LaChapelle’s werken zijn monumentaal groot en kleurig. Niet zelden vult hij zijn beelden met figuren, jonge mensen die meestal oogverblindend mooi zijn. Rake contrasten zorgen ervoor dat spieren en rondingen zich duidelijk aftekenen. De pasteltinten op de wanden van de museumzalen zijn niet teveel om het werk in de weg te zitten, en niet te weinig om de explosieve kunst te verzwakken.

Overzichtsfoto zaal Moments in Popular Culture

De werken zijn onderverdeeld in tien thema’s. Zo is er bijvoorbeeld Seismic Shift; waarin conflicten en crises op de (kunst)markt centraal staan, en Deluge; een moderne benadering van de Zondvloed. De getoonde werken overspannen de periode 1986 – 2017.

Tussen de jaren tachtig en nu is er voor LaChapelle veel veranderd. In 2006 besloot hij niet langer in opdracht te werken. Hij keerde het commercialisme en de mode-industrie de rug toe, ging op Hawaï wonen en zwoer nooit meer een beroemdheid te fotograferen. In dat laatste is hij niet geslaagd en ook een commerciële esthetiek of een gerichtheid op low culture heeft hij niet losgelaten. Toch gaf de stap de kunstenaar een aantal jaar later wel de vrijheid maatschappijkritische onderwerpen aan te snijden. Dat doet LaChapelle soms op een eenvoudige, misschien zelfs te simplistische manier, zoals in de serie Negative Currency (1990–2010). Hiervoor drukte hij bankbiljetten in negatief af. Met de negatieven, gepresenteerd tijdens het hoogtepunt van de kredietcrisis, wil LaChapelle een negatief aspect uit de samenleving tonen.

David LaChapelle: Landscape Kings Dominion (I Pledge Allegiance), 2013, chromogeen afdruk

In de Land Scape-serie (2013) is de kritische blik van de kunstenaar op een complexere wijze in het beeld verwerkt. Op het eerste gezicht lijken de fabrieken op de foto’s op snoepjespaleizen. De gebouwen zijn fel verlicht van binnenuit, onderdelen zijn zuurstokroze of kikkergroen, rookpluimen dwarrelen speels helderblauwe luchten in. Bij nadere inspectie blijken de fabrieken maquettes. Ze zijn gemaakt van (neven)producten van de olie-industrie, zoals krulspelden, en verwijzen naar diezelfde industrie. Met deze kennis ogen de rookpluimen plots een stuk onheilspellender, bijna als waarschuwingssignalen.

LaChapelle plaatst vaak religieuze motieven in een hedendaagse context. Dit is het geval in de serie Jesus is my Homeboy (2003) en geldt ook voor het werk Deluge (2006-2007), geïnspireerd op Michelangelo’s Zondvloed in de Sixtijnse kapel. LaChapelle beeldt een grote overstroming af – mooie naakte mannen en vrouwen banen zich een weg door het woeste water, op de achtergrond logo’s van ingestorte ketens. Het werk heeft veel weg van een veroordeling van de moderne consumptiemaatschappij. Hierbij vergeleken lijkt de boodschap van de serie Awakened (2007), in dezelfde zaal, ambigu. In water zweeft op elk werk een figuur, allemaal dragen ze een naam uit het oude testament en niet allemaal zijn het conventionele schoonheden. Juist deze imperfecties in het stille water maken dat er een bepaalde rust van het werk afstraalt.

David LaChapelle: A New World, 2017, met de hand beschilderde negatief – pigment afdruk

Het lijkt alsof de kunstenaar dezelfde sereniteit krampachtig probeert vast te houden in de serie Paradise (2017) en New World (2017). Figuren in mysterieuze, magische landschappen met explosies aan kleur. Het doet denken aan fantasywerelden met eenhoorns en elfen en dat maakt het lastig deze werken serieus te nemen. Toch zijn de paradijselijke taferelen vrolijke afsluiters van de tentoonstelling, die de huidige maatschappij, de olie-industrie en het kapitalisme bekritiseert. In Paradise vinden we de hoopvolle boodschap van de titel van de tentoonstelling terug: Good News for Modern Man. Zo verlaat je het museum met een goed gevoel en onder de indruk. LaChapelle’s overweldigende werken doen iets met je. Het is een waar genoegen je even in het bijzondere universum van deze kunstenaar te mogen begeven.

Jan Banning studeerde economische en sociale geschiedenis aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Beide thema’s spelen een grote rol in zijn fotografie. Aan zijn zelfbedachte projecten gaat diepgaand onderzoek vooraf. Zijn werk heeft altijd een sociale focus. De ene keer richt hij zich op sociaal-politieke onderwerpen zoals de macht van de staat, de gevolgen van oorlog, recht en onrecht. Een andere keer spelen sociologie, antropologie en klassenverschillen een rol.

Jan Banning, Shane Fenton (geb. 1961), sheriff van Crockett County, Texas USA, 2007, uit de serie “Bureaucratics”

Bureaucratics

In de periode van 2003 tot 2007 reisde hij naar Bolivia, China, Frankrijk, India, Liberia, Rusland, Jemen en de Verenigde Staten. Daar maakte hij foto’s van ambtenaren in functie; van belastingautoriteiten tot ordehandhavers en van bewindvoerders tot kantoorklerken. Wat de geportretteerden gemeen hebben is dat ze allemaal achter hun bureau zitten. Wat ze niet gemeen hebben is de uitstraling van het kantoor waar ze werken; de inrichting varieert van keurig opgeruimde bureaus tot armoedige krotten met stapels papieren. De lonen variëren van ongeveer 100 euro tot 4.000 euro per maand.

Jan-Banning: Dagombahoofd Kari Naa Noord-Ghana 2016 Uit de serie ‘The Sweating Subject’

The Sweating Subject

The Sweating Subject (2016) is een serie groepsportretten van stamhoofden uit Ghana met hun hofhouding, waaronder Banning zelf. Hij is de eerste die op de foto’s opvalt, omdat hij de opvallende ‘witte’ is. Banning kwam naar Ghana in opdracht van Fotopodium Noorderlicht met als projectthema Society and Social Change in Northern Ghana. De fotoserie The Sweating Subject, die Banning tijdens deze reis op eigen initiatief maakte werd omstreden, doordat de serie volgens de opdrachtgever precies het tegenovergestelde effect veroorzaakte. In plaats van de sociale verandering zonder de invloed van de kolonisator te laten zien, benadrukte deze serie de neokoloniale beeldvorming van Afrika als jachtterrein van de witte man. Het Fotomuseum Den Haag is het eerste museum dat de serie tentoonstelt, samen met de ook nooit vertoonde serie The Green Line (2014) over de al ruim veertig jaar verlaten gedemilitariseerde zone op Cyprus.

Jan Banning, Jos van Arcken (1910-2005), 2003 Uit de serie “Sporen van oorlog; Overlevenden van de Birma- en de Pakanbaroe-spoorweg.

Traces of War

De serie Sporen van de Oorlog (2005) is zeer indrukwekkend. Het zijn grote zwart-wit portretten van ‘getekende’ mannen. De geportretteerde mannen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Japanse bezetter van Nederlands-Indië gedwongen om te werken aan de bouw van de beruchte Birma-spoorweg (1942) in het grensgebied van Thailand en Birma, en aan de Pakanbaroe-spoorweg (1943) op Sumatra. Bij de aanleg stierven tienduizenden mensen door de vreselijke werkomstandigheden. Uitgangspunt voor deze serie is het feit dat de vader en opa van Banning als dwangarbeider aan respectievelijk de Sumatra-spoorlijn en Birma-spoorweg werkten. Hoewel zijn vader in deze serie ook geportretteerd is, maakt hij deel uit van een groter geheel, van een algemene diepere betekenis: de invloed op lange termijn van mishandeling en vernedering op Europese en Aziatische arbeidsslaven.

Jan-Banning: Wainem geb. 1925 Mojogedang, Midden-Java 2010 uit de serie ‘Troostmeisjes’

Comfort Women 2007-2009

De indringende fotoserie van hoogbejaarde Indonesische vrouwen is prachtig, maar ook hartverscheurend. Hun ogen spreken boekdelen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden zij als zogenoemde ´troostmeisjes´ door de Japanse bezetter gedwongen tot prostitutie. In teksten naast de foto’s vertellen zij in het kort wat hun is overkomen en hoe dat op invloed geweest is op hun latere leven.

Dit is maar een korte impressie van de hele tentoonstelling, die prachtig is ingericht, met korte informatie, die je de foto’s beter doet begrijpen. Aan bod komen nog de series:
Law & Order (2015), waarin Banning het strafrecht in vier landen uit vier verschillende werelddelen onder de loep neemt, Down and Out in the South (2010) over dak- en thuislozen en Red Utopia (2017) over de spaarzame locaties waar de geest van het communisme nog springlevend is. Een tentoonstelling om niet snel te vergeten!

Neem alleen al de ondertitel van de catalogus, Herinnering aan een geliefd venster. Na de val uit een draaimolen, was dit venster voor het kind Edgar lange tijd diens enige uitzicht op de buitenwereld. Die buitenwereld was niet eenduidig, bleek later. En dat uitzicht leidde ook naar binnen, naar een fantasiewereld.
Ook kunsthistorisch was Tytgat wars van eenduidigheid, van ismen, al doet zijn eerste schilderij (Fantasie, marionetten en landschap uit 1912) nog zo sterk aan Ensor denken en zijn laatste (De dichter vindt zijn muze terug, 1956) aan Charlie Chaplin, die ook al te zien was op Tytgat en de wassenbeelden (1927). En dat is niet vreemd – beiden combineerden een wat kinderlijke stijl met de donkere kanten van de mens en het leven.

Edgard Tytgat, De vioolspeler, 1929, Mu.ZEE Oostende. Fotograaf Guy Braeckman

En natuurlijk herken je ook meteen het kinderlijke van de naïeve schilderkunst en het verhalende van Chagall; het museum afficheert Tytgat als de ‘Chagall van Vlaanderen’. Tytgat heeft Chagall overigens gekend. En inderdaad: de boom op Het mirakel van de heilige Dominicus (1942) lijkt op een bos bloemen op een schilderij van Chagall, maar de context is een geheel andere. De vioolspeler die veelvuldig door zowel Chagall als Tytgat wordt afgebeeld, is bij Tytgat bijvoorbeeld eerder een symbool voor verleiding.

Edgard-Tytgat-Inspiratie-1926-The-Phoebus-Foundation-Antwerpen

Dichotomie

Wat bijvoorbeeld niet over het hoofd kan en mag worden gezien, is de zelfspot en humor die Tytgat ook eigen zijn. Dat blijkt uit het doek Inspiratie (1926) dat een prominente plaats op de tentoonstelling kreeg. Hierop heeft Tytgat zijn vrouw Maria De Mesmaeker (‘Maria mon coeur’, zoals hij haar noemde) afgebeeld, die op een wolk, vergezeld door twee engeltjes, door het raam (!) komt binnenzeilen. Of is ze eerder uit het vliegtuig op de achtergrond gesprongen?

Die dichotomie, van het sprookjesachtige, paradijselijke en het dreigende, de rampspoed, komt op verschillende schilderijen terug. Bijvoorbeeld op Voorspel van een gebroken liefde (1932) waarop de paraplu symbool staat voor wat komen gaat. Een paraplu die, net als de viool, vaker voor komt bij Tytgat, zelfs op een schilderij van Jozef en Maria: Jozef met paraplu en Maria op klompen. Maar dat past geheel in de lijn van de Vlaamse schilderkunst, waar Bijbelse taferelen al vanaf de Vlaamse primitieven in het hier-en-nu werden geplaatst.

Edgard Tytgat, Le miracle de Saint Dominique, 1942, prive collectie. Fotografie Dieter Daemen

Traditie

Tytgat past in die traditie, meer dan in de moderne schilderkunst van zijn eigen tijd; een Picasso-achtig gezicht als op Boom van goed en kwaad (1946) is een zeldzaamheid.
Dat wil niet zeggen, dat hij soms geen opvallende draai aan een in de traditionele uiting wist te geven. Neem Het op zwier gaan van de drie heren (1938), een drieluik dat wel een heel andere lading kreeg dan een Bijbels tafereel … Ook al kan hier worden toegevoegd, dat er op de linker luiken vaak mensen uit de tijd waarin het drieluik ontstond opduiken.

Edgard Tytgat, Euphrasie poseert voor de eerste maal, 1941, copyright Dieter Daemen

Scabreus, dat was zijn werk tenslotte ook. Dat blijkt uit de aquarellen Huit dames et un monastaire, een boek dat hij in 1941-1947 maakte en waarvan de bladen in een vitrine liggen. En wat je er ook verder van vindt, kunsthistorisch, inhoudelijk: een van de topstukken is het Monetachtige Euphrasie poseerde voor de eerste maal (1941), een dun geschilderd, schitterend doek dat de mooie en omvangrijke expositie in Schiedam afsluit. Negentieneenenveertig? Ja, de tentoonstelling – de eerste grote overzichtstentoonstelling van Tytgat in Nederland – is thematisch en niet chronologisch opgebouwd, en dat geeft prachtige doorkijkjes. Je zou het ‘Schiedams Gebrand’ kunnen noemen, als de koffie in het museumcafé – dank zij de voorliefde van museumdirecteur Deirdre Carasso kwam deze door de Vlaamse conservatoren Peter Carpreau en Gust Van den Berghe samengestelde tentoonstelling naar Nederland. En dat is mooi.