In 2010 ging de vers geschreven opera A Dog’s Heart van de Russische componist Alexander Raskatov in première bij De Nationale Opera. Het stuk verblufte door muziek en regie, maar de grote publiekstrekker was een hondenpop, een mormel dat beeldschoon is in zijn lelijkheid. Zeven jaar later – omgerekend één hondenjaar, zo wil de vuistregel – is het dier terug in Amsterdam.

Moderne scheppingsmythe of mislukt experiment

Het verhaal, naar de in 1925 geschreven en kort daarna verboden novelle Een Hondenhart van Michail Boelgakov, is op zijn zachts gezegd ongebruikelijk. De arrogante professor Filipp Filippovitsj (Sergei Leiferkus) transplanteert de testikels en de hypofyse van een mens in het lichaam van de straathond Sjarik (met de stemmen van Elena Vassilieva en Andrew Watts). Hierop verandert het beestje in de mens Sjarikov (Peter Hoare), althans fysiek. Mentaal is deze nieuwe mens een zedeloos monster dat zich volledig laat leiden door zijn instincten. Terwijl Sjarikov rookt, vloekt en katten onteert, zit de professor in over wat hij met zijn misbaksel moet beginnen.

Zelfs voor opera, een genre waarin veel mogelijk is, is het verhaal opvallend grotesk. Boelgakov drijft duidelijk de spot met het grote Sovjetexperiment: de poging om een nieuwe maatschappij te creëren waarin de burger onbaatzuchtig werkt voor het grotere goed. Maar ook nu, een kleine honderd jaar later, is het verhaal een spitsvondige steek naar de hypocriete machthebber die de kleine mens wil veranderen, maar zijn eigen tekortkomingen niet kan of wil zien. Zoals een archaïsch spreekwoord zegt: de ene hond verwijt de andere dat hij vlooien heeft.

Hondenblues

Componist Raskatov vraagt het uiterste van zijn muzikanten. Sommigen zingen louter in de allerhoogste regionen, voor anderen bestaat de partij uit razendsnelle toonladders en gebroken akkoorden. Hoewel iedere zanger zich met verve van zijn taak kwijt, is de jubelrol weggelegd voor het duo dat de stemmen van de hond op zich neemt. Watts vertolkt de empathische kant van de hond met zijn breekbare contratenor. Daartegenover staat Elena Vassilieva, die gromt en huilt door de megafoon en daarbij in de verte aan Tom Waits doet denken. Ondanks het feit dat de fenomenale poppenspelers altijd te zien zijn, wordt de hond op deze manier levensecht en zelfs menselijker dan de andere personages.

Het decor is minimaal – een truttig bolletjesbehang – maar door een minutieuze choreografie van personen en rekwisieten weet regisseur Simon McBurney constant te verrassen. Het toneelbeeld doet afwisselend denken aan socialistisch-realistische agitprop, klassieke griezelfilms (Frankenstein ligt natuurlijk op de loer) en spionagefilms uit de Koude Oorlog.

Elk element in deze opera is een kunstwerk op zich, maar de synergie en de perfecte balans tussen humor en horror maken A Dog’s Heart een 21ste-eeuwse operaklassieker.

Inmiddels is Kings of War twee succesvolle jaren later begonnen aan de herneming. Van Hove vermaakte Henry V, Henry VI en Richard III vakkundig tot één chronologisch verhaal. We starten in de vijftiende eeuw, maar verwacht niets oubolligs. Lijken liggen op herkenbare ziekenhuistrolleys, zwaarden zijn vervangen door dodelijke injecties en oorlogsspeeches worden live in de camera gehouden.

Waar Henry V (Ramsey Nasr) bij aanvang nog kinderlijk met de kroon speelt, ontpopt hij zich al gauw tot een waanzinnig leider midden in de strijd met Frankrijk. De speech van Nasr vlak voor het gevecht schalt door de zaal. Terwijl de drums een mars slaan, bezorgt zijn stem mij kippenvel. Op animaties zien we hoe het Engelse leger het Franse, dat zes keer zo groot is, op onwaarschijnlijke wijze verslaat. Des te frustrerender om even later te zien dat zijn zoon Henry VI (Eelco Smits) het gewonnen grondgebied voor haast niets teruggeeft. Door de verschillende Shakespearetragedies achter elkaar te plaatsen, creëert Van Hove in korte tijd een historisch besef van een wereld die zo ver van ons af staat.

Ondanks de vele dubbelrollen en het duizelingwekkende aantal personages – zoals we gewend zijn van Shakespeare (en dan nog keer drie) – blijft zelfs zonder programmaboekje de rolverdeling overzichtelijk. Bij iedere kroning wordt deze gemakkelijk visueel gemaakt door de rolverdeling op het scherm te tonen. Het is een feest om te zien hoe de acteurs transformeren in hun dubbelrollen. Met name Aus Greidanus jr. verandert compleet van de opvliegende Gloucester in een geniepige Buckingham.

Het is duidelijk; dit is de elite van het Nederlandse acteursgilde. Met ernst speelt eenieder zijn vele rollen. Haast als een schaakspel met vaste zetten bewegen de acteurs over het toneel. Ze kijken op precies de juiste momenten in of langs de camera en je gaat haast hopen op een misser; het is soms wel erg gelikt. Het is dan ook een verademing als na het serieuze machtsspel in de eerste helft, het publiek mag grinniken bij het geklungel van Henry V tegenover een beeldschone vrouw. We mogen de imperfectie even omarmen.

Door de lens

In Van Hove’s strakke regie zijn film en theater vervlochten. Naast het ruime toneel is er een complex van gangen rondom en achter het toneel dat het publiek vanaf de zaal niet direct kan zien. In deze gangen wordt live gefilmd en deze beelden worden op een scherm getoond. De achterkamertjespolitiek en intriges vinden niet op het grote toneel plaats, maar in de coulissen. Dat is waar de plannen worden gesmeed en waar de lijken worden geborgen.

Niet alleen de achterkant van het toneel komt in beeld, ook het voortoneel wordt met behulp van camera’s flink uitvergroot. Zo zitten we door de camera’s als publiek opeens dicht op de huid van de acteurs, maar gek genoeg creëert dit juist een afstand. Uiteraard zijn de acteurs fantastisch en door de lens van de camera raak ik daar meer van overtuigd. Toch merk ik dat het me begint te storen dat ik de helft van de tijd naar een scherm zit te kijken.

Door af en toe het beeld te manipuleren, houdt Van Hove zijn publiek voor de gek.  De lijken zijn akelig realistisch en we maken sprongen in de tijd. Soms worden film en theater één, terwijl het Franse leger zich in een roes van alcohol verzuipt, knielt op de voorgrond een biddende Henry V.

Overdonderend eind

Na de pauze klinkt loungemuziek, de bloemen bloeien en de taart is aangesneden. Het is even vrede, maar niet voor lang, want Richard de Derde (Hans Kesting) betreedt het toneel. Door de zaal voel ik een hernieuwde energie binnenstromen, ik zit op het puntje van mijn stoel. Niet vreemd dat Kesting de Louis d’Or gewonnen heeft voor deze rol. In elke vezel van het lichaam is Kesting Richard de Derde. Terwijl hij zijn plannen niet in de hal smeedt maar en plein public merk ik dat ik hem ook geloof wanneer hij ze al veinzend uitvoert.

In het laatste deel gaat de camera voorbij aan de vorm. Terwijl Richard in de camera “Koning Richard” roept, wordt zijn projectie als een optische illusie gedubbeld in een Droste-effect. Ook Richard richt zich niet rechtstreeks tot het publiek maar tot zijn spiegelbeeld, want ondanks zijn wijnvlek blijft hij een ijdele man. Vanuit de hermetisch gesloten bunker maakt Kings of War een sprong naar het heden. Richard belt met Trump, Poetin en Merkel.

In Kings of War wordt het publiek, net zo vakkundig genegeerd als de machthebbers hun volk negeren: er wordt enkel gecommuniceerd via de camera. We zien koninkrijken vallen en opstaan met degene die ze bestuurt. Maar dan vlak na zijn “democratische verkiezing” richt Richard zich eindelijk rechtstreeks tot het publiek; “De verantwoordelijkheid ligt bij u.” Om vervolgens zijn koninkrijk definitief ten gronde te richten. Zo blijft zo’n 400 jaar later, Shakespeare verassend actueel.