~

Oplaaiende wind

Sara’s vader was altijd overbezorgd over het welzijn van zijn gezin. En die bezorgdheid leek te werken. Sara groeide in een onbezorgde en beschermde omgeving op. Maar na het overlijden van haar vader slaat het noodlot toe. Eerst wordt Sara aangerand door een passerende automobilist tijdens het hardlopen en vervolgens wordt het gezin Silverstein zeer gewelddadig beroofd in hun eigen huis. Bij deze overval wordt ook dochter Tess en passant aangerand. Sara’s leven stort zich in een diep donker ravijn.

Tot overmaat van ramp meldt Sara’s zoon zich ondertussen als vrijwilliger aan bij de Amerikaanse marines. Sara raakt de controle over haar leven en degenen die haar lief zijn totaal kwijt. In deze turbulentie probeert ze zich staande te houden, maar onderwijl hangt ook het kampverleden van haar vader nog als een donderwolk boven het gezin. Haar vader heeft het gezin jaren in de luwte van het oog van de storm kunnen houden, maar nu wordt het gezin langzaam murw geslagen door de ontketende windstoten.

Literaire thriller

De zoektocht naar de daders van de aanrandingen en de verkrachting vormt het thrillergedeelte van de roman. Tot de laatste letter weet Durlacher de lezer benieuwd te maken naar de onderlinge verbanden tussen de overvallers, Sara’s vader Herman en diens oorlogsverleden. Uiteindelijk blijkt dit alles vernuftig met elkaar verband te houden en weet de schrijfster deze zaken heel natuurlijk met elkaar te verbinden. Maar tot dat verlossende moment hangt het mysterie als een groot vraagteken boven het verhaal. Het sleurt je door de verbindende literaire uitlatingen richting einde.

Het literaire element van de roman wordt gevormd door de beslommeringen van Sara. Tussen alle tegenspoed door worstelt Sara met de consequenties van de gebeurtenissen. De schrijfster verwoordt op prachtige wijze Sara’s strijd over het wel of niet willen uitzoeken van haar vaders verleden en het wel of niet kunnen loslaten van haar zoon, die opgeleid wordt om naar oorlogsgebied uitgezonden te worden. Zoals Durlacher schrijft: ‘Maar dan nog: woorden zijn treurige, kromme vehikels als het erop aankomt.’ Als ze echter worden gebruikt op de wijze waarop ze in De Held worden gebruikt, is niets minder waar.

Label

Dit boek staat vol prachtige, beschouwende zinnen. De wanhopige afweging van Sara tussen wraak en bezinning krijgt door het taalgebruik van de schrijfster mooi vorm en inhoud. Dit mooie proza wordt vervolgens ook nog eens ingezet om een heel spannend, benauwend verhaal te vertellen. Op deze manier zou je elke dag wel een literaire thriller willen lezen. En dan zouden ze zelfs een marmeren beeld op de omslag mogen zetten. Het label ‘literaire thriller’ zou dan zelfs het ultieme bewijs van hoogwaardige beheersing van het schrijverschap zijn.

Ook de rest van de zinnen van De omweg ademen ogenschijnlijke rust. Het zijn kenmerkende, korte zinnen die Bakker schrijft, het liefst met zo min mogelijk komma’s. Natuurbeschrijvingen, weersomstandigheden. Zinnen als een herfstwandeling op een vroege ochtend, zinnen van een stilist die precies weet wat hij schrijft en vooral: wat hij achterwege laat. Het is de kunst van het weglaten. ‘Verstild’ heet dat. Maar die stilte bevindt zich alleen aan de oppervlakte.
In alle boeken van Gerbrand Bakker worstelen de personages zich moeizaam door het leven. In De omweg draait het verhaal om een vrouw die eerst heel lang naamloos blijft, dan Emily lijkt te heten en pas veel later komt de lezer haar werkelijke naam te weten. Voor Bakker heet de vrouw gewoon ‘zij’.

Escape to the country
Het gaat niet goed met ‘zij’. Afkomstig uit de Amsterdamse Pijp heeft ze zich nu teruggetrokken in een afgelegen boerderij ergens in Wales. Zoals wel vaker begint Bakker in medias res, middenin (of zelfs na) de dramatische gebeurtenissen die haar naar Groot-Brittannië hebben doen uitwijken. In Wales probeert ze haar greep op het leven te herwinnen. Haar promotieonderzoek naar het grote aantal matige gedichten in de poëzie van Emily Dickinson ligt stil, ondanks de aanwezigheid van Dickinson in de vorm van een bundel en een portret. De dagen zijn gereduceerd tot het kijken naar wolkenluchten, brood halen, tripjes naar het tuincentrum, zorgen voor de ganzen en het dagelijkse ritueel van het BBC-programma Escape to the Country, waarvan de titel natuurlijk net zo goed op haarzelf had kunnen slaan. En een zoektocht naar een das. Pas als de jonge Bradwen aan komt waaien, ontstaat er een vorm van menselijke interactie die heel in de verte op liefde lijkt.

Evenals de zinnen zijn ook de hoofdstukken in De omweg kort. Veel informatie over de achtergrond van de hoofdpersonages bevatten ze niet. Er wordt geleefd in het heden, met de mensen en de dieren van nu, de open haard van nu en het eten van nu. Heel spaarzaam laat Bakker snippers informatie tussen de regels door lekken. Wie De omweg ongeconcentreerd denkt te kunnen lezen, kan er maar beter niet aan beginnen.

Af en toe verschuift het perspectief van Wales naar Amsterdam, waar de herinnering aan ‘zij’ alias Emily voortbestaat in de gedachten van haar man en haar ouders, voor wie zij gewoon Agnes heet en na een akkefietje op de universiteit in verwarde toestand de wijk heeft genomen naar God-weet-waar. De zoektocht van Agnes’ man, samen met een agent, heeft iets tragikomisch, maar aan de vrolijkheid komt onmiddellijk een eind als hij bij de boerderij arriveert.

Nothing Personal
Opvallend is de gelijkenis tussen De omweg en de film Nothing Personal, die vorig jaar op het Nederlands Filmfestival ruim werd bedeeld met Gouden Kalveren. Ook in de film van Urszula Antoniak gaat het om een jonge vrouw, een vrouw zonder verleden, zonder toekomst en met een heden dat zich afspeelt in de groene, regenachtige bossen van Ierland. Ook in Nothing Personal wordt voornamelijk gezwegen. Ook daar was er voortdurend de spanning die moest en zou culmineren. Bakker zal de film zeker gezien hebben en erdoor geïnspireerd zijn geraakt. Maar waar Antoniak de beelden van de grazige weiden en het zachte ruisen van de regen zomaar cadeau kreeg van de natuur, daar kan Bakker het zonder beeld en geluid af. Zijn korte zinnen blijken meer dan genoeg.

Bij het lezen van werkelijk goede boeken raak je langzaam in een trance. Je staat met je neus op het beschrevene, sterker, je beleeft wat de personages beleven. Bakker beheerst de kunst van de hypnose door middel van zijn afgemeten zinnen en het weglaten van vrijwel alle cruciale informatie. Verwacht geen spectaculaire achtervolgingen of broeierige nachten. Het domein van Bakker is de natuur, het vocht, de langs de hemel jagende wolkenluchten en de stilte die daarbij hoort. Voeg daar nog een ontluisterend plot aan toe en je krijgt een werkelijk goed boek. Het is het kunstwerk dat onherroepelijk verrijst als die eerste zin maar goed is.