Offside

Iran is een land dat op verschillende wijze verdeeld is geraakt door de grillen van de geschiedenis. Nadat de Sjah aan de macht kwam via een door de CIA gesteunde staatsgreep ontstond er een pro-westerse monarchie. In de jaren zeventig werd dit regime omvergeworpen door een radicale islamitische revolutie. Voor generaties die de relatieve vrijheden van de monarchie gewend waren zou de nieuwe theocratie met zijn op islamitische leer gebaseerde regels een periode van oppressie inluiden. De vrouwen vormden het eerste slachtoffer van deze nieuwe staat.

In Panahi’s The Circle (2000) werd op indringende wijze de cyclus van beperkingen en vernederingen die veel Iranese vrouwen dagelijks meemaken in beeld gebracht. Panahi wist met The Circle de autoriteiten zover te krijgen dat ze de film verboden in Iran. Hetzelfde gebeurde met zijn film Crimson Gold (2003), die de sociale ongelijkheid in Iran als thema had. Ondanks deze maatregelen werden de films in het buitenland grote successen. De waardering in het westen zorgde voor een relatieve autonomie voor Panahi die met Offside weer op directe wijze actuele problemen in Iran aankaart.

Vrij spel

Net als in The Circle wordt in Offside een groep vrouwen gevolgd die het gebruikelijke gezag ter discussie willen stellen. Het uitgangspunt van de film vormde het feit dat Panahi’s dochter niet naar een voetbalwedstrijd mocht gaan, omdat ze een vrouw was. Panahi zag deze beperking als een symbool voor de mechanismen van uitsluiting binnen de Iranese samenleving en hij gebruikte de ervaring van zijn dochter als een basis voor het plot van Offside.

In de film proberen verschillende vrouwen verkleed als man zich een weg te bannen langs controleposten van het voetbalstadion om een wedstrijd te zien tussen Iran en Japan. Panahi volgt deze pogingen op een documentaire-achtige wijze en houdt daarmee de spanning vrij hoog. Hij filmde mee tijdens een echte wedstrijd en het effect werkt door zijn rauwe authenticiteit erg overtuigend.

De vrouwen stellen allen de gevestigde rolpatronen ter discussie in hun keuze als man verkleed te gaan. Een van de personages heeft een nonchalante houding aangenomen, nadat ze er een ware sport van heeft gemaakt om zo min mogelijk op te vallen tussen de mannen. Daarnaast is er een meisje verkleed als soldaat die de autoriteit van de staat op effectieve wijze bekritiseert.

Als de verschillende vrouwen gaandeweg worden opgepakt door oplettende militairen ontstaat er een felle discussie tussen hen en hun bewakers. Maar ondanks de gewilligheid om deel uit te maken van de samenleving worden de vrouwen belemmerd door de absurde regels die de soldaten navolgen.

Verborgen collectief

Voor de groep vrouwen is de wedstrijd een gebied waar ze als collectief nog deel uit kunnen maken van Iran. Daarnaast vormt voetbal een ontsnapping van de islamitische dogma’s door een alternatief te bieden in de vorm van een nationale identiteit. Panahi vraagt zich met Offside terecht af waarom die beperkingen gelden en daarmee maakt hij een belangrijk statement over de huidige situatie in Iran. Dat de film slaagt in het overbrengen van zijn boodschap komt voornamelijk door de goede combinatie van acteerwerk en realistisch opgebouwde spanning.