cultuur Archieven - Pagina 13 van 19

Boeken / Fictie

Dorre zekerheid

recensie: Simon Strauss - Zeven nachten

woensdag 03 april 2019 / 0 Reactiesdoor: Fenna Kortooms2 Sterren

Journalist en schrijver Simon Strauss breekt met het veelgeprezen Zeven nachten door als fictieauteur. Hij verwoordt de angst van zijn generatie om volwassen te worden.

In Duitsland kreeg Zeven nachten lovende kritieken. Der Zeit beschrijft het als een manifest, ‘snel te lezen, moeilijk te vergeten’. Simon Strauss, de zoon van toneelschrijver Botho Strauss, zou ‘de stem van zijn generatie verwoorden’. Zeven nachten laat zien wat de quarterlife crisis inhoudt, waar veel mensen die de dertig naderen mee kampen.

Vlak en rechtlijnig

De hoofdpersoon is bang, bang voor ‘de vloeiende overgang’. Bang omdat hij niet eens heeft gemerkt dat hij volwassen is geworden. Maar bovenal is hij bang voor het volwassen bestaan zelf, dat hij voor zich ziet als kleurloos en dor, met louter zekerheden en zonder avonturen. Hij heeft haast, want ‘snel, al heel snel, zal ik me moeten vastleggen. Op een leven, op een beroep, op een vrouw.’ De volwassenheid kan elk moment zijn leven binnensluipen en daar is – zo lijkt het – geen ontkomen aan. Vlak en rechtlijnig zal het leven hoe dan ook worden, dat je daar zelf invloed op zou kunnen hebben behoort niet tot de mogelijkheden.

Zeven zonden

De hoofdpersoon sluit een soort faustiaans pact met een onbekende, T., die hem uitdaagt. Zeven nachten zal hij door T. de stad ingejaagd worden om één van de hoofdzonden te gaan beleven en daar zeven bladzijden over te schrijven, die de volgende ochtend om – u raadt het al – zeven uur af moeten zijn. Zeven nachten beslaat zeven hoofdstukken die elk aan één zonde zijn geweid, plus een inleidend en afsluitend hoofdstuk. De hoofdstukken hebben de Latijnse naam van de betreffende zonde. Achterin het boek kun je de vertaling daarvan in het Nederlands opzoeken.

Zwak manifest

Zeven nachten leest inderdaad snel, de 112 pagina’s kun je binnen een avond lezen. Maar dat de inhoud zo moeilijk te vergeten is valt te betwijfelen. Het onderwerp spreekt tijdgenoten van Strauss erg aan. De volwassenheid, knopen doorhakken en richting kiezen kan beangstigen. Maar de vorm waarin Strauss zijn proza giet is een stuk minder spannend dan verwacht. Toegegeven, er zitten mooie en hier en daar ontroerende stukken in, maar de rest van de tekst is gewoon best wel saai. Hier en daar krijg je zelfs het gevoel dat Strauss te erg zijn best doet om mooie woorden en zinnen te schrijven en vooral zo vaag mogelijk wil blijven, en dat gaat irriteren. Er is ruimte voor de verbeelding, maar niet veel motivatie om die in te vullen.

Overgave

Ook de manier waarop de hoofdpersoon zich, haast uitgeput en levensmoe, lijkt over te geven aan de rechtlijnige zekerheid die onontkoombaar is, gaat irriteren. Wanneer je het zo bekijkt is de volwassenheid inderdaad het verliezen van jezelf en het vastroesten in de conventie. Hij maakt in zekere zin dus wel iets los, want als lezer wil je dat hij terug vecht, wat peper in zijn reet stopt. Kom op jongen, je angst is wat je er zelf van maakt. Maar toch wordt deze angst bevestigd door T., die reeds verzonken is in een bestaan van ‘dorre zekerheid’ en ergens nog hoopte op een uitweg. Beide mannen lijken toeschouwers van hun eigen leven. Of de zeven nachten en zeven zonden daarin verandering zullen aanbrengen valt te betwijfelen. Overgave en acceptatie lijken eerder de thema’s van dit boek dan autonomie, iets wat toch juist zo bevrijdend kan zijn aan de volwassenheid.

Zeven nachten blijft interessant om te lezen, zeker voor mensen die de dertig en ‘volwassenheid’ naderen, wat dat dan ook moge zijn. De poëtische en soms ronduit overdreven manier van schrijven moet je echter wel liggen.

Zeven nachten

Schrijver: Simon Strauss (vert. Marcel Misset)
Uitgever: Nieuw Amsterdam
Prijs: 15
Bladzijden: 112
ISBN: 9789046824634

Beoordeling: 2.5 sterren

Link: Der Zeit over Zeven nachten

Boeken / Fictie

Dorre zekerheid

recensie: Simon Strauss - Zeven nachten

woensdag 03 april 2019 / 0 Reactiesdoor: Fenna Kortooms2 Sterren

Journalist en schrijver Simon Strauss breekt met het veelgeprezen Zeven nachten door als fictieauteur. Hij verwoordt de angst van zijn generatie om volwassen te worden.

In Duitsland kreeg Zeven nachten lovende kritieken. Der Zeit beschrijft het als een manifest, ‘snel te lezen, moeilijk te vergeten’. Simon Strauss, de zoon van toneelschrijver Botho Strauss, zou ‘de stem van zijn generatie verwoorden’. Zeven nachten laat zien wat de quarterlife crisis inhoudt, waar veel mensen die de dertig naderen mee kampen.

Vlak en rechtlijnig

De hoofdpersoon is bang, bang voor ‘de vloeiende overgang’. Bang omdat hij niet eens heeft gemerkt dat hij volwassen is geworden. Maar bovenal is hij bang voor het volwassen bestaan zelf, dat hij voor zich ziet als kleurloos en dor, met louter zekerheden en zonder avonturen. Hij heeft haast, want ‘snel, al heel snel, zal ik me moeten vastleggen. Op een leven, op een beroep, op een vrouw.’ De volwassenheid kan elk moment zijn leven binnensluipen en daar is – zo lijkt het – geen ontkomen aan. Vlak en rechtlijnig zal het leven hoe dan ook worden, dat je daar zelf invloed op zou kunnen hebben behoort niet tot de mogelijkheden.

Zeven zonden

De hoofdpersoon sluit een soort faustiaans pact met een onbekende, T., die hem uitdaagt. Zeven nachten zal hij door T. de stad ingejaagd worden om één van de hoofdzonden te gaan beleven en daar zeven bladzijden over te schrijven, die de volgende ochtend om – u raadt het al – zeven uur af moeten zijn. Zeven nachten beslaat zeven hoofdstukken die elk aan één zonde zijn geweid, plus een inleidend en afsluitend hoofdstuk. De hoofdstukken hebben de Latijnse naam van de betreffende zonde. Achterin het boek kun je de vertaling daarvan in het Nederlands opzoeken.

Zwak manifest

Zeven nachten leest inderdaad snel, de 112 pagina’s kun je binnen een avond lezen. Maar dat de inhoud zo moeilijk te vergeten is valt te betwijfelen. Het onderwerp spreekt tijdgenoten van Strauss erg aan. De volwassenheid, knopen doorhakken en richting kiezen kan beangstigen. Maar de vorm waarin Strauss zijn proza giet is een stuk minder spannend dan verwacht. Toegegeven, er zitten mooie en hier en daar ontroerende stukken in, maar de rest van de tekst is gewoon best wel saai. Hier en daar krijg je zelfs het gevoel dat Strauss te erg zijn best doet om mooie woorden en zinnen te schrijven en vooral zo vaag mogelijk wil blijven, en dat gaat irriteren. Er is ruimte voor de verbeelding, maar niet veel motivatie om die in te vullen.

Overgave

Ook de manier waarop de hoofdpersoon zich, haast uitgeput en levensmoe, lijkt over te geven aan de rechtlijnige zekerheid die onontkoombaar is, gaat irriteren. Wanneer je het zo bekijkt is de volwassenheid inderdaad het verliezen van jezelf en het vastroesten in de conventie. Hij maakt in zekere zin dus wel iets los, want als lezer wil je dat hij terug vecht, wat peper in zijn reet stopt. Kom op jongen, je angst is wat je er zelf van maakt. Maar toch wordt deze angst bevestigd door T., die reeds verzonken is in een bestaan van ‘dorre zekerheid’ en ergens nog hoopte op een uitweg. Beide mannen lijken toeschouwers van hun eigen leven. Of de zeven nachten en zeven zonden daarin verandering zullen aanbrengen valt te betwijfelen. Overgave en acceptatie lijken eerder de thema’s van dit boek dan autonomie, iets wat toch juist zo bevrijdend kan zijn aan de volwassenheid.

Zeven nachten blijft interessant om te lezen, zeker voor mensen die de dertig en ‘volwassenheid’ naderen, wat dat dan ook moge zijn. De poëtische en soms ronduit overdreven manier van schrijven moet je echter wel liggen.

Zeven nachten

Schrijver: Simon Strauss (vert. Marcel Misset)
Uitgever: Nieuw Amsterdam
Prijs: 15
Bladzijden: 112
ISBN: 9789046824634

Beoordeling: 2.5 sterren

Link: Der Zeit over Zeven nachten

Boeken / Non-fictie

Een Britse kijk op de samenleving

recensie: Zadie Smith – Voel je vrij en Matt Haig – Planeet paranoia

donderdag 07 maart 2019 / 0 Reactiesdoor: Dorien Pool0 Sterren

In de zomer van 2018 publiceerden twee Britse auteurs een essayistische bundel over hedendaagse thema’s zoals technologie, de Brexit en sociale media. Zadie Smith publiceerde een verzameling essays in Voel je vrij en haar collega Matt Haig schreef het persoonlijke Planeet paranoia. Werpen zij een nieuw licht op deze thema’s?

De boekhandels liggen er vol mee: waarschuwingen tegen social media en hoe je staande te houden in deze drukke maatschappij. De boeken van Smith en Haig lijken in eerste instantie de zoveelste in de reeks. Omdat hun boeken tegelijk verschenen, is het interessant om te kijken hoe zij dit thema allebei hebben aangepakt. De twee boeken zijn in opzet verschillend: Smith verzamelde eerder gepubliceerde essays in Voel je vrij en Haig schreef met Planeet paranoia een persoonlijke kijk op een verwarde wereld. Bij een tweetal thema’s komen ze elkaar tegen; beiden zijn ze wantrouwend tegenover sociale media en zowel Smith als Haig pleit voor het behoud van de bibliotheek.

Zadie Smith – Voel je vrij

De Britse Zadie Smith is een zeer gewaardeerde auteur en essayist en naast haar schrijfwerk doceert ze aan de New York University. Deze twee ambachten komen op een mooie manier samen in haar bundel. De essays vormen een mix van persoonlijke beschouwingen en cultuurwetenschappelijke analyses:

“Mijn duidingen – als je ze zo kunt noemen – zijn eigenlijk altijd strikt persoonlijk.”

De essays zijn verdeeld in verschillende thematische blokken. Ze begint de bundel op een persoonlijke manier, met onder meer haar kijk op de Brexit (met een uitslag die haar verraste) maar verderop worden de essays theoretischer. Alsof je bij haar thuis begint en eindigt als student in de collegebank. De onderwerpen die ze aansnijdt lopen uiteen van een interview met Jay-Z tot een analyse van The social network, waarin ze met een goed staaltje omdenken Facebook onderuithaalt:

“Het lijkt me vooralsnog belangrijk om te beseffen dat Facebook (…) is ontworpen door een tweedejaarsstudent op Harvard die er de preoccupaties op na hield van een tweedejaarsstudent op Harvard. Wat is de status van je relatie, heb je wel een leven (kom met bewijzen, lever foto’s aan).”

Hiermee haalt Smith de angel uit de situatie en ontnuchtert ze de soms zware discussie over de problemen rondom het sociale platform. Een groot verschil met bijvoorbeeld de Nederlandse auteur Sidney Vollmer, die in zijn boek On/Off voornamelijk boos werd op de moderne technologieën.

Haar persoonlijke gedachtegangen zijn heerlijk om te lezen. Ze beschouwt haar onderwerpen van alle kanten en is niet bang om zichzelf ongelijk te geven (zoals in het essay over Brexit). De meer theoretische essays lezen alsof je haar colleges bijwoont. Wat knap is, is dat haar stukken persoonlijk en intellectueel tegelijk zijn.

Matt Haig – Planeet paranoia

Matt Haig heeft de laatste jaren voornamelijk twee soorten boeken geschreven: science fiction (De wezens, Het eeuwige leven) en het meer persoonlijke en autobiografische Redenen om te blijven leven, waarin hij zijn eigen depressie onderzoekt. Zijn nieuwste boek Planeet paranoia borduurt voort op dat laatste, al trekt hij het thema nu breder. Hij denkt na over de vraag hoe je jezelf staande kunt houden in deze verwarde wereld.

Planeet Paranoia is qua vorm een totaal ander boek dan Voel je vrij. Haig schrijft in een hybride vorm; hij weeft verschillende fragmenten tot een geheel. Die fragmenten zijn lijstjes, gedichten, persoonlijke relazen, wetenschappelijke benaderingen en zelfs korte stukjes fictie.

Op deze manier creëert hij een compleet beeld van de verwarde wereld en zo zit er ook voor iedere lezer wel een vorm van inspiratie in. Ook voorkomt Haig op deze manier dat hij te lang door predikt als een dominee. Zijn betogen (‘we moeten dit, jij moet zus en zo’) worden zo onderbroken met wat nuchterdere stukken, soms zelf met een vleugje optimisme. Dankzij deze aanpak behoudt hij het evenwicht en dat is wel zo prettig voor de lezer.

Smith en Haig komen elkaar tegen in hun visie op sociale media en het behoud van bibliotheken. In het eerste geval komen ze elkaar letterlijk tegen wanneer Haig Smith interviewt: “Ik gebruik mijn telefoon veel vaker dan Smith, maar desondanks – of misschien juist daardoor – deel ik haar zorg op veel punten.” En beiden pleiten ze voor een bibliotheek in elke stad, zoals Smith het zo mooi verwoordt: “Wat een goede bibliotheek te bieden heeft [is] niet makkelijk elders te vinden: een overdekte publieke ruimte waar je niets hoeft te kopen om er te mogen verblijven.”

Maar waar Zadie Smith je kan verwonderen met haar intelligente beschouwingen, daar is het boek van Matt Haig een prettig leesbare compositie die je al snel weer vergeet. Zo pakken twee boeken die op het eerste gezicht hetzelfde lijken, toch heel verschillend uit.

Voel je vrij Planeet paranoia
Auteur: Zadie Smith Auteur: Matt Haig
Uitgever: Prometheus Uitgever: Lebowski
Prijs: 25,99 Prijs: 19,99
ISBN: 9789044636147 ISBN: 9789048845262
Beoordeling: 4 sterren Beoordeling: 3,5 sterren

Boeken / Non-fictie

Bondig over Bruegel

recensie: Nils Büttner - Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen

dinsdag 12 februari 2019 / 0 Reactiesdoor: Hannes Dedeurwaerder3 Sterren

Pieter Bruegel de Oude wordt terecht één van de allergrootste schilders genoemd: De Boerenbruiloft, De Kinderspelen, De Ekster op de Galg … Het zijn maar enkele van zijn meesterwerken die tot het collectieve geheugen behoren. Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen, van hoogleraar middeleeuwse en moderne kunstgeschiedenis Nils Büttner, is een fijne kennismaking, zij het voor een onbestemde doelgroep.

Wie zoals ondergetekende het genoegen had om de in alle opzichten unieke Bruegel-expositie in Wenen te zien, waar 30 van zijn 40 schilderijen en heel wat tekeningen te zien waren, kan er niet onderuit: de man was een genie. Als geen ander slaagde hij erin het leven van alledag te koppelen aan inzichten in de kleinmenselijkheid, of het vrome (vastende mensen) samen af te beelden met het scabreuze (schijtende mensen). Hij perfectioneerde landschapskunst en is tot op vandaag onovertroffen in het schilderen van winterse taferelen, die je als toeschouwer de koude doet voelen. Met Jagers in de Sneeuw als beroemdste voorbeeld.

Bruegel en Bosch

Bruegel wordt wel eens weggezet als epigoon van Jeroen Bosch, die hem net voorging en tijdens zijn leven al een legende was. En de auteur van Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen geeft toe dat schilderijen als Dulle Griet en De Val van de Opstandige Engelen inderdaad rijkelijk putten uit de esthetiek van de meester uit ’s-Hertogenbosch – sommige van zijn tekeningen werden zelfs met ‘Bosch’ ondertekend om ze waardevoller te maken. Maar Bruegel was geen kopiist, hij doet veel meer met Bosch volgens het principe van de aemulatio: je bestaande esthetische verdiensten eigen maken en die vervolgens verbeteren.

Bruegel voor dummies?

Is Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen, gelet op de bescheiden afmetingen en omvang (175 pagina’s), de ideale Bruegel for dummies? Nee, daarvoor gaat de auteur te vaak dieper in op specifieke werken om hun betekenis te duiden en – op een vaak erg technische manier – toe te lichten. Bovendien zijn de biografische details wat te gestoffeerd met namen van kunstverzamelaars en schilders die bij ‘dummies’ geen belletje zullen doen rinkelen.

Anderzijds is het geen aanwinst voor Bruegel-aficionada: daarvoor vertelt het boekje niets nieuws en levert het geen bijkomende inzichten. Daarmee valt het werk van Nils Büttner eigenlijk tussen twee stoelen: voor wie is Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen eigenlijk bedoeld? Mijn gok: voor lezers zoals ik, die geïnteresseerd zijn in kunst(geschiedenis) en gefascineerd door Bruegel, maar er niet genoeg van afweten en dus van de inzichten van Büttner smullen. En het dus ook bijvoorbeeld jammer vinden dat bepaalde anekdotes – zoals het feit dat vrijende koppeltjes en erecties op Bruegels schilderijen werden gecensureerd om ze braver te maken – niet aan bod komen. Nog een klein minpuntje: de kleurkatern in het midden met tientallen van zijn schilderijen is weliswaar fraai vormgegeven, maar veel te klein om de werken adequaat te consumeren. Bruegel is een fijn boekje voor een kleine doelgroep, en meer moet dat soms niet zijn.

PS. Voor de liefhebbers: de auteur maakte gelijkaardige biografische werken over Rembrandt, Rubens en Bosch.

Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen

Schrijver: Nils Büttner
Uitgever: Meulenhoff
Prijs: 18,99
Bladzijden: 176
ISBN: 978 90 290 9275 3

Beoordeling: 3 sterren

Boeken / Non-fictie

Klassieker herleeft

recensie: Geschiedenis van de seksualiteit - Michel Foucault

dinsdag 15 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Fenna Kortooms5 Sterren

Geschiedenis van de seksualiteit van de Franse filosoof Michel Foucault wordt nieuw leven ingeblazen met een mooie heruitgave door uitgeverij Boom.

Tussen 1976 en 1984 publiceerde Foucault de drie delen van zijn Geschiedenis van de seksualiteit. Het vierde en laatste deel zou pas lang na zijn dood verschijnen. De werken blijven fascineren en zijn inhoudelijk nog erg actueel. In deze nieuwe uitgave zijn de eerste drie delen van Geschiedenis van de seksualiteit voor het eerst samengevoegd in één bundel. Vertaalster Jeanne Holierhoek heeft het hele werk opnieuw vertaald, waardoor het werk ook in taalkundig opzicht goed in de moderne tijd past.

Machtsspel

Foucault is als filosoof met name bekend door zijn denken over macht. Ook Geschiedenis van de seksualiteit gaat over macht. De auteur geeft een analyse van de omgang met seksualiteit in de hedendaagse maatschappij, de middeleeuwen en de oudheid. Op die manier zet hij vraagtekens bij de manier waarop wij nu naar seksualiteit kijken. Het heersende paradigma is dat wij onszelf bevrijd hebben van een onderdrukking. Vroeger was de seksualiteit onvrij, stelt Foucault. Je mocht er niet over praten en was gebonden aan geldende normen.

Bevrijding

Volgens Foucault is het paradigma waarin wij nú zitten evengoed onderdrukkend. Niet omdat het ons iets verbiedt, maar juist omdat het ons iets gebiedt, namelijk het voortdurend praten over onze seksualiteit. Iedereen wordt aangemoedigd om in de openbaarheid te brengen wie hij is en welke seksuele geaardheid bij die persoon hoort. Maar juist dat vastleggen van seksualiteit in hokjes als ‘homo’ of ‘transgender’ verkleint onze vrijheid, stelt Foucault. Er is dus nog veel meer winst in de vorm van vrijheid te behalen als we ons niet laten dwingen tot het publiekelijk maken van een bepaalde keuze, maar juist door het niet-kiezen en niet-delen. Foucault zou dus kritiek hebben op de hedendaagse gender-discussie, omdat de mensen die zichzelf in deze discussie denken te bevrijden, zichzelf tegelijkertijd opnieuw vastleggen. Dit is een belangrijk onderwerp in het denken van de filosoof, die zelf als homoseksueel de betekenis van dit label veelvuldig heeft onderzocht in zijn teksten.

Actueel

Foucault zet in Geschiedenis van de seksualiteit dus vraagtekens bij de wat hij noemt ‘bekenteniscultuur’, waarin iedereen continu de drang voelt over zijn of haar seksualiteit te praten en deze te categoriseren. Volgens de filosoof is deze behoefte direct terug te herleiden tot het christendom, waarin de gelovige door een bekentenis bij de priester vergeven kan worden voor zijn zonden. In de huidige tijd waarin er veel aandacht is voor LHBT-vraagstukken is Geschiedenis van de seksualiteit nog altijd even actueel als toen Foucault het schreef. Ook in onze tijd doet het feminisme opnieuw stof opwaaien en het kan bijzonder interessant zijn dit met Foucault in de hand te beschouwen. Foucault graaft dieper dan veel mensen die dit debat overschreeuwen en aan de oppervlakte blijven. Via zijn denken wordt het misschien mogelijk om uit het bestaande paradigma te ontsnappen en met een andere kijk onszelf te bezien.

De nieuwe uitgave van Geschiedenis van de seksualiteit is erg de moeite waard en mag uiteraard niet ontbreken in de boekenkast van een filosofieliefhebber.

Geschiedenis van de seksualiteit

Schrijver: Michel Foucault
Uitgever: Boom
Prijs: 39,90
Bladzijden: 704
ISBN: 9789024426423

Beoordeling: 5 sterren

Link: Michel Foucault- Geschiedenis van de seksualiteit

Boeken / Fictie

De herhaling richting nergens

recensie: Jon McGregor - Reservoir 13

zaterdag 12 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Hannes Dedeurwaerder2 Sterren

Het idee van Reservoir 13 intrigeert, maar daar houdt het ook op: een meisje verdwijnt in mysterieuze omstandigheden nabij een Engels plattelandsdorpje. Na een furieuze, maandenlange zoektocht ebt de interesse bij bewoners en media stilaan weg. Maar intussen gaat het leven verder. Helaas weet Jon McGregor hier weinig interessants mee te doen.

Genomineerd voor de Man Booker Prize. Bewierookt in binnen- en buitenland. Wellicht omwille van de – toegegeven – fraaie, meanderende schrijfstijl, maar toch niet de plot. Want die is moedwillig repetitief. Soms werkt dat. Denken we maar aan De Avonden, waarin gedurende tien dagen volstrekt niets gebeurt maar tegelijkertijd alles.

In Reservoir 13 wordt gedurende dertien jaar het wel en wee in een ingeslapen Engels dorpje gevolgd. Kinderen worden geboren en groeien op, koppels gaan uit elkaar en komen weer samen, winkels gaan failliet en jongeren ontdekken de seksualiteit. Tegen de achtergrond: de verdwijning van een meisje, waarmee het boek van start gaat. Dat is te zeggen: het begint met de zoektocht. De media springen op de zaak, inwoners dienen zich massaal aan om te helpen zoeken, verdenkingen gaan richting schimmige figuren, de vader van het meisje …

Maar naarmate de zoekopdrachten, die zich concentreren rond de vele reservoirs in de buurt (vandaar de titel), zonder resultaten blijven, taant de interesse en gaat het leven zijn eigen gangetje. Elk van de dertien hoofdstukken beslaat een jaar, dat telkens begint met het (uitblijven van) nieuwjaarsvuurwerk. Daarna volgt een beknopte stand van zaken van de verschillende inwoners, gekoppeld aan op den duur wel erg vervelende natuuromschrijvingen: vossen krijgen jongen, bloemen en struiken langs de rivier staan in bloei, dassen bouwen burchten en vogels foerageren – een woord dat ik voor aanvang het boek niet kende (het betekent ‘voedsel zoeken’) – en dat ik voor de rest van mijn leven niet meer wil horen, omdat de auteur het wel tot 100 keer gebruikt.

Herhaling is niet slecht. Het kan zelfs topfilms als Groundhog Day en Edge of Tomorrow opleveren. Maar in dit geval is het wat mij betreft slaapverwekkend en zelfs tot roepens toe irritant: verschillende malen wilde ik de auteur toeschreeuwen ‘maar laat dan toch eens iets gebeuren!’ Maar wellicht was dat ook zijn bedoeling. Het kleinmenselijke tonen in het licht van een groots drama, dat wil hij doen. Een drama dat overigens geen bevredigende uitkomst kent. Dat is geen spoiler, je voelt al van op de eerste bladzijden dat het de auteur hier niet om te doen is. Wat hij dan wel wil bereiken, is me een raadsel. Emotionele betrokkenheid oproepen kan het al zeker niet zijn: als je dit boek twee dagen aan de kant legt, mag je helemaal opnieuw beginnen omdat je de letterlijk tientallen namen van en verbindingen tussen dorpsmensen helemaal weer kwijt bent.

Reservoir 13

Schrijver: Jon McGregor
Uitgever: Nieuw Amsterdam
Prijs: 22,99
Bladzijden: 288
ISBN: 9789046823149

Beoordeling: 2 sterren

Link: Recensie in NRC
Link: Reservoir 13 bij VPRO boeken

Boeken / Non-fictie

De kunst van het leven (en schrijven)

recensie: Seneca - Levenskunst

vrijdag 11 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Hannes Dedeurwaerder4 Sterren

Sommige inzichten en beschouwingen zijn tijdloos. De Essays van Montaigne. De autobiografische, filosofische bespiegelingen van Marcus Aurelius. En zonder twijfel ook de traktaten van Seneca. Zes daarvan zijn nu gebundeld in Levenskunst. Wie zich aan het leven al eens een bult valt, kan hier niet omheen.

De carrière van Seneca (ca. 4 v.Chr. – ca. 65 na Chr.) is welbekend en veelbesproken. Van hoge Spaanse afkomst kwam hij in Rome terecht, waar hij een glansrijke carrière zou uitbouwen als redenaar, senator, schrijver, filosoof en zakenman. Hij werd door keizer Claudius, die van zijn inzichten niets moest hebben, verbannen naar Corsica, maar later door Agrippina, de tweede vrouw van Claudius, terug naar Rome gehaald. Daar zou hij zijn beroemdste rol spelen: mentor en privéleraar van de jonge, wilde maar potentieel glorieuze Nero. Wist hij de keizer in diens eerste regeringsjaren nog in toom te houden, dan ging het al gauw van kwaad naar erger. Seneca werd uiteindelijk van een complot tegen de keizer beschuldigd en kreeg de eervolle uitweg van zelfmoord aangeboden, die hij aannam.

Onkwetsbaarheid

Een bewogen leven dus, en dat voor een man die de stoa volgde, een denkwijze die stelde dat passie altijd door de rede moest worden beheerst. Kortom, die de onverstoorbaarheid predikte. Dat blijkt ook uit de vragen die hij zich in de essays stelt: Wat moet ik doen om écht gelukkig te worden? Hoe kan ik waardig sterven? Hoe leid ik een moreel waardig en evenwichtig bestaan? Hoe kan ik mij het ideaal van onkwetsbaarheid aanmeten?

Vervolgens gaat hij diepgaand, maar niet zonder humor en anekdotiek in op deze vragen. Zo bestrijdt hij bijvoorbeeld de dooddoener dat het leven te kort zou zijn. Onzin, aldus Seneca, we vullen het gewoon tot de nok met overbodige en nutteloze zaken als sporten, een mooi lichaam, najagen van geld en politieke discussies. Allemaal niet nodig, vindt hij, want dat is niet waar de mensen je zullen om herinneren. Het gaat erom je leven zo goed mogelijk in te richten en vervolgens af te sluiten met het beste en meest waardige einde.

Het boeiende nawoord van vertaler en classicus Vincent Hunink, waarin hij Seneca’s meerwaarde voor onze huidige tijd onderstreept, is een mooie bonus, net als de verklarende lijst van persoons- en plaatsnamen. Een goed einde dus, net zoals Seneca het gewild zou hebben.

Levenskunst

Schrijver: Seneca
Uitgever: Athenaeum
Prijs: 23,50
Bladzijden: 304
ISBN: 9789025309268

Beoordeling: 4 sterren

Link: Levenskunst Seneca Uitgeverij Athenaeum

Boeken / Fictie

Subtiele spanning in veelzijdige roman

recensie: Bodo Kirchhoff - Wedervaring

maandag 07 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Gerard Bes4 Sterren

De Duitser Bodo Kirchhoff (1948) is een meermaals bekroond schrijver – nu ook voor Wedervaring – van wie voor het eerst een roman in onze taal is verschenen. Is dit pas de eerste die de moeite waard is?

Wedervaring is een type roman dat alleen door een wat oudere auteur geschreven kan zijn. Het verhaal geeft blijk van stevig ingewortelde levenservaring en een gezonde afkeer van moderniteiten. Maar qua schrijfstijl is het Kirchhoff gelukt met zijn tijd mee te gaan. Zijn biografie verraadt dat hij een en ander gemeen zal hebben met hoofdpersonage Reither, voormalig uitgever die zich veel moeite heeft moeten getroosten om van ingestuurde manuscripten nog een enigszins leesbaar boek te maken.

Zonsopgang om de hoek

Het tweede hoofdpersonage, al ligt bij haar niet het verhaalperspectief, is Leonie Palm. Zij meldt zich aarzelend bij pensionado Reither in diens pas betrokken appartement en blijkt de schrijfster van Wedervaring, dat zij bij Reither op tafel ziet liggen. Na middernacht besluiten ze de auto te pakken voor een zonsopgang in de nabije bergen. Maar… ze rijden door tot op Sicilië.

De geleidelijke toenadering tussen de twee in het gemotoriseerde Kammerspiel wordt tamelijk minutieus en spannend beschreven. Op Sicilië pikken ze een meisje op uit een vluchtelingenmilieu en de vraag hoe die ‘adoptie’ afloopt roept spanning op. Vluchtelingen vormen ook verder een indringend motief, ook al omdat de hoofdpersonages zelf als ‘vluchtelingen’ te zien zijn, zich verwijderend van vroegere (nood)lotgevallen en op zoek nog naar liefdeskansen, al is beider vertrouwen daarin niet optimaal meer.

Im Frage

Spannend is ook hoe de hoofdpersonen in Wedervaring zich geleidelijk iets meer blootgeven. Spraakwatervallen zijn ze niet, vooral omdat ze zich er niet met voorspelbaar gepraat van af willen maken. Vooral de beroepshalve taalkritische Reither staat vaak stil bij beider taalgebruik. Wat is er verkeerd of vreemd aan, wat gaat erachter verborgen? De voortgang van het verhaal wordt door deze surplace net niet gehinderd. Wél enigszins door de beschrijvende passages in deze roadnovel. Ook het opsteken van sigaretten vergt heel wat zinnen. Toch verrassen de meeste beschrijvingen genoeg door originele details.

Spanning wordt ook opgeroepen door het ontbreken van aanhalingstekens voor de directe rede. Waakzaam moet je in de gaten houden wie iets zegt en waar dat stopt. Dat betrekt je des te sterker bij de dialoog. Boeiend is ook hoe in flashbacks een en ander over Reither ontvouwd wordt en wat autobiografisch is aan Wedervaring van Leonie Palm. Tot slot word je na enerverende gebeurtenissen getrakteerd op een doodgemoedereerd open einde.

Veelzijdig

Grappig is dat het woord ‘wedervaring’ in het Duits bestaat (Widerfahrnis) en niet in het Nederlands. Wél het werkwoord: wedervaren. De titel zinspeelt op de gezamenlijk ondernomen autorit. Het begrip staat voor wat je luchtigjes zoal overkomt, maar is voor Leonie Palm een eufemisme voor de narigheid die ze heeft moeten doorstaan. Daarover gaat haar boek. Veelzeggend is dat de titel Wedervaring haar verhaal insluit en daarmee ook zinspeelt op de wederkerigheid tussen Reither en Palm.

Het verhaal zelf én de gelaagde betekenis ervan geven de roman een rijke veelzijdigheid. De vertaling werkt goed mee.

Wedervaring

Schrijver: Bodo Kirchhoff
Uitgever: Lebowski
Prijs: 19,99
Bladzijden: 174
ISBN: 9789048847822

Beoordeling: 4 sterren

Link: Wedervaring - Kirchhoff

Boeken / Non-fictie

Historisch inzicht

recensie: Jan Westerhof - We waren erbij, de eeuw van radio

zaterdag 05 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Joost Festen4 Sterren

Oud-directeur Radio van de NPO Jan Westerhof slaagt erin met We waren erbij een smeuïg en leesbaar boek te schrijven over een eeuw Radio met behoud van het historisch besef.

In een handzaam boek van 192 pagina’s inzicht verschaffen in het ontstaan en de ontwikkeling van radio in Nederland in woord en beeld is een machtige uitdaging. Feitelijk is de radio niet weg te denken uit ons dagelijks leven. We nemen hem tegenwoordig overal mee naartoe op onze smartphone, de auto, thuis op de stereo en op iedere computer waar we ons werk mee doen. Radio is overal toegankelijk, of je nu muziek wilt luisteren in welke vorm dan ook of het nieuws wilt horen in elke kleurtoon die je wenst.

Chronologisch en thema’s

Op 6 november 2018 werd in Beeld en Geluid op het Mediapark te Hilversum het boek We waren erbij – De eeuw van radio ten doop gehouden. Het was het moment waarop het honderdste jaar van het bestaan van de radio in Nederland startte. Jan Westerhof reikte daar het eerste exemplaar van zijn boek uit aan radio-coryfee Frits Spits.

Het boek schetst de historie en ontwikkeling van radio in Nederland. Na de uitvinding in 1888 door Heinrich Hertz duurde het tot 1919 voordat de eerste radio-uitzending in Nederland plaatsvond vanuit het Kurhaus. De radio doet vanaf dat moment zijn intrede in de maatschappij en verwerft zijn plaats in het gezinsleven. Die plek wordt later bij de uitvinding van de televisie door dat medium overgenomen, maar de radio is nooit verdwenen. Hoe die ontwikkelingen verliepen wordt door Westerhof chronologisch verteld terwijl hij tevens plaats heeft gevonden voor verschillende thema’s als regionale omroep, nieuwsradio, publieke omroep, radiopiraten en de opkomst van commerciële radio. Westerhof slaagt erin om in plaats van deze geschiedenis als wetenschappelijk werk te presenteren er een fijn leesbaar boek van te maken, dat iedere radioliefhebber met plezier zal lezen.

Veranderende radio

Westerhof staat in We waren erbij stil bij de censuur op de Nederlandse radio in de jaren twintig en dertig. Want het feit dat al ruim voor de Tweede Wereldoorlog toezicht en correcties op de radio-uitzendingen plaatsvonden, zet de invloed van de overheid op de nieuwsuitingen in ons land in een ander daglicht.

Natuurlijk kan Westerhof niet onder de invloed van de zee-zenders uit. In 1960 kiest Veronica als eerste in Nederland met zijn zendschip het ruime sop naar het voorbeeld uit Denemarken. De invloed van de commerciële radio op de uitzendingen vanuit Hilversum zal enorm groot blijken. Dat later Radio Noordzee een geduchte concurrent wordt van Veronica komt door een toevalligheid, omdat de uitzendingen – die gericht zouden zijn op Duitsland – geen doorgang kunnen vinden. De wetgeving in Duitsland loopt vooruit op die in Nederland, waar uitzendingen van zee-zenders pas in 1974 verboden worden.

Radio wordt totaalbeleving

Het radiolandschap verkleint door de wetgeving in 1974 weer tot de zenders van de publieke omroep. Maar de invloed van de zee-zenders blijft duidelijk hoorbaar. Uiteindelijk wordt commerciële radio pas begin jaren negentig legaal in Nederland en krijgen we een breder aanbod. De publieke omroep heeft er stevige concurrenten bijgekregen in de strijd om de luisteraar. Toch gaat de NPO met zenders als 3FM en later ook zeker Radio2 deze strijd met wisselend succes aan. Het vergt natuurlijk meer initiatief en creativiteit om de luisteraar te winnen en te binden. Radio wordt daarmee steeds meer een totaalbeleving met niet alleen luisteren, maar ook meekijken in de studio via visual radio en zelfs het live beleven van radio bij evenementen als Sportzomer, Serious Request en de TOP2000. DJ’s worden beroemde persoonlijkheden die via transfers verhuizen van werkgever (lees radiozender).

Westerhof gaat in We waren erbij – De eeuw van radio in op hoe radio zich staande weet te houden naast de opkomst van tv. Maar is dat wellicht wat gekleurd als oud-directeur radio? Ik denk van niet. Ga eens na wanneer en hoeveel uur je radio luistert ten opzichte van het consumeren van tv-beelden.

Hoe de radio zich de komende jaren verder zal ontwikkelen is nog niet te voorspellen. Maar dat het zich zal blijven manifesteren maakt Westerhof wel duidelijk in dit fijn leesbare boek met foto’s, die een feest der herkenning vormen bij het lezen van de geschiedenis van wat wij vandaag beleven als radio. We waren erbij – De eeuw van radio vormt een mooi startschot voor het jaar waarin de radio een eeuw bestaat.

(Foto’s gemaakt door Joost tijdens de boekpresentatie.)

We waren erbij - de eeuw van de radio

Schrijver: Jan Westerhof
Uitgever: w books
Prijs: 24,95
Bladzijden: 192
ISBN: 9789462582828

Beoordeling: 4 sterren

Link: We waren erbij - de eeuw van de radio

Boeken / Fictie

REVIVAL VOOR DÜRRENMATT?

recensie: De val / Pech / Smithy – Friedrich Dürrenmatt

vrijdag 04 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Gerard Bes0 Sterren

Dürrenmatt had nog vier jaar te leven toen in 1986 zijn drie verhalen werden gepubliceerd. De val, Pech en Smithy zijn nu in het Nederlands vertaald.

Er is de laatste tijd meer werk van de schrijver uitgegeven. Een revival? Ook loopt dit seizoen zijn toneelstuk Het bezoek, gespeeld door de Vlaamse groep De Roovers.

Onrecht

Het verhaal Pech (Die Panne) stamt uit 1956 en leende zich later voor een luisterspel en een toneelstuk. Geplaagd door autopech mag handelsreiziger Alfredo Traps gastvrij de nacht doorbrengen bij een gepensioneerd jurist, die die avond met leeftijd- en vakgenoten een overvloedige maaltijd gebruikt. De oudjes zich over aan een virtuele rechtspraak. Het komt goed uit dat zich een passant heeft aangediend die, hoewel zich van geen schuld bewust, de rol van verdachte op zich neemt. Op grond van loslippige koetjes en kalfjes over zijn leven, volgt tot zijn verbazing een onontkoombare terdoodveroordeling. Een wonder van een verhaal: uiterst knap verzonnen, sterk geschreven. Waarschijnlijk wil Dürrenmatt zeggen dat alledaagse, onschuldig lijkende levensdaden er indirect toe kunnen leiden dat iemand in het ongeluk gestort wordt. Onrecht is dan ook een basaal thema in het oeuvre van de schrijver.

De val

Ook De val zit vol onrecht (de Duitse titel Der Sturz klinkt treffender). De val speelt in een Sovjet-achtig land waar een revolutie heeft plaatsgevonden, niet zonder de allicht nodige zuiveringen en executies. Het verhaal opent met een weinig formele vergadering van het Politbureau van de Partij. De ministers – waaronder doodgewone burgers zonder politieke ervaring en sommigen al verkerend in dronkenschap – worden aangeduid met kapitalen (al hebben sommigen denigrerende bijnamen). Zo krijgen ze weinig vlees en bloed en is inleving lastig, hoewel genoeg persoonlijks over ze wordt prijsgegeven. Tegelijkertijd benadrukt dat juist hun functioneren in een kermis van machtsuitoefening en -misbruik. Ze zijn door verraad of al dan niet verzonnen onderlinge aantijgingen allemaal onzeker van hun positie. In hun halve anonimiteit worden de machinaties van het regime kil beschreven, ongeveer zoals de werking van een machine uitgelegd pleegt te worden.

Topgangster

Smithy opent helaas niet met een helder exposé van personages en waar die mee bezig zijn. Het verhaal is één lange compacte alinea, wat de toegang niet erg bevordert. Het speelt zich af op het voor Dürrenmatt vreemde grondgebied van de VS, waar hij Smithy ook schreef. Smith is een topgangster die een chirurg in dienst heeft om zich te laten ontdoen van lijken. Maar diens weigering om van een bendelid de vrouw uit de weg te ruimen – met wie Smith kort een verhouding had – komt hem duur te staan.

In de verhalen draait alles weer om hét thema van Dürrenmatt: onrecht, gepleegd door een overmacht, of die nu een landsbestuur is of een onderwereldorganisatie. Pech alleen al rechtvaardigt aanschaf van de bundel.

De Val / Pech / Smithy

Schrijver: Friedrich Dürrenmatt
Uitgever: Athenaeum
Prijs: 17,50
Bladzijden: 152
ISBN: 9789025309206

Link: Uitgeverij Athenaeum

Boeken / Fictie

Een radicaal onzeker meesterwerk

recensie: Louis Paul Boon - De Kapellekensbaan

vrijdag 04 januari 2019 / 0 Reactiesdoor: Jesse van Amelsvoort5 Sterren

In de Perpetuareeks verschijnen de grootste werken uit de wereldliteratuur. Volstrekt logisch, dus, dat dit jaar Louis Paul Boons De Kapellekensbaan werd opgenomen.

De Kapellekensbaan (1953) is het eerste deel van een tweeluik, waarvan het drie jaar later verschenen Zomer te Ter-Muren het tweede deel vormt. Louis Paul Boon (1912–1979) wilde niets minder dan de naoorlogse wereld in taal vangen, zoals Kris Humbeeck in zijn nawoord bij deze editie schrijft. Daarbij moeten we vaststellen dat ‘dat belachelijk ambitieuze project niet totaal is mislukt.’ Dat is inderdaad opmerkelijk.

In het schrijven ontstaat het verhaal

Wat wel tot mislukken gedoemd is, is een overzicht van de plot van deze breed uitwaaierende en diep gravende roman te geven. De Kapellekensbaan bestaat uit drie lagen. Ten eerste is daar het hedendaagse verhaal van een Boon-achtige figuur die een roman over het negentiende-eeuwse meisje Ondineke schrijft, dat als roman-in-roman is opgenomen. De laatste lijn bestaat uit verhalen over de Vos Reynaerde, geschreven door een kennis van de hoofdpersoon van de eerste laag.

In het schrijven ontstaat het verhaal. Er hangt een radicale onzekerheid over het verhaal van Ondineke, en ook de gesprekken die ‘Boontje’, de verteller, met vrienden en kennissen voert, lijken zich telkens in het moment te ontvouwen. Anno 1953 bestaan geen grote idealen meer: die zijn in de Tweede Wereldoorlog ten onder gegaan. Zodoende opent zich een vertelwereld die filosofisch gezien nog het dichtst bij Hermans’ sadistische, nihilistische universum ligt. Boons werk lijkt ook met eenzelfde kracht en snelheid op papier gegooid als Willem Otterspeer opmerkte over Hermans: zonder filter, zonder al te veel redactie. Qua stijl is deze roman echter anders, zelfs uniek.

Overgave

Het eerste hoofdstuk opent namelijk zo: ‘Ge ziet van uit uw open zolderraam hoe het niemandsbos in het rood wordt geverfd door de zakkende zon, en hoort hoe het droefgeestig schaap van mossieu colson van tminnesterie nog een laatste keer blaat vooraleer het achter de knarsende staldeur verdwijnt:’, en na die dubbele punt gaat de zin nog even verder. Gelijk schuift ‘Boontje’ de standaardtaal hier deels opzij, gelijk zitten we in een geheel eigen wereld, een universum waarin de taal opgerekt wordt om de chaos te kunnen representeren.

Het moge duidelijk zijn dat De Kapellekensbaan niet de meest makkelijke roman is om te lezen. Zeker voor de Nederlandse lezer zal het zestig jaar oude Vlaams niet het meest makkelijk zijn – maar laat je daar niet door afschrikken. De Kapellekensbaan vraagt om overgave aan deze overdonderende leeservaring. Laat je meevoeren op de stroom van woorden en beelden – en daarna snel door naar Zomer te Ter-Muren.

De Kapellekensbaan

Schrijver: Louis Paul Boon
Uitgever: Athenaeum
Prijs: 29,99
Bladzijden: 510
ISBN: 9789025308261

Beoordeling: 5 sterren

Link: De Kepellekensbaan_Uitgeverij Athenaeum

Tag Archief van: cultuur

Vlak en rechtlijnig

Zeven zonden

Zwak manifest

Overgave

Zeven nachten

Misschien ook iets voor u

Vlak en rechtlijnig

Zeven zonden

Zwak manifest

Overgave

Zeven nachten

Misschien ook iets voor u

Zadie Smith – Voel je vrij

“Mijn duidingen – als je ze zo kunt noemen – zijn eigenlijk altijd strikt persoonlijk.”

“Het lijkt me vooralsnog belangrijk om te beseffen dat Facebook (…) is ontworpen door een tweedejaarsstudent op Harvard die er de preoccupaties op na hield van een tweedejaarsstudent op Harvard. Wat is de status van je relatie, heb je wel een leven (kom met bewijzen, lever foto’s aan).”

Matt Haig – Planeet paranoia

Misschien ook iets voor u

Bruegel en Bosch

Bruegel voor dummies?

Bruegel. De Schilder van Boeren en Heiligen

Misschien ook iets voor u

Machtsspel

Bevrijding

Actueel

Geschiedenis van de seksualiteit

Misschien ook iets voor u

Reservoir 13

Misschien ook iets voor u

Onkwetsbaarheid

Levenskunst

Misschien ook iets voor u

Zonsopgang om de hoek

Im Frage

Veelzijdig

Wedervaring

Misschien ook iets voor u

Chronologisch en thema’s

Veranderende radio

Radio wordt totaalbeleving

We waren erbij - de eeuw van de radio

Misschien ook iets voor u

Onrecht

De val

Topgangster

De Val / Pech / Smithy

Misschien ook iets voor u

In het schrijven ontstaat het verhaal

Overgave

De Kapellekensbaan

Misschien ook iets voor u

Archieven

Nieuwe schrijvers

Over