Met een knipoog vermeldde de organisatie van het festival State X New Forms dit jaar in hun programmaboekje hoeveel MySpace-vrienden de geboekte artiesten hadden verzameld. Mogwai uit Schotland: 81.000 vrienden; Appie Kim uit Nederland: 200 vrienden; Aphex Twin uit Cornwall: “Geen MySpace, geen website (geen vrienden).” Juist ja. Maar waarom is het Haagse Paard dan al meer dan een maand uitverkocht en verdrongen zich rond twee uur ’s nachts honderden nerdy fans voor het podium van de uitpuilende grote zaal?

Aphex Twin was de grote publiekstrekker van het jaarlijkse festival voor experimentele en vernieuwende muziek dat de gekunstelde naam State X New Forms (de erfenis van een fusie vier jaar terug) draagt en het dit jaar met foeilelijke posters moest doen. Tussen alle onbekende namen van opkomende artiesten uit Noorwegen, Australië en IJsland was de mensenschuwe Richard D. James (zoals Aphex Twin voor z’n moeder heet) de opvallendste en bekendste.
 

Scandinavische beloften

Zonder dat hij er zichzelf van bewust is, trekt Aphex Twins aanwezigheid een zware wissel op de vierde editie van het avontuurlijke festival. Alles draaide vrijdagavond om het vooraf veelbesproken optreden van de ‘Windowlicker’. Het was immers jaren geleden dat de oppergod van het elektronische dansmuziekgenre live in Nederland te zien is geweest. Je zou bijna vergeten dat er nog veertig andere artiesten op de rol stonden. De nadruk lag dit jaar op experimentele rock en folk, waarbij een blik in het programmaboekje onmiddellijk de grote rol van Scandinavië blootlegde. Daar gebeurt veel spannends op het ogenblik, vindt de organisatie.

Killl

Naast de felle rock van Motorpsycho (de hoofdact van zaterdag), de elitaire jazzpunk van Shining en het overrompelende noise-gezelschap Killl was er ook ruimte voor moderne klassieke muziek. De piepjonge IJslandse Olafur Arnalds kreeg op vrijdagavond met zijn prachtige pianospel en vier begeleidende strijkers de gehele kleine zaal muisstil, al moest hij de roezemoezende Hagenezen wel eerst tot de orde roepen. “Ik weet dat ik niet goed in de rest van het festival pas, maar ik zou het fijn vinden als jullie even je mond willen houden.” Hetgeen iedereen vervolgens deed, simpelweg omdat het prachtig was wat er van het podium de zaal in zweefde.

Witte hoed

Een dag later flikte Michael Gira hetzelfde kunstje in de kleine zaal. De voormalige voorman van de legendarische noiseband Swans (loodzwaar trommelvliesterrorisme uit de jaren tachtig) maakt tegenwoordig singer/songwriter-materiaal. We zien een grijze man die boos wordt als de rookmachine aangaat en woest met zijn witte hoed begint te wapperen, voordat ‘ie op de barkruk plaatsneemt en de akoestische gitaar ter hand neemt. Toch was er verder ten opzichte van die rumoerige jaren-tachtigperiode niet zoveel veranderd. Gira’s teksten (handig geplastificeerd op A4-tjes) zijn nog altijd inktzwart, de venijnig aangeslagen akkoorden nog altijd dwingend en repetitief. En die stem, wow! Of hij nou met lage stem bromt of met hoge stem uithaalt, het klinkt altijd loepzuiver. Zodoende was het optreden van Michael Gira een hoogtepunt van het festival.

Je leven een nieuwe muzikale wending geven is ook de heren van Jesu niet vreemd. Zo komt zanger Justin Broadrick uit de bepaald niet gevoelige band Napalm Death en ook drummer Ted Parsons schuwt het muzikale geweld niet en speelde eerder samen met Michael Giara in Swans. Jesu klinkt als postmetal op een zonnige dag, postrock met donderslagen en shoegazer wanneer de ochtenddauw is opgetrokken. Oftewel: ISIS-meets-Red Sparowes en My Bloody Valentine, en dat zonder onder te doen voor een van hen. Met name de energieke en strakke drums in combinatie met fantastisch geluid zorgden ervoor dat Jesu zich na zaterdag dè State-X New Formsband mag noemen in diens uitgekiende en doeltreffende mix van genrepioniers, bewezen klasse en lonkend toekomstperspectief voor nieuwe bands.

Fysieke ervaring

Michael Gira
Ook het optreden van het Amerikaanse gezelschap Sunn O))) (uit te spreken als Sun) was gedenkwaardig. De groep rond Stephen O’Malley brengt muziek terug tot een zuiver fysieke ervaring. Er is in het universum van Sunn O))) geen ruimte voor songstructuren, intro’s of melodie. Laat staan zang. Vier heren in monnikspij doken op in de blauwe mist. Ze sleepten zich voort over het podium, sloegenn af en toe hun gitaren aan in slow motion of bliezen op een in echo en delay gedrenkte trombone. Uit de Chinese muur van huizenhoge versterkers op podium en uit de indrukwekkende PA van het Paard klonken langgerekte ‘drones’: loeiharde brom- en zoemtonen die je ingewanden langzaam verpulveren, die je handen naar je oren doet grijpen en die de glazen op de bar doen omkukelen. Niet geschikt voor zwangere vrouwen, zeg maar. Maar wat een trip!
 
Het zijn dit soort verrassingen waar het publiek van State X New Forms voor komt. Vooral de zaterdag was wat dat betreft een succesvolle dag. Het Japanse YMCK groeide met hun doldwaze kostuums en ‘antieke’ spelcomputer-instrumenten uit tot publiekslieveling, de Deense blondine Alice Rose liet met haar pieterpeuter-electropop horen dat er niet alleen maar loeiharde gitaarmuziek uit het hoge noorden komt en de Britse zangeres Scout Niblett pakte rond middernacht met haar sobere maar felle songs de bovenzaal in.

Dubstep is hip. Burial, Kode9 en Kromestar gelden al als helden in het genre en op zaterdag maakte State-X New Forms ruim baan voor de relatief onbekende Moving Ninja. Opvallend genoeg is hij een Australiër in een genre dat wordt gedomineerd door Britten; hij maakt dan ook geen dubstep zoals wij die van de andere kant van de sloot kennen, maar geeft er een geheel eigen draai aan door diepe subbassen te vermengen met schelle hectische IDM. En met succes. Hij deed wat Aphex Twin de dag ervoor had moeten doen en uiteindelijk te laat voor elkaar kreeg: mensen aan het dansen brengen en in totale vervoering aan het dansen houden met fraaie hoekige en complexe beats.

Video in verdomhoekje

Sunn O)))
Naast muziek was er op State X New Forms ook ruimte voor videokunst en live cinema. Maar je moest er wel naar zoeken, want de visuele kunst was weggestopt in de foyer en op de balkons van het Paard van Troje. Op de matig bezochte zaterdag sloot de organisatie die balkons al voor middernacht af, waardoor de indruk ontstond dat de videokunst er voor de vorm was bijgedaan.  

De mensen die zaterdag thuis bleven kregen ongelijk. Het programma pakte op de tweede dag een stuk beter uit dan op vrijdag, toen eigenlijk alleen die kleine IJslandse pianist voor een regelrechte verrassing zorgde. Zelfs het optreden van Aphex Twin bevredigde niet helemaal. Maar dat kan ook aan de hoog opgeschroefde verwachtingen hebben gelegen, want het was beslist geen slecht weerzien met de illustere Brit die zeven jaar geleden voor het laatst in Nederland optrad. Tijdens de anderhalf uur durende set (die het in het midden hield tussen een dj-gig en een liveding) bewoog Aphex Twin zich over het hele spectrum van elektronische dansmuziek. Via donkere acid en techno naar house en rave, en via bonkige breakbeats naar regelrechte gabber en drum ’n bass. Kraftwerk kwam voorbij, oude acid van 808 State en eigen werk uit de Analord serie. Zogezegd werd er haast niet gedanst, iedereen staarde naar een roerloze, op een kruk zittende kerel met een koptelefoon op, slechts beschenen door een rood gloeilampje; een surrealistische ervaring.

Na twee dagen van uitersten, ontdekkingen en tegenvallers lijkt de tolerantiegrens van de gemiddelde bezoeker bereikt. The Strange Death of Liberal England (TSDOLE) speelt aan het eind van de dag dan ook slechts voor zo’n honderd man. Ook al spelen deze jonkies een kek mengsel van meerstemmige harmonieën a la Arcade Fire en shoegazer van My Bloody Valentine, ze kunnen niet voorkomen dat de meeste mensen hun behaaglijk bed verkiezen boven de warme muziek van TSDOLE. En niemand zal ook maar een seconde minder geslapen hebben over de vermeende eenzaamheid van Aphex Twin. Die heeft namelijk stiekum toch een MySpace; je moet er alleen even zoeken en de vele alter ego’s van Richard D. James kennen. Bijna 3000 mensen zijn al vriendjes met hem.