ook poema’s in het bos leven, raken ze helemaal ten einde raad.

Complexe thema’s

Terwijl de ouders veroordeeld zijn tot afwachten in hun auto en de politie hun zoektocht overneemt, komt steeds meer oud zeer van de twee naar boven. Bize snijdt complexe thema’s aan waar menig gezin van nu mee worstelt. Ouders die bijvoorbeeld heel verschillend over opvoeding denken. Of waarvan de een (de vrouw) veel meer heeft moeten opgeven voor het grootbrengen van een moeilijk opvoedbaar en hoogbegaafd kind. De setting van de film houdt Bize eenvoudig. Onder de druk van schokkende bekentenissen wordt helder dat de ouders geen gezamenlijk front vormen en denken we als kijker na over de vraag: wat zijn de gevolgen als de verhoudingen binnen een huwelijk te scheef zijn geworden?

Taboes over opvoeden anno nu

Wat El Castigo zeer scherp etaleert, zijn thema’s omtrent het ouderschap waar nog steeds taboes over bestaan en die menig ouder niet zou durven aanroeren. Bize kaart universele vraagstukken aan omtrent opvoeding, vraagstukken die veel mensen toch schuwen, en dat doet hij allemaal binnen enkele vierkante meters van het Chileense bos. El Castigo laat je op verrassende wijze nadenken over je mogelijke eigen rol als ouder en houdt je aandacht vast tot aan de laatste genadeklap. De gevolgen van het hardop uitspreken van je ware gevoelens en durven zeggen wat eigenlijk niet gezegd hoort te worden, blijven lang na het kijken van deze film nasudderen. Een confronterende film voor eenieder die over de perikelen van het ouderschap mijmert.

Film / Films

Bikkelharde film in dito omgeving is een perfecte setting voor wraak

recensie: Sisu (2022)

De Finse term ‘sisu’, die ‘volharding/hard werken/doorzettingsvermogen’ betekent, is een perfecte titel voor deze film. Over precies deze karaktereigenschappen beschikt de hoofdpersoon Aatami immers.

De film vertelt het verhaal van een zwijgzame goudzoeker die zich heeft teruggetrokken in het desolate landschap van Lapland. Nadat hij een grote goudader heeft gevonden, moet hij naar de bank om het goud op te slaan. Het is eind 1944. Lapland wordt verlaten door de nazi’s. Zij passen de tactiek van verschroeide aarde toe en branden alles af dat ze achterlaten. Op zijn weg naar de bank komt de hoofdpersoon, Aatami Korpi, een grote groep nazi’s tegen.

Eerst lijkt het erop dat ze hem met rust laten, maar de groep nazi’s verderop heeft zin in een verzetje en wil zien wat de oude man bij zich heeft. De Duitsers rekenen zich al rijk als ze het goud vinden, maar Korpi laat dat niet zomaar gebeuren.

Nadat hij heeft afgerekend met deze groep, krijgt hij weer te maken met degenen die hem in eerste instantie met rust lieten, onder leiding van een meedogenloze SS-officier. Zij hebben lucht gekregen van het goud en willen het koste wat kost bemachtigen. Dat lukt ook. Maar ondanks zijn zware verwondingen laat Korpi het er niet bij zitten en gaat in de achtervolging.

Briljant

Helander heeft een film neergezet die op verschillende punten briljant is. Bijvoorbeeld wat betreft het hoofdpersonage Aatami Korpi, uitstekend gespeeld door Jorma Tommila. Deze zegt in de hele film bijna niks, maar laat zonder woorden heel sterk het verhaal van een verharde, gedesillusioneerde veteraan zien die nooit meer een oorlog wil meemaken. Ook briljant gekozen is de locatie. De door cameraman Kjell Lagerroos vastgelegde vergezichten in Lapland en het lege, ruige gebied laten zien dat je je nergens kan verschuilen. Er is niks meer dan dood, verderf en verschroeide aarde.

Helander is duidelijk geïnspireerd door westerns en door Quentin Tarantino’s Inglourious Basterds. Maar waar bij de laatste film diepere lagen en vooral subtiliteit te vinden zijn, missen die bij Sisu. Het verhaal blijft vlak, doordat Helander de personages heel zwart-wit neerzet: de nazi’s zijn slecht en Aatami is goed. De strijd om het goud is de enige verhaallijn, waardoor liefhebbers van bloederige actiescènes hun hart op kunnen halen, maar er geen ruimte is voor verdieping. Zo kom je ook niet goed achter het verhaal van Aatami zelf: wat maakt hem tot wie hij is?

Voor liefhebbers van westerns en Quentin Tarantino is Sisu een niet te versmaden film. Hij is mooi gemaakt en bevat gruwelijke, bloederige en inventieve actiescènes. Hoe meer hoofdpersoon Korpi verwond raakt, hoe ongeloofwaardiger het wordt en misschien wel hoe leuker de film. Want daardoor wordt alle gruwelijkheid een beetje verzacht. De strijd tussen goed en kwaad wordt echter té vlak verteld om interessant te worden.

Sisu is niets anders dan het verhaal van een vechtersbaas die afrekent met nazi’s en dat is en blijft vermakelijk om te zien.

Film / Serie

Stoppen op het hoogtepunt

recensie: Sex Education seizoen 4

Begin 2019 maakte de Britse schrijver en regisseur Laurie Nunn furore met de serie Sex Education. Het werd meteen een grote hit, wat goed uitpakte voor Netflix. De streamingdienst kon namelijk wel wat exclusieve titels gebruiken, zeker gezien het beperkte aanbod van films en series in combinatie met de zwakker wordende grip op de markt van de streamingdiensten.

Netflix moet inmiddels flink opboksen tegen de andere streamingdiensten die terrein winnen met ofwel hoogstaande producties (HBO MAX met The Last of Us, Succession, en House of the Dragon) ofwel de significante uitbreiding van de catalogus waaruit men films kan kiezen om te huren of kopen (Amazon Prime en AppleTV+). Helaas voor zowel Netflix als de fans is het pas uitgekomen seizoen ook meteen het laatste. Krijgen de hartverwarmende scholieren een gepast afscheid? Je leest het hier.

Het begon allemaal bij…

Sex Education gaat over de scholieren van Moordale Secondary School, waar de hormonen door menig lijf gieren en ieders seksualiteit vrijelijk ontdekt wordt. Behalve bij Otis. Hij voelt zich ver verwijderd van de begeerten van al zijn leeftijdsgenoten. Daardoor heeft Otis wel iets wat anderen niet hebben: hij kan, net als zijn moeder, erg goed therapie geven voor problemen rond seks en intimiteit. Samen met de rebelse Maeve en zijn beste vriend Eric beginnen ze een kliniek. Grappig, ontroerend, en met een verrassend volwassen kijk op seksualiteit.

Het probleem van de sitcom

Sex Education is een hartverwarmende coming of age komedie, begeleid door popmuziek uit de jaren 80. De afleveringen duren bijna een uur, maar het kijkt weg als een sitcom. En dat is precies waar deze serie zich weet te onderscheiden van de rest. Series als New Girl, Friends, en How I Met Your Mother kijken ontzettend makkelijk weg, maar missen een sterk uitgedachte verhaallijn. De sterkste seizoenen zijn doorgaans de eerste, waarna de personages karikaturen van zichzelf worden en dezelfde problemen (‘We were on a break!’) telkens weer terug komen zonder opgelost te worden. En dat terwijl er ook gebeurtenissen plaatsvinden die invloed hebben op de rest van de serie, met name betreffende relaties. Daarnaast geven sommige afleveringen de illusie van karakterontwikkeling, die dan bij het begin van de volgende aflevering uit het raam gegooid wordt.

Zo werkt het niet bij Sex Education. Alle karakters, hoe klein hun rol aanvankelijk ook lijkt, hebben een duidelijk, op voorhand bedachte karakterontwikkeling. Het begin is de eerste aflevering van seizoen 1 en het einde is de laatste aflevering van seizoen 4 (om en nabij, niet iedereen komt in elke aflevering voor). De beproevingen zijn exact hetzelfde als bij elke andere sitcom. Ze hadden voorkomen kunnen worden als mensen gewoon eens goed met elkaar zouden communiceren. Maar het is ook voor dit drama dat we terugkomen. Daarnaast is Sex Education, in tegenstelling tot series als Friends of How I Met Your Mother, of met name Two and a Half Men, verassend informatief en genuanceerd op het gebied van seks. Hoe belabberd de personages ook communiceren, de problemen omtrent intimiteit blijven reëel en worden op een volwassen manier opgelost.

Tranentrekkend afscheid

Seizoen 4 vindt het wiel niet volledig opnieuw uit. Gelukkig hoeft dat ook niet. De gebeurtenissen uit seizoen 3 hebben voor genoeg vers materiaal gezorgd, inclusief de introductie van een aantal nieuwe personages. Geen zorgen, verdere details over het verhaal zullen hier niet behandeld worden. Wat wel opvalt aan dit seizoen is de verhouding tussen drama en komedie, waarbij het eerste de overhand neemt. Dit is niet per se frustrerend, eerder melancholisch en ontroerend. Veel gaat natuurlijk over dingen die eindigen, dingen die iets hadden kunnen worden, dingen die pijnlijk maar noodzakelijk zijn. Het laatste hoofdstuk van Sex Education heeft een bitterzoete smaak gekregen, waarbij er genoeg tranentrekkende ontwikkelingen plaatsvinden. Ieder personage krijgt een klassiek, zij het ietwat voorspelbaar, coming of age einde. Alle verhaallijnen worden netjes afgerond. Wat dat betreft is het een gedurfde en eervolle zet om na vier seizoen een punt achter een serie te zetten die nog langer had kunnen doorlopen. In plaats daarvan kan Netflix zich nu in de handjes knijpen met vier seizoenen aan kwalitatief, hartverwarmend, maar voornamelijk binge-waardig materiaal.