Iran is een land dat op verschillende wijze verdeeld is geraakt door de grillen van de geschiedenis. Nadat de Sjah aan de macht kwam via een door de CIA gesteunde staatsgreep ontstond er een pro-westerse monarchie. In de jaren zeventig werd dit regime omvergeworpen door een radicale islamitische revolutie. Voor generaties die de relatieve vrijheden van de monarchie gewend waren zou de nieuwe theocratie met zijn op islamitische leer gebaseerde regels een periode van oppressie inluiden. De vrouwen vormden het eerste slachtoffer van deze nieuwe staat.

~

Vrij spel

Net als in The Circle wordt in Offside een groep vrouwen gevolgd die het gebruikelijke gezag ter discussie willen stellen. Het uitgangspunt van de film vormde het feit dat Panahi’s dochter niet naar een voetbalwedstrijd mocht gaan, omdat ze een vrouw was. Panahi zag deze beperking als een symbool voor de mechanismen van uitsluiting binnen de Iranese samenleving en hij gebruikte de ervaring van zijn dochter als een basis voor het plot van Offside.

In de film proberen verschillende vrouwen verkleed als man zich een weg te bannen langs controleposten van het voetbalstadion om een wedstrijd te zien tussen Iran en Japan. Panahi volgt deze pogingen op een documentaire-achtige wijze en houdt daarmee de spanning vrij hoog. Hij filmde mee tijdens een echte wedstrijd en het effect werkt door zijn rauwe authenticiteit erg overtuigend.

~

Als de verschillende vrouwen gaandeweg worden opgepakt door oplettende militairen ontstaat er een felle discussie tussen hen en hun bewakers. Maar ondanks de gewilligheid om deel uit te maken van de samenleving worden de vrouwen belemmerd door de absurde regels die de soldaten navolgen.

Verborgen collectief

Voor de groep vrouwen is de wedstrijd een gebied waar ze als collectief nog deel uit kunnen maken van Iran. Daarnaast vormt voetbal een ontsnapping van de islamitische dogma’s door een alternatief te bieden in de vorm van een nationale identiteit. Panahi vraagt zich met Offside terecht af waarom die beperkingen gelden en daarmee maakt hij een belangrijk statement over de huidige situatie in Iran. Dat de film slaagt in het overbrengen van zijn boodschap komt voornamelijk door de goede combinatie van acteerwerk en realistisch opgebouwde spanning.

De realiteit is dat Death of a President een boeiende en integere mockumentary is. De Britse regisseur Gabriel Range is tv-journalist en specialiseert zich in dit genre. Hij maakte eerder The Day Britain Stopped (2003) over de gevolgen van een fictieve botsing van twee vliegtuigen boven Londen, en zegt sterk beïnvloed te zijn door Peter Watkins’ klassieker The War Game (1965). Range pareert de kritiek op Death of a President door de aanslag een metafoor te noemen. Hij wilde onderzoeken wat er sinds 9/11 is gebeurd en hoe de Amerikaanse regering deze gebeurtenis heeft gebruikt of misbruikt. De aanpassingen van wetgeving rond terrorisme (Patriot Acts 1 & 2) beperken de vrijheden van Amerikaanse burgers.

Beklemmend

~

Death of a President speelt zich af in de toekomst en kijkt terug naar de aanslag op Bush door de ogen van prominente getuigen zoals zijn speechschrijver Eleanor Drake (Becky Ann Baker) en zijn veiligheidsagent Larry Stafford (Brian Boland). Drake beschrijft Bush als een warme en fundamenteel fatsoenlijke man, maar dit liefdevolle portret is in schril contrast met de man die een illegale oorlog voert die meer dan drieduizend Amerikaanse soldaten en honderdduizenden Irakezen het leven heeft gekost. Een oorlog die per dag zoveel geld kost dat met een fractie hiervan Bush de Derdewereld van schoon drinkwater zou kunnen voorzien met gebruik van nieuwe Amerikaanse technologie. Het is een pure politieke beslissing van de VS om grote delen van de wereld in armoe en zonder water te laten. Gabriel Range laat een schizofreen land met een even schizofrene leider zien en geen wonder dat de haat jegens Bush anno 2007 uit alle windstreken en overtuigingen afkomstig is. Desondanks zijn de gemanipuleerde beelden van een juichende menigte die hoort dat Bush is neergeschoten even schokkend als de scènes van uitbundige Arabieren na 9/11 die de gruwelijke dood van drieduizend mensen reden tot feesten vonden.

Maar wie zou er volgens Gabriel Range verantwoordelijk zijn voor deze zeker niet onaangekondigde aanslag? Een fanatieke milieuactivist, een labiele Golfoorlogveteraan, een vrouw wiens zoon in Irak sneuvelde of een Amerikaanse moslim die in het gebouw werkte van waaruit de schoten gelost werden? Helaas is het laatste deel van de film, na de aanslag, beduidend minder onderhoudend dan het voorgaande. Logisch, want het is zuiver hypothetisch en filmdramatisch gezien weinig spannend. Niemand heeft het immers gedaan want George W. Bush is nog springlevend.

~

Politiestaat

Range toont weliswaar een schizofreen Amerika, een land dat het beste en het slechtste in de mens herbergt, maar misschien had de wereld het erger kunnen treffen met haar rijkste en grootste macht. Alternatieven doen huiveren: van ondemocratische landen geregeerd door onverlichte despoten tot repressieve godsdienstfanaten. Desondanks is Bush’ buitenlandse politiek te vaak gebaseerd op lichte paranoia gekoppeld aan een sterke oorlogszuchtige neiging, een combinatie die voor fanatieke haatdragende vijanden zorgt. Range’s terechte vrees is dat als zijn denkbeeldige aanslag daadwerkelijk plaatsvindt een Patriot Act versie 3 ingevoerd zal worden. De gevolgen hiervan zullen ertoe leiden dat de Verenigde Staten verder af zullen glijden richting politiestaat. Een angstaanjagend scenario want hierbij vergeleken zal de huidige, op Cuba gevestigde, gruwelgevangenis Guantánamo Bay op de Buena Vista Social Club lijken.