Moeremans & Sons – Crashtest Ibsen: Pijler van de Samenleving

In dit vierde en laatste deel van de Crashtest Ibsen reeks spelen de leden van collectief Moeremans&Sons tegen een duin aan, voor een volle tribune en een stel schapen. Nog voordat de kaartjes gescheurd zijn, wordt de toon al gezet met een rake en komische inleiding door één van de acteurs. Wederom heeft Joachim Robbrecht een zeer sterke tekst geschreven, waarmee hij het publiek uitnodigt in het Ibsen-universum en dit laat becommentariëren door de spelers in deze toneelwereld. De laatsten spreken vanuit het Noorwegen van 1877 het publiek in 2017 op Terschelling toe. Verandering blijkt van alle tijden te zijn, 140 jaar geleden was er al sprake van aanjagen, innoveren en fuseren. Radicaliserende scheepsknechten, klokkenluiders en roofkapitalisten stellen allen het persoonlijke profijt boven de idealistische gemeenschapszin.

Ook treedt Ibsen himself als dandy dramaqueen ten tonele, om de toneelwetten te tarten en de klassieke expositie eens even flink te exposeren. De ‘Noorse postkaart’ waarop zijn personages zich bevinden komt hij als ‘plottenbakker’ dramatisch aanjagen. Met het grootste plezier bedrijft hij deze ‘leugensport’ die toneel heet. Als een spreekstalmeester zwaait hij zijn scepter over de toneelpiste en blikt op zijn bezittende klasse, tot het moment dat hij zijn cape aan de wilgen hangt (hier een lantaarnpaal) en stopt met het leven van een nepleven. Ook de nepvergaderigen op het zijtoneel, waar de coulissenpolitiek plaatsvindt, worden opgedoekt en dan kunnen zijn personages hun luchtkasteel leeg laten lopen. Nu zijn zij aan zet en begint het crashen pas. Zelfs de schapen blaten dan mee, in het perpetuum mobile van vraag en antwoord. In een eindeloze circulaire economie van waarheid en leugen, blijkt de moraal van het verhaal geen pijler van de samenleving te zijn.

Orde van de Dag – De Idealisten

Al vanaf de boot lonkt een gele koepel, midden in het weidse veld. Hier verwelkomt de als superheld verklede gastheer Greg Nottrot, één van de Orde-leden, bezoekers in zijn zonnetent. Hij wijst ze een plekje en vermaakt het publiek terwijl er op de laatste binnenkomers gewacht wordt. In de cirkelvormige opstelling in dit ‘tijdelijke parlementsgebouw’, ontstaat al snel verbinding tussen het publiek onderling. Na het openingsnummer over de samenkomst in en onder de zon, wordt deze verlegd naar de overige leden. Spoedig vindt de aankondiging van de denkexercitie plaats waar deze avond om draait: onze moderator is zijn idealen verloren en wil deze samen met zijn publiek en Idealist van de dag, vanavond Greenpeace-activist Faiza Oulahsen, terugvinden.

Het probleem van niks doen dat Nottrot schetst, het wel willen maar niet weten hoe, wordt door velen in de tent herkend. Alle Orde-leden gaan op zoek naar hun idealen, door de zin van de onzin te scheiden proberen zij samen met het publiek hun problemen op te lossen. De korte, bevragende en vermakelijke scènes worden afgewisseld met aangename muzikale intermezzo’s en blatende schapen bij een ‘stukje bewustwording’. Kwetsbare observaties worden door theatermaker Laura van Dolron gedeeld, waarbij zij begint bij de bezoekers, overschakelt naar haar persoonlijke situatie en weer eindigt bij het publiek.

Na alle overdenkingen blijft de grote vraag wat er concreet gedaan kan worden met de aanwezige idealen. Hier wordt een beroep gedaan op participerend publiek, dat een eigen invulling mag geven aan drie manieren van het besteden van 1000 euro. Mensen die niet niet graag op de voorgrond treden, wordt van harte uitgenodigd om hun ideeën op de speelvloer te delen met het publiek. Na een magische samenklank van alle aanwezigen, waarbij naar elkaar geluisterd moet worden om de juiste toon te vinden, wordt een stilte geregisseerd. Kort hierna wordt ondemocratisch door de vermenigvuldigers van het geld besloten dat een stimuleringsprijs voor lefhebbers het beste bijdraagt aan een meer ideale wereld. De avond eindigt met de bevrijding van onze superheld, die zijn cape afdoet en zijn idealen afdekt.

Dries Verhoeven – Guilty Landscapes Episode #2

Episode 1 was te bewonderen op het Utrechtse SPRING Festival, episode III op het Bossche Boulevard en episode IV in Eindhoven tijdens de Dutch Design Week. Met de tweede episode op Oerol, is de klok van de gehele vierdelige video-installatie rond. Hierin wordt de toeschouwer geconfronteerd met zijn toeschouwerschap. Doordat de bezoeker de installatie alleen betreedt, is er geen ontsnappen mogelijk aan de kijkervaring die je er hebt. In de grote ruimte waarin deze plaatsvindt, ontkom je niet aan de realiteit van de wereld die zich via een groot scherm aan je presenteert.

Per episode verschilt de context van deze beelden. Episode 2 is gesitueerd in de sloppen van de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince. Hier loopt een jongeman rond, die na een korte tijd jouw aanwezigheid opmerkt en terwijl je hem bekijkt, kijkt hij terug. Hij lijkt jouw reactie te incasseren en reageert, waardoor de live-streaming die met korrelig beeld en enigszins vertraagde response gesuggereerd wordt, ineens een werkelijke mogelijkheid wordt. Deze dualistische ervaring, tussen denken te weten dat echt contact onwaarschijnlijk is maar ervaren dat de gedachte aan enkel een algoritme onmenselijk en daarmee onwenselijk voelt, werkt nog lang nadat het beeld uit gaat door.

BERLIN / Het Zuidelijk Toneel – Zvizdal

Met een blanco beeld start het filmische portret over een oude man en vrouw die na de ramp in Tsjernobyl als enige twee in de vervreemdingszone zijn blijven wonen. Enkel geluid voorzien van ondertiteling geeft de kafkaëske situatie weer waarin de filmmakers belanden als zij toegang willen krijgen tot deze zone. Deze buitenstaandersblik blijft gehanteerd in de beeldvoering als het ontoegankelijke gebied betreden wordt. De maquettes die opgesteld staan onder het filmscherm, laten de toeschouwer vanuit vogelperspectief kijken naar de boerderij waaromheen het grootste gedeelte van de film zich afspeelt. Opvallend is dat het leven van Nadia & Pétro Opanassovitch Lubenoc enkel buiten hun woning in beeld wordt gebracht. Met deze omgeving is dit oudere echtpaar vergroeid, dat ten tijde van de ramp al 60 jaar in dit gebied leefde. Hun wereldbeeld lijkt niet veranderd te zijn door het verstrijken van de tijd. Zo is de Koude Oorlog voor hen nog altijd levend: “Zolang Amerika bestaat, zullen er insecten zijn. Zij hebben ze gekweekt en hierheen gestuurd, de parasieten.” Tegelijkertijd delen zij tijdloze levenswijsheden: “Het gras is elders niet groener. Het is overal hetzelfde.”

Bijzonder is de beschouwende blik waarmee de filmmakers als buitenstaanders het echtpaar in beeld hebben gebracht. Deze mensen, die eerst zo onvoorstelbaar anders lijken te zijn dan ikzelf, ga ik als toeschouwer gedurende de speelduur steeds beter begrijpen. Als weer wordt uitgezoomd en de boerderij steeds verder in het oneindige uitgestorven boslandschap verdwijnt, hoop ik dat de oude overgebleven vrouw haar eeuwige rust gevonden heeft.

Groupe Acrobatique de Tanger – Halka

Het strand van de Noordsvaarder was dé plek waar deze groep hun voorstelling wilde spelen. Van de Marokkaanse stranden naar de Europese theaters en nu op Oerol, weer terug in de natuurlijke setting waar deze bewegingsvorm ontstaan is. Twaalf acrobaten, waarvan tien mannen en twee vrouwen, tonen hun letterlijke en figuurlijke kracht. Hun lichaamstaal gaat over dragen en gedragen worden, van hun (koloniale) geschiedenis tot aan de vrijheid die wordt ervaren nadat zij zich van alle ballast ontdaan hebben. Door oprichtende bewegingen tekenen hun ledematen in de lucht, waarbij schijnbaar moeiteloos zeven achterwaartse salto’s volgen. Bij de groepsacrobatiek vangen de acrobaten elkaar op en van hun gespannen gelaatstrekken is af te lezen hoe precair het gezamenlijke evenwicht is. Herhaaldelijk wankelt de balans kort, waarna de truc beheerst opnieuw gedaan wordt.

Minder geslaagd zijn de clownachtige intermezzo’s tussendoor die de verhaallijn dienen te illustreren. Als straattheater levert dit de nodige afwisseling op, maar binnen de voorstelling als geheel onderbreekt het de opbouw vooral. Wat wel sterk overeind blijft is de natuurlijke interactie tussen performer en toeschouwer. In het vele applaus tussendoor wordt bewondering hiervoor herhaaldelijk geuit. Nog steeds breidt het publiek zich gedurende de voorstelling uit door strandgangers die op een afstand geboeid stil blijven staan. De aanstekelijke lichtheid van deze voorstelling, ondanks de beladen thematiek, zorgt voor een vrolijke opening dit jaar.

Nhung Dam / Koos Terpstra / Urban Myth – Ha Ha Happiness 2.0

In een weiland aan de Waddenzee, met het uitgestrekte natuurgebied de Boschplaat achter haar, staat Nhung Dam. Hier vertelt zij haar verhaal over het verleden van haar en haar familie. Doordat de voorstelling start vanuit Griekse mythes, worden universele thema’s verweven met persoonlijke. Zo kun je Agamemnon bijna aan zien komen varen als Nhung naar de zee wijst en wordt het verraad dat Iphigeneia ervaart invoelbaar gemaakt terwijl ze over het weiland wandelt. Natuurlijke toevalligheden treden hier op, zo vliegen vogels in dit weidse decor met de verhalen mee.

Heel treffend zegt Nhung dat de Grieken de juiste woorden hadden om te vertellen, hier maakt zij dankbaar gebruik van om vervolgens bij haar eigen geschiedenis uit te komen. Enerzijds is haar verhaal ontroerend door de zoektocht naar haar eigen identiteit en de consequenties die zij nog steeds in haar dagelijkse leven ervaart. Anderzijds is het spannend door de manier waarop zij het verloop van de bootvlucht van haar ouders uit de doeken doet. Hierin schakelt zij over naar de mythe over oppergod Zeus en zijn zoon Perseus, om de kracht van de wind te onderstrepen en de gevolgen die deze kan hebben. Windrichting wordt verbonden aan worden wie je bent en tranen raken aan zowel verdriet als geluk. Tot slot reikt Iphigeneia’s verdriet en haat om verraad tot aan dat van Nhung en gaan zij over in de onvoorwaardelijke liefde voor familie, het onderwerp van grote Griekse tragedies.

PeerGrouP / Staatsbosbeheer / Rijkwaterstaat – Zee van Zand

Na de luisterwandeling Levende Duinen, die voor het eerst te belopen was tijdens Oerol 2016, is de voorstelling Zee van Zand het vervolg. Wederom in de duinen, ditmaal zittend met zicht op een randje zee en de ruisende golven binnen gehoorsafstand op de achtergrond. Daaroverheen klinkt een soundscape met nog meer geruis en krijsende meeuwen. Op een klein zwart toneel worden door een performer en technicus projecties gevormd. Meeuwen dansen in hun vlucht mee met dit samenspel van licht, geluid en videokunst, waarbij zand zowel de basis vormt van waaruit de beelden ontstaan en hierbij tegelijkertijd als special effect optreedt. Door de combinatie van natuurrijk en technisch materiaal zijn de getoonde projecties net echt, golven hoor en zie je stromen op het zand.

De wonderlijke flora en fauna van de duinen en zee verschijnen en verdwijnen in het zand, onderbroken door korte poëtische teksten. Imposante luchten tonen op muziek het Terschellinger natuurschoon. Verwondering wordt gecreëerd door de vleugels van vogels uit te lichten, verstilling treedt op door de steeds donker wordende hemel die de voorstelling omgeeft. Dit samenwerkingsverband van locatietheater en natuur laat een intens vergezicht ervaren, dat na afloop van deze voorstelling voortduurt.

Dadadadan Tenko / Maria Kley / Nishiko Kley – Tsukumogami

Op 11 maart 2011 werd Japan getroffen door een zware aardbeving en tsunami. Honderdduizenden mensen werden hierdoor slachtoffer, meer dan 20.000 vonden de dood en er worden nog steeds 2.550 mensen vermist. Deze vermisten worden voor aanvang van de voorstelling verbeeld door de textielinstallatie van Maria Kley in de duinen, bestaande uit 2.550 grijs geverfde linten waarlangs het publiek afdaalt richting strand. Hier zijn klotsende golven in zicht en klinkt zeegeruis samen met boeddhistische klanken rustgevend door de boxen. Krioelende  strandgangers in de verte geven een gevoel van nietigheid, dat versterkt wordt door de voorkennis die je hebt over de ramp.

In verschillende stadia wordt deze verbeeld, van de dagelijkse werksleur en het feesten erna, tot aan de berusting na afloop van de strijd die met de natuur gevoerd is. Het universele lijden en strijden wordt prachtig tot uiting gebracht door de kwetsbare bewegingstaal van de Japanse performers en de krachtige geluiden die zij op hun instrumenten produceren. De overweldigende tromslagen ogen als traditionele krijgskunst, waarmee zij de menselijke strijdbaarheid indringend tonen en muziek de verbindende factor vormt. Deze muzikale kracht wordt letterlijk gevoeld als de bassen door je lijf trillen. Door de allesoverheersende slag op de gong aan het einde trekt de dood zich uiteindelijk terug en laten de meeuwen in de lucht weer van zich horen.